خراب شدن مسکن مهر، قتل شبه‌عمد است

دعوای بالادستی پس از زلزله کرمانشاه بر سر «مسکن مهر» در دو روز گذشته با لعن شدن «اسحاق جهانگیری»، معاون اول ریيس جمهوری توسط «وحید حقانیان»، معاون امور ویژه دفتر رهبری اوج گرفته است. یک جناح می گوید مسکن مهر خوب است و توجه و تمرکز رسانه ها و دولت بر آن سیاسی کاری است و گروه دیگر می گوید شواهد پس از زلزله نشان می دهند ساخت و سازهای مسکن مهر قابل اعتماد نیستند و مردم بهتر از دولت خانه ساخته اند.

دعواهای جناحی در حالی اوج گرفته اند که به گفته «محمد اولیایی‌فرد»، حقوق‌دان، آن‌چه بر سر ساکنان مسکن مهر در جریان زلزله اخیر آوار شد، حکم «قتل شبه‌عمد» دارد.

طرح مسکن مهر که سوگلی برنامه‌های دولت محمود احمدی‌نژاد بود و حمایت رهبر جمهوری اسلامی را با خود داشت، با هدف فراهم کردن مسکن برای اقشار کم‌درآمد، برای نخستین بار در قانون بودجه سال ۱۳۸۶ گنجانده شد. اقدام‌های اجرایی آن نیز در دولت دهم آغاز و در دولت حسن روحانی پی گیری شدند. اما «عباس آخوندی» پیش از معرفی به عنوان وزیر راه، مسکن و شهرسازی دولت روحانی، گفته بود این طرح در آینده به «کانون بحران‌های اجتماعی ایران» تبدیل خواهد شد. پیش بینی او البته به نظر می‌رسد خیلی زود اتفاق افتاده است. کیفیت پایین مصالح ساختمانی، نبود ناظر کیفی و عدم اقدامات کارشناسانه برای تعیین محل این ساختمان‌ها از جمله انتقاداتی است که مخالفان این طرح مطرح می‌کردند.

طبق قانون، رعایت موازین استحکام ساختمان و ضوابط مربوط به احداث، ساخت تمام ساختمان‌های شهری باید زیر نظارت شهرداری و سازمان نظام مهندسی انجام شود. تخلف نبود استحکام می‌تواند در برگیرنده امور پی‌ریزی، بررسی ژئوتکنیکی و شناسایی خاک‌های محل احداث و نحوه اجرای شالوده‌های ستون‌های ساختمان، دیوارهای باربر و فاصله و تناسب آن‌ها با حجم و ارتفاع ساختمان مصالح مورد استفاده در ساختمان و مقاومت آن‌ها باشد.

به گفته محمد اولیایی‌فرد، به موازات ضرورت رعایت موازین مربوط به استحکام ساختمان از سوی مالکان و مهندسان ناظر، سازمان شهرداری‌ها نیز تکلیف دارند این ضوابط را در مورد تمامی ساختمان‌ها از لحاظ تایید نقشه و تنظیم برگ تعهد نظارت و قید نام مهندسان دارای صلاحیت در پروانه ساختمان، هم چنین اخذ نقشه‌ها و دفترچه محاسباتی ممهور به امضای اشخاص حقیقی و حقوقی دارای صلاحیت خواستار شوند: «طبق قانون، شهرداری باید در تمامی مراحل طراحی، کنترل و جریان احداث بنا نظارت کند.»

این در حالی‌ است که «حسن قربانخانی»، رییس سازمان نظام مهندسی ایران در پی زلزله کرمانشاه خبر داد این سازمان هیچ نظارتی بر ساخت مسکن‌های مهر نداشته و هیچ مهندس ناظری هم از سوی این سازمان برای این طرح معرفی نشده است.

به گفته او، برای ساخت این مسکن‌ها، از سازمان نظام مهندسی درخواست مجری و مهندس ناظر نشده است.
در عین‌حال، «صابر پیربرناش»، مدیر روابط عمومی سازمان نظام مهندسی تهران خبر داده است متولیان طرح مسکن مهر گفته بودند برای کاهش هزینه ها و افزایش سرعت ساخت نیازی به نظارت این سازمان نیست.

به گفته «محمدرضا حبیبی»، عضو هیات مدیره نظام مهندسی کرمانشاه، هزینه ساخت این مسکن‌ها را از متری ۶۰۰ هزار تومان به ۳۰۰ هزار تومان کاهش داده بودند.

اولیایی‌فرد می گوید: «سازندگان مسکن مهر با عدم ارجاع ساخت به شهرداری‌ها و سازمان نظام مهندسی، کلیه مسوولیت‌های حقوقی و کیفری را متوجه خود ساخته‌اند. به همین جهت، سازندگان مسکن مهر در مقابل قربانیان از لحاظ حقوقی به جهت مسوولیت مدنی، مسوول پرداخت خسارت و از لحاظ کیفری از باب تقصیر به دلیل ارتکاب قتل شبه‌عمد، مسوول پرداخت دیه مطابق مواد ۴۴۸ و ۴۵۰ قانون مجازات اسلامی و هم چنین تحمل حبس تعزیری طبق ماده ۶۱۶ همین قانون هستند.»

جنایت در مواردی شبه‌عمد محسوب می‌شود که به سبب تقصیر مرتکب واقع شود؛ مشروط بر این‌که جنایت مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد. مصادیق آن در تبصره ماده ۱۴۵ قانون مجازات اسلامی بیان شده است: «تقصیر اعم از بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی است. مسامحه، غفلت، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی و مانند آن‌ها، حسب مورد، از مصادیق بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی محسوب می‌شود.»

به گفته اولیایی‌فرد، بی‌احتیاطی در اصطلاح حقوقی، در مقابل غفلت به کار می‌رود: «غفلت مصداقی از عدم انجام کار است و بی‌احتیاطی در انجام کار. بنابراین، بی‌احتیاطی و سهل‌انگاری سازندگان مسکن مهر در عدم استحکام بناهای احداثی، دارای جنبه‌های ارتکاب فعل است. بی‌مبالاتی نوعی از عمل است که در آن انجام‌دهنده کار از احتمال وقوع خسارت و زیان آگاه بوده ولی توجهی به موضوع نداشته و به نوعی با سهل‌انگاری و تساهل، زمینه‌های بروز آسیب را فراهم آورده است. بنابراین، بی‌مبالاتی، ترک فعل و انجام ندادن کاری است که باید انجام می‌شد؛ موضوعی که در مورد سازندگان مسکن مهر مصداق داشته است. آن‌ها از عدم استحکام بناهای احداثی و وقوع خسارت و زیان آگاه بوده‌اند اما به جهت تسریح در ساخت و ساز و کاهش هزینه این بناها، توجهی به موضوع نداشته‌اند.»

عدم مهارت یکی از مصادیق چهارگانه تقصیر و خطا در امور کیفری است و عدم آشنایی متعارف و بی‌اطلاعی به اصول عملی وفنی کار معین تعریف می‌شود؛ مساله‌ای که در مسکن مهر استان کرمانشاه هم مشهود است: «از سوی دیگر، عدم رعایت نظامات دولتی، یعنی عدم رعایت و استنکاف از اجرای انواع قوانین، تصویب‌نامه‌ها، آیین‌نامه ها و بخش‌نامه ها که نظامات دولتی نامیده شده اند. همین استنکاف اگر موجبات بروز حادثه برای شخصی را فراهم آورد، مستنکف مسوول خواهد بود. برای همین سازندگان مسکن مهر به جهات عدم ارجاع ساخت این مساکن به شهرداری و سازمان نظام پزشکی، از قوانین امره استنکاف کرده و بدین سبب در برابر قربانیان مسوولیت قانونی دارند.»

مرداد ماه سال ۱۳۹۵ بود که ساکنان پروژه پنج هزار واحدی مسکن مهر «پردیس» کرمانشاه مقابل استانداری و دفتر تعاونی این پروژه تجمع و نسبت به مشکلات این پروژه اعتراض کردند. قطع مکرر و طولانی آب و برق و از کار افتادن آسانسور در ساختمان‌های ۱۵ طبقه‌ای، استاندارد نبودن آسانسورها، جاده‌های خاکی منتهی به این پروژه و نبود تلفن ثابت از جمله مشکلات آن‌ها بود.

پروژه‌های دیگر مسکن مهر در شهرهای مختلف هم مشکلات بسیاری دارند؛ در چند نمونه، پیش از کرمانشاه، زلزله 5.7ریشتری در بجنورد به ساختمان‌های مسکن مهر آسیب وارد کرد و کمبود نظارت حین ساخت و استفاده از مصالح ساختمانی بی‌کیفیت از دلایل اصلی آسیب به این ساختمان‌ها عنوان شد.
«ایسنا» نیز در گزارشی خبر داده بود مسکن مهر در «جواد آباد» ورامین روی گسل زلزله قرار دارد.
بنابراین گزارش،این مسکن‌ها روی یک تپه تاریخی مربوط به دوره «هزاره آهن» ساخته شده‌اند که متعلق به هزاره دوم و اول قبل از میلاد و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مسکن مهر «نظرآباد» کرج هم به نوشته ایسنا، روی زمین‌های کشاورزی با خاک سست قرار گرفته است که عدم پی‌سازی کافی ساختمان های این پروژه باعث خواهد شد در اثر وقوع زلزله، به راحتی تخریب شوند.
مسکن مهر «آبادانان» در ایلام نیز نمونه دیگری‌ است. به گفته «علیرضا سعیدی»، دبیرکل جمعیت کاهش خطرات زلزله در ۲۷ مرداد ۱۳۹۳، درپی زلزله در آبادانان، خانه‌های نوسازی که آسیب دیده بودند، خانه‌های مسکن مهر بودند.
در پارکینگ یکی از ساختمان‌های مسکن مهر «قهستان» چاله یک متری ایجاد شده بود که ماشین‌ها در آن می افتادند، فاضلاب به دیوار و سقف خانه‌های مسکن مهر «جویباران» نشست کرده بود و ساکنان مسکن مهر «کلاله» نسبت به آسیب جدی و بیم تخریب این ساختمان‌ها بارها اعتراض کرده و هشدار داده بودند.

مطالب مرتبط:

بازسازی بم، ماجرایی که هنوز تمام نشده است

زلزله زده در سرپل ذهاب؛ روایت چهار شاهد عینی

خطر اصلی در زلزله های ایران،‌ ساختمان های ضعیف هستند

مسکن مهر و کودکان؛ سوژه بحث‌های مجازی بعد از زلزله

نماینده کرمانشاه: با دست خالی نمی توان زیرآوارمانده ها را نجات داد