ماجرای سیاسی و اقتصادی دو اپلیکیشن دال و ویز

صبح زود از خانه بیرون رفته تا بتواند مسافران بیش تری سوار کند اما هرچه برای گرفتن مسافر اقدام کرده، پیام اخطار از طرف «اسنپ» دریافت کرده است: «راننده گرامی! به دلیل نصب بودن برنامه "ویز"(waze)، امکان استفاده از سرویس اسنپ وجود ندارد. نرم افزار بالا را حذف کرده و یا با پشتیبان خود تماس بگیرید.»

اپلیکیشن ویز، یک برنامه مسیریاب بر مبنای «جی پی اس»(GPS) با قابلیت راهنمایی لحظه‌به‌لحظه برای گوشی‌های هوشمند است و به خاطر داشتن امکان نمایش ترافیک، اغلب رانندگان تاکسی‌های اینترنتی در ایران از آن استفاده می‌کنند.

«مصطفی» تنها راننده‌ اسنپ نیست که دیروز این پیام اخطار را دریافت کرده است. او البته چند روز پیش هم اطلاعیه اسنپ را در کانال تلگرامی‌ خود دیده بود اما فکر نمی‌کرد موبایلش کنترل شود و در صورت داشتن ویز، نتواند مسافر بگیرد.

روز شنبه 27 آبان ماه، تاکسی‌یاب‌های اینترنتی در اطلاعیه ای از رانندگان خود خواستند از اپلیکیشن مسیریاب ویزاستفاده نکنند. در اطلاعیه آن‌ها آمده بود این تصمیم به دستور مقام قضایی گرفته شده است و از رانندگان خود خواستند برای جلوگیری از غیرفعال شدن اپلیکیشن‏‏ شان، در صورت داشتن این مسیریاب روی گوشی خود، تا قبل از ۳۰ آبان ماه آن را حذف کنند.

مصطفی 56 ساله و کارمند بازنشسته اداره جنگل‌بانی است: «درآمد اسنپ در کنار حقوق بازنشستگی کمک خرج زندگی‌ام است. اگر نتوانم کار کنم...»

جمله‌اش را نصفه رها می‌کند و می‌گوید: «بدون استفاده از ویز، نمی‌توانم در اسنپ کار کنم چون مسیرهای مبدا و مقصد را به درستی پیدا نمی‌کنم. پارسال هم که فیلتر شد، اولین روزها کلی شکایت برای دیر رسیدن داشتم تا این که فیلترشکن نصب کردم.»

اپلیکیشن ویز اسفندماه سال گذشته هم برای مدتی فیلتر و از دسترس خارج شد. «عبدالصمد خرم‌آبادی»، معاون دادستان ایران در فضای مجازی درباره چرایی فیلتر آن گفته بود: «نرم‌افزار ویز در حقیقت یک ابزارجاسوسی متعلق به رژیم صهیونیستی است که به محض نصب بر روی گوشی، به کلیه اطلاعات شخصی کاربر، از جمله مسافرت‌ها و موقعیت جغرافیایی و سایر اطلاعات خصوصی وی دسترسی پیدا می‌کند و این امر می‌تواند برای امنیت مردم و کشور مشکلاتی ایجاد کند.»

خبرگزاری «میزان»، متعلق به قوه قضاییه هم در گزارش مفصلی آن را نرم افزاری معرفی کرد که توسط ارتش اسراییل طراحی شده است. اما خبرگزاری «ایسنا» از قول «محمود واعظی»، وزیر وقت ارتباطات و فن آوری اطلاعات نوشت که این تصمیم در «کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه رایانه‌ای» گرفته نشده بلکه به خاطر حکم یک قاضی، اپلیکیشن ویز فیلتر شده است. 
او گفته بود: «ما با توجه به این که این نرم‌افزار جایگزین‌های متعدد داشته، این دستور را اجراکردیم.»

با وجود همه این اظهارات، نرم‌افزار ویز در مهرماه امسال بی سر و صدا و بدون هیچ توضیحی رفع فیلتر شد. مصطفی می‌گوید: «چند ماه پول اضافی برای فیلترشکن و اینترنت بیش تر دادیم، بعد خود به خود رفع فیلتر شد. این بار هم امیدوار بودم همین طور باشد اما اصلا اجازه نمی داد در سِمَتِ راننده به اسنپ دسترسی داشته باشم.»

«علی» یکی دیگر از رانندگان اسنپ است. او که دانشجوی فوق لیسانس مدیریت بازرگانی است، می‌گوید: «اول گفتند ویز ابزار جاسوسی است و اطلاعات کاربران را می‌دزد. اما کاری که امروز اسنپ انجام داد، همان دزدی اطلاعات کاربران بود چون نشان داد که به اپلیکیشن‌های گوشی همراه کاربرانش دسترسی دارد.»

پس از داغ شدن این موضوع در شبکه‌های مجازی، به ویژه توییتر و اعتراض کاربران به نقض حریم خصوصی توسط اسنپ، خبرگزاری «تسنیم» وابسته به سپاه پاسداران بیانیه‌ اسنپ را منتشر کرد. در بخشی از این بیانیه جدید آمده است: «هیچ گاه نقض حریم خصوصی کاربران را در دستور کار نداریم و تنها تابع قوانین جمهوری اسلامی ایران هستیم. در عین حال، کاربران اسنپ نیز طبق قوانینِ عضویت در این سامانه پذیرفته‌اند که متعهد به رعایت همه قوانین اسلامی، شرعی، اخلاقی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران باشند. مرجع قانونی، در این مورد خاص، سرویس های اینترنتی حمل‌ونقل را مجری دستور خود دانسته و ادامه خدمات‌رسانی به کاربران منوط به تبعیت از این دستور است.»

از سوی دیگر، «جواد آذری جهرمی»، وزیر اطلاعات و فن آوری ارتباطات درباره فیلتر شدن ویز در شبکه توییتر در توضیحاتی، گفته وزیر پیشین درباره  حکم قاضی برای فیلتر شدن این مسیریاب را تایید کرد: «انسداد این برنامک یک سال پیش توسط یکی از قضات مشهد صادر شده و دلیل آن هم سهام داران اسراییلی آن هستند. نصب بیش تراین برنامک باعث افزایش ارزش این شرکت می‌شود و بر همین مبنا، حکم قضایی صادر شده است.»

او در مورد ارایه نشدن سرویس اسنپ به کسانی که ویز را روی گوشی تلفن همراهشان دارند، نوشته است: «نحوه اقدام شرکت های تاکسی آنلاین برای اعمال دستور قضایی، جای بررسی دارد.»

علی می‌گوید:«هفته پیش که اسنپ موضوع غیرقانونی بودن استفاده از ویز را مطرح کرد، اپلیکیشن "دال" را به عنوان جایگزین ویز معرفی کرد تا راننده‌ها آن را دانلود و از آن استفاده کنند.»

بهمن ماه سال گذشته خبرگزاری‌ها از تلاش دانشجوهای دانشگاه «صنعتی شریف» برای راه‌اندازی یک اپلیکیشن مسیریاب وطنی خبر داده بودند. مهرماه سال 96 هم خبرگزاری «تسنیم»، وابسته به سپاه در یک گزارش با عنوان «دال ایرانی حریف می‌طلبد!» از آماده شدن این اپلیکیشن مسیریاب وطنی خبر داد.

در این گزارش که بی شباهت به رپرتاژ آگهی نبود، آمده بود: «مجموعه دال با نگاه به نیاز روزافزون جامعه ایرانی به مسیریاب فارسی که با توجه به ظهور تاکسی‌‌های اینترنتی نظیر اسنپ و "تپسی"، روز به روز بر اهمیت آن افزوده می‌شد، تصمیم به ارایه نقشه و مسیریاب صوتی به‌زبان فارسی گرفت.»

فیلم چگونگی استفاده از این اپلیکیشن و معرفی تیمی که آن را طراحی و راه‌اندازی کرده اند، در این گزارش آمده است. پنج دانشجوی جوان دوره کارشناسی مهندسی کامپیوتر دانشگاه صنعتی شریف به عنوان کسانی که این اپلیکیشن را طراحی و راه‌اندازی کرده‌اند، معرفی شده‌اند. «میلاد چراغعلی‌خانی»، دارای مدال نقره کشوری المپیاد فیزیک و رتبه برتر کنکور سراسری سال 94 به عنوان مدیر اجرایی، «علی یادگاری»(فارغ‌التحصیل) دارای رتبه برتر در کنکور سراسری سال 89 با سابقه چندین سال فعالیت در صنعت IT به عنوان مدیر فنی، «سیدمحمد حسینی» دارای مدال نقره کشوری المپیاد ریاضی و رتبه برتر کنکور سراسری سال 93 به عنوان توسعه‌دهنده سرور، «سیدمحمد امین خدایی»دارای دو مدال نقره کشوری و طلای کشوری المپیاد کامپیوتر به‌ترتیب در سال‌های 92 و 93 در سمت مدیر تحقیق و توسعه و «سید پارسا میرطاهری»، دارای مدال های نقره و طلای کشوری به ترتیب در سال های 93 و 94 و دارای مدال نقره جهانی در مسابقات المپیاد کامپیوتر به عنوان مدیر تحقیق و توسعه.

جست وجوی اسامی این افراد در گوگل نشان می‌دهد با این که هر پنج نفر در حوزه کامپیوتر و برنامه نویسی فعالیت می‌کنند اما تمایل زیادی به حضور در شبکه‌های مجازی ندارند و فقط دو نفر از آن‌ها عضو شبکه مجازی «لینکدین» هستند.

 لینکدین یک شبکه اجتماعی است که بر اساس روابط تجاری شکل گرفته است. میلاد چراغعلی خانی، مدیر اجرایی این پروژه، عضو لینکدین است. جست وجوی نام او در گوگل مطالب دیگری را هم نشان می‌دهد. او دانشجوی بسیجی معرفی شده که مدال نقره‌اش را مرداد ماه سال 94 به آیت‌الله علی خامنه‌ای تقدیم کرده است. او درباره دیدارش با علی خامنه‌ای گفته است: «وقتی آقا اومد، من خراب شدم. وای من، الان چیکار باید بکنم. بعد نماز با خود آقا صحبت کردیم. اون لحظه ای که داشتم صحبت میکردمو نمی تونم بگم. صدام درنمیومد. حتی آقا بهم گفتن یه مقدار بلندتر صحبت کنید. استرس که نبود. ابهت آقا منو گرفته بود. خیلی حس جالبیه، کاشکی قسمت شما هم بشه برسید، خیلی خوبه.»

علی یادگاری نیز در لینکدین خودش را کارمند شرکت «رهنما» معرفی کرده است. رهنما یکی از شرکت‌های برنامه نویسی است که اپلیکیشن‌های مختلف برای گوشی‌های موبایل طراحی می‌کند. اپلیکیشن‌های «تلوبیون»، «مامان پز» و «مکتب خونه» از طراحی‌های این شرکت هستند.

از سه نفر دیگری که به عنوان مدیران تحقیق و توسعه و توسعه سرور نام برده شده، اطلاعات زیادی در جست وجوگرهای اینترنتی نیست. اما عکس‌های میلاد چراغعلی خانی در دیدار با آیت‌الله خامنه‌ای و معرفی او به عنوان دانشجوی بسیجی، تبلیغات «تسنیم»(سایت وابسته به سپاه) برای استفاده از این اپلیکیشن، فیلتر شدن دوباره ویز، قطع سرویس اسنپ به رانندگانی که اپلیکیشن ویز را در تلفن همراه دارند و معرفی دال به عنوان اپلیکشین داخلی و جایگزین مناسب برای ویز، گمانه‌های مختلفی را به وجود آورده است.

برخی از کاربران شبکه‌های مجازی فیلترینگ ویز را به خاطر حمایت از یک اَپ بومی می‌دانند اما آذری جهرمی در توضیحاتش در توییتر، این موضوع را رد کرده است: «با توجه به این که در قانون، نقش مستقیم حمایت از تولید داخل برعهده دستگاه قضایی نیست، بعید به نظرمی‌رسد این دستور قضایی برای حمایت از اپ بومی باشد.»

برخی کاربران شبکه‌های مجازی هم از عدم اطمینان به این اپلیکیشن صحبت کرده‌اند؛ اپلیکیشنی که امکان رصد کاربرانش را دارد. «مریم»، یکی از کاربران توییتر درباره استفاده از مسیریاب داخلی نوشته است: «توجه، توجه! علامتی که هم اکنون می‌شنوید، اعلام خطر یا وضعیت قرمز است و معنی و مفهوم آن این است که دست نجونبونید، رصد می‌شوید. خونسردی خود را حفظ و فیلتر شکن نصب کنید.»

برخی کاربران هم گفته اند خودشان اپلیکیشن ویز نصب می کنند تا رانندگان را راهنمایی کنند. گروهی نیز تکنیک های فنی دور زدن دستور اسنپ و نصب ویز را آموزش می دهند. شماری هم مرتب در توییتر حسن روحانی، رییس جمهوری ایران را خطاب قرار داده و منشور حقوق شهروندی را به او یادآوری کرده اند. البته موضوع دعوای دو اپلکیشن ویز و دال، حقوق شهروندی نیست، جنگ اقتصادی برای گرفتن بازار پرمشتری است. فعلا زور دال رسیده است؛ به لطف دستور قاضی، پول نامعلوم و اطاعت دولت.