پیوند ایران و طالبان علیه داعش

گزارش اخیر «مارگریتا استانستی»، خبرنگار «وال استریت ژورنال» در افغانستان، یک بار دیگر به افزایش گمانه زنی ها در خصوص همکاری احتمالی ایران و «طالبان» افغانستان دامن زده است.

گزارش یازدهم ژوئن وال استریت ژورنال با نقل قولی از یک فرمانده طالبان شروع می شود که به خبرنگار می گوید: «ایران ما را به هر آن چه احتیاج داشته باشیم، تجهیز می کند.»

این گزارش نقل قول های بسیاری از مقام های افغانستانی و غربی دارد که حمایت تهران از طالبان را قطعی می دانند. بیش‎تر افرادی که با وال استریت ژورنال مصاحبه کرده اند، بدون نام هستند و فرمانده طالبان هم ظاهرا با اسم مستعار مصاحبه کرده و نام واقعی از او منتشر نشده است. با این حال، این گزارش  وقتی در کنار خبر بحث برانگیز سفر پنهانی هیاتی از طالبان به تهران در اواخر ماه اردبیهشت و نیز نبردهای اخیر طالبان و «داعش» در غرب افغانستان قرار می گیرد، احتمال یک همکاری نانوشته میان تهران و طالبان را بالاتر می برد.

خبر سفر هیاتی از طالبان را 30 اردبیهشت خبرگزاری «تسنیم»، نزدیک به سپاه پاسداران منتشر کرد اما بلافاصله از سوی سخن‎گوی وزارت خارجه و هم‎چنین سخن‎گوی دولت مورد تردید قرار گرفت. هم «مرضیه افخم» و هم «محمدباقر نوبخت» اعلام کردند که اطلاعی از چنین سفری ندارند. افخم گفت: «ما در جریان این سفر نیستیم» و نوبخت هم گوشزد کرد: «این موضوع با عقل جور در نمی‌آید.»

اگرچه در نگاه اول به نظر می رسید شاید مقامات دولت روحانی به دلیل محرمانه ماندن سفر، بر بی اطلاعی از سفر طالبان به ایران اصرار می ورزند، اما تحقیقات روزنامه «شرق» در شماره 31  اردیبهشت که صحیح بودن خبر تسنیم را تایید می کرد، نشان داد فشاری از سوی حاکمیت برای پنهان ماندن سفر وجود نداشته است و مقامات دولتی احتمالا واقعا در جریان آن نبوده اند.

به بیان دیگر، آن چه با عقل محمد باقر نوبخت جور در نیامده است، به ظاهر با عقل بخش های دیگری از حاکمیت، احتمالا «سپاه قدس» جور در می آید. 

به طور سنتی، دیپلماسی امنیتی جمهوری اسلامی در کشورهای عراق، افغانستان، سوریه و کشورهای حوزه خلیج فارس در یک دهه اخیر تا حدود زیادی از سوی سپاه پاسداران و در راس آن ها، سپاه قدس جهت دهی شده است. به ویژه پس از لشکرکشی ائتلاف بین المللی به رهبری ایالات متحده به افغانستان و عراق که باعث ناآرامی این دو کشور و حضور نیروهای ویژه سپاه در افغانستان و عراق شد، سپاه قدس نقش تعیین کننده ای در تعیین استراتژی های حاکمیت در قبال  کابل و بغداد پیدا کرده است.

خبر مذاکرات طالبان با مقامات جمهوری اسلامی برای مدت زیادی از سوی هیچ مقام رسمی تایید نشد اما سرانجام آن را فردی تایید کرد که خود از فرماندهان ارشد سپاه بوده است؛ سردار «اسماعیل کوثری» .

فرمانده پیشین بسیج استان تهران، رییس سابق اداره امنیت ستاد کل نیروهای مسلح و نماینده کنونی تهران در مجلس شورای اسلامی نیمه خرداد مصاحبه ای با باشگاه خبرنگاران کرد و سفر طالبان با تهران را بدون ذکر جزییات مورد تایید قرار داد: «نمی‌توانم جزییات را اعلام کنم اما آن چیزی که هست، این که آن ها اعلام آمادگی کرده و آمدند صحبت کردند.»

کوثری در مصاحبه خود البته خاطرنشان کرد که افرادی از طالبان که با مقامات ایرانی مذاکره کرده اند، از طیف های «تندرو» این گروه نیستند. رییس کمیته دفاعی مجلس با استقبال از چنین گفت‌وگوهایی، خاطرنشان کرده است: «کسانی که بخواهند از راه مذاکره و گفت‌وگو مسایل را حل و فصل کنند، ما می‌پذیریم و با آن ها برای حل مشکلات منطقه صحبت و مذاکره می‌کنیم.»

اما این مذاکرات بر سر چه بوده و آیا به اتحاد میان تهران و طالبان منتهی می شود؟ «شیرین هانتر»، استاد روابط بین الملل در دانشگاه «جورج تاون» و کارشناس ارشد مسایل آسیای میانه به «ایران‎وایر» می گوید: «من این قدر جلو نمی روم که بگویم ایران و طالبان به اتحادی پنهانی برای مقابله با داعش دست یافته اند. گرچه ظهور داعش، هم منافع ایران و هم منافع طالبان را به چالش کشیده است. تحت چنین شرایطی است که طالبان شاید فکر کند که بهتر است روابطش با ایران را بهبود ببخشد و گرایش های ضد ایرانی و دشمنی هایش را کاهش دهد.»

هانتر می گوید در حالی که چند دولت عربی، به ویژه عربستان سعودی، با وجود ادعاهای خود مبنی بر نبرد با داعش، مشغول حمایت از آن هستند، طالبان ممکن است در سیاست هایش در قبال ایران تجدید نظر کند.

داعش که در یک سال گذشته خلافت اسلامی خود را در بخش هایی از عراق حفظ کرده و قلمروهای خود را در سوریه نیز افزایش داده، بر خلاف گروه هایی مانند «القاعده» یا طالبان افغانستان، بارها و بارها ایران را تهدید و اعلام کرده است برای نابود کردن شیعیان برنامه دارد.

در نخستین روزها پس از فتح برق آسای «موصل» توسط داعش که آن زمان «دولت اسلامی شام و عراق» خوانده می شد و دو هفته پیش از آن که «ابوبکر بغدادی»، رهبر این گروه اعلام خلافت کند، برخی حساب های توییتر منتسب به داعش نوشته بودند:«رافضی ها بدانند که هدف ما تخریب نماد شرک آلود در نجف، کربلا و سامرا است. بدانید که بعد از تخریب این نمادها در عراق، به ایران خواهیم آمد و مشهد ایران را با خاک یکسان خواهیم کرد.»

درست یک روز پس از افشای خبر سفر طالبان به تهران بود که رهبر جمهوری اسلامی در جریان یک سخنرانی از تکاپوهای برخی کشورهای منطقه برای کشاندن جنگ نیابتی به مرزهای ایران خبر داد: «بنده خبرهایی دارم از این که دشمنان ما با همراهی برخی از مسوولان سفیه منطقه خلیج‌فارس - نه همه‌شان، بعضی - درصدد هستند که جنگ های نیابتی را به مرزهای ایران بکشانند.»

چهار روز پس از آن، «امیر احمدرضا پوردستان»، فرمانده نیروی زمینی ارتش در مراسم سال‌روز آزاد سازی خرمشهر، حضور داعش در افغانستان را تایید کرد: «امروز جای پای داعش را در افغانستان و پاکستان می‌بینیم و آن ها خودشان را آماده می‌کنند.»

پوردستان حتی استراتژی کلی مقابله با داعش را نیز تبیین کرد: «امروز نبرد، نبرد نیروهای زمینی است.»

جمهوری اسلامی و طالبان اگرچه در جریان جنگ داخلی افغانستان در دهه 1990 و بعد حمله ائتلاف بین المللی به افغانستان در سال 2001 تخاصم شدیدی نسبت به یک‎دیگر داشتند اما در چند سال اخیر چالش جدی با هم نداشته و حتی گاهی هم‌پوشانی هایی نیز داشته اند.

ایران و افغانستان حدود 950 کیلومتر مرز مشترک با یک‎دیگر دارند. مرز سه ولایت «هرات»، «نیمروز» و «فراه» افغانستان با استان های خراسان و سیستان و بلوچستان مشترک است. طالبان در هرسه این ولایت ها حضور جدی دارد اما در یک دهه اخیر تقریبا هیچ عملیات تروریستی علیه منافع ایران از این مرزها سازمان‌دهی نشده است.

گروه «جندالله» که بارها در استان سیستان و بلوچستان دست به عملیات های تروریستی زده، هرگز مورد حمایت طالبان افغانستان قرار نگرفته است و بیش‎ترعملیات های خود را از داخل مرز های پاکستان برنامه ریزی می کند.

طالبان افغانستان از سال 2011 به این سو هیچ یک از رهبران سرشناس شیعه در افغانستان را هدف قرار نداده اند . از نمونه های هم‌پوشانی های طالبان با جمهوری اسلامی این بوده است که این گروه  برخلاف دولت «اشرف غنی»، رییس جمهور افغانستان، هیچ حمایتی از حمله ائتلاف نظامی به رهبری عربستان سعودی علیه منافع «انصارالله» (شبه نظامیان شیعه) در یمن انجام نداده است. 

داعش در افغانستان تقریبا بیخ گوش ایران قرار دارد و مقر فرماندهی آن در فراه، یکی از ولایت های هم مرز با ایران است.

نزدیک شدن بیش از پیش داعش به مرزهای شرقی ایران می تواند یکی از دلایل اصلی گفت وگوهای اخیر طالبان با مقامات ایرانی بوده باشد. نشان به این نشان که نبرد ماه خرداد طالبان علیه داعش که با غلبه نسبی طالبان همراه بود، به شدت مورد استقبال خبرگزاری «فارس» قرار گرفت که هم‌چون تسنیم، توسط سپاه اداره می شود.

نبرد طالبان و داعش 10 روز پس از سفر هیات طالبان به تهران آغاز شد و 48 ساعت به طول انجامید. تیتر گزارش  خبرگزاری فارس برای پوشش پیروزی طالبان در نوع خود بسیار قابل توجه بود: «طالبان کار داعش در فراه را یکسره کرد.»

شیرین هانتر پیرامون اهمیت طالبان برای منافع ایران در شرایط کنونی به «ایران‌وایر» می گوید: «حضور داعش در مرزهای شرقی و غربی، تهدیدی برای ایران است. اگر طالبان قادر باشد از پیش روی داعش در مرزهای شرقی ایران جلوگیری کند، به طور قطع برای ایران مفید خواهد بود.»

گرچه به تازگی «محمدرضا بهرامی»، سفیر دولت روحانی در افغانستان همکاری با طالبان را تکذیب کرده اما گفته های روشن سردار اسماعیل کوثری، نماینده مجلس نشان داد که مذاکرات حاکمیت ایران با طالبان برای آن چه حل و فصل مشکلات منطقه خوانده می شود، آغاز شده است.

هم اکنون مذاکرات و احتمالا همکاری ها اگرچه با چراغ خاموش جلو می روند اما در صورت ظهور همه جانبه داعش در افغانستان و قدرت گیری این گروه در همسایه شرقی ایران، شاید از دل این مذاکرات خاموش، ائتلافی علنی اما احتمالا موقتی بیرون بزند. به ویژه امضای توافق جامع هسته ای که باعث خروج ایران از یک انزوای بین المللی می شود نیز می تواند در پیش‌برد تاکتیک های ایران در افغانستان برای تضعیف و یا از بین بردن داعش موثر باشد.