ائتلاف نظامی ایران با پاکستان و عراق: واقعیت یا خیال؟

سرلشکر«یحیی رحیم صفوی»، دستیار و مشاور ارشد آیت الله علی خامنه‌ای دوم بهمن ماه جاری در یک برنامه تلویزیونی پیشنهاد کرده است که جمهوری اسلامی برای مقابله با «نیروهای ائتلاف» به رهبری امریکا در خاورمیانه، به سوی «ائتلاف‌سازی نظامی»‌ با پاکستان و عراق برود.

ایده ایجاد «ائتلاف نظامی» همیشه و همه جا بیان گر احساس تهدید مشترکی است که دو یا بیش از دو کشور پیدا می کنند و به منظور مقابله با تهدید، با ایجاد ائتلاف نظامی، دست به هم «افزایی نظامی» (synergy) می زنند.

 آن چه موجبات نگرانی و تهدید تهران شده، تا اندازه ای قابل درک است. رحیم صفوی معتقد است امریکا به دنبال حفظ کانون های مناقشه در منطقه است و ایران باید واکنش موثری در قبال این تحولات نشان دهد. اما سخنان این مقام ارشد نظامی در عین حال پرسش های متعددی را بر می انگیزد. مهم ترین پرسش این است که آیا اساساً ایران قدرت ایجاد یک ائتلاف نظامی را دارد؟

چهار دهه عمر جمهوری اسلامی گواهی می دهد که طی این مدت دراز، ایران هرگز وارد هیچ ائتلاف نظامی با هیچ کشوری نشده است که هیچ، با بیش تر همسایگان خود در نوعی تنش و حتی جنگ به سر برده است. حتی در طول جنگ هشت ساله نیز مطلقا مشاهده نشد که تهران بتواند رسماً ائتلاف نظامی را به نفع خود ایجاد کند. این در حالی بود که «صدام حسین» توانسته بود پشتیبانی اکثر کشورهای عربی را داشته باشد.
این وضعیت بر خلاف وضعیت ایرانِ پیش از انقلاب است که در میانه دهه 50 میلادی، وارد یک پیمان نظامی مهم به نام «سنتو» با مشارکت پاکستان، عراق، ترکیه و بریتانیا شد.

روابط تهران و بغداد اینک حسنه است و سطح همکاری های دو کشور در زمینه های مختلف افزایش چشم گیری پیدا کرده است. ولی با وجود این که سامان دهی نیروهای موسوم به «حشد الشعبی» (که بنا به گفته رحیم صفوی، ۲۰ تیپ از این نیروی شبه نظامی در حال حاضر فعال هستند) برای پاک سازی «داعش» با کمک ایران رخ داد، بعید به نظر می رسد عراق به عنوان کشوری که توسط امریکا از چنگال صدام آزاد شد، تا آن اندازه از استقلال سیاسی برخوردار باشد که بخواهد برای مقابله با توطئه های امریکا با ایران وارد یک ائتلاف نظامی شود.

این ارزیابی عیناً نسبت به پاکستان نیز صادق است. اگرچه پس از روی کار آمدن «دونالد ترامپ»، روابط واشنگتن – اسلام آباد رو به سردی نهاده است اما مشکل بتوان باور کرد این میزان سردی روابط دو کشور، انگیزه کافی برای پاکستان باشد که با ورود در یک ائتلاف نظامی با جمهوری اسلامی (که هدف دشمنی مستقیم امریکا قرار گرفته است)، بر میزان تنش خود با واشنگتن بیافزاید. هم چنین به شدت بعید به نظر می رسد که هم هند و هم امریکا اجازه بدهند پاکستان به عنوان یک کشور دارای بمب اتمی، وارد ائتلافی شود که به زیان دهلی و واشنگتن خواهد بود.

نکته تکمیلی این که با وجود روابط حسنه ای که بین تهران و اسلام اباد برقرار است، جای تردید نیست که روابط اسلام آباد- ریاض به مراتب گرم تر از روابط اسلام آباد با تهران است. این روابط حتی سویه نظامی نیز داشته است تا آن جا که با موافقت اسلام آباد، ژنرال «راحیل شریف»، فرمانده سابق ارتش پاکستان به ائتلاف نظامی به رهبری عربستان پیوسته است.

با چنین سطح همکاری میان اسلام آباد و ریاض، بعید بتوان باور داشت که پاکستان حاضر باشد روبط گرم خود را با ریاض قربانی ائتلاف نظامی با ایران کند.

اما با فرض این که این ائتلاف شکل بگیرد، جمهوری اسلامی باید قبلا سقف ظرفیت ائتلاف سازی خود را از میان 194 کشور جهان و 57 کشور مسلمان نشان داده باشد؛ برای مثال،  آذر ماه ۱۳۹۶ عربستان میزبانی اجلاسی را برعهده داشت و  با حضور ۴۰ کشور کشور مسلمان، «ائتلاف نظامی ضد تروریسم بین کشورهای اسلامی» را راه اندازی کرد. اگرچه تحرکی جدی از این ائتلاف تا کنون مشاهد نشده است ولی نفس حضور مقامات ۴۰ کشور مسلمان در ریاض، قدرت ائتلاف سازی عربستان را نمایان می سازد.

آیا این چنین سابقه ای را می توان در تاریخ جمهوری اسلامی رصد کرد؟ چهار دهه ناتوانی جمهوری اسلامی در ایجاد یا راهبری ائتلاف های منطقه ای، گواه دیگری بر نامحتمل بودن این ایده است. مشاور ارشد آیت الله خامنه ای بیش تر از آن که ارجاع به واقعیتی تحقق پذیر داده باشد، پرده از خیال و آرمان و آرزوی خود برداشته است.

مطالب مرتبط:

اهداف استراتژیک ایران برای سوریه بدون داعش