دراویش گنابادی چه می گویند و چه می خواهند؟

درگیری تازه میان دراویش گنابادی با نیروهای امنیتی در پی اعلام احتمال بازداشت «نورعلی تابنده»‌ در حالی پایان گرفت که مسوولان گفتند بازداشتی در کار نخواهد بود. صدها نفر از دراویش با تجمع مقابل منزل قطب دراویش گنابادی،‌ نیروهای امنیتی و لباس شخصی را فراری دادند. به گفته خودشان، نورعلی تابنده «خط قرمز» آن‌ها است.

عقبه سلسله «نعمت اللهی گنابادی»‌ به قرن هشتم هجری و «شاه نعمت‌الله ولی» برمی‌گردد. او قطب «دراویش نعمت‌اللهی» و عرفای آن سده بود که پیروان بسیاری را تحت تاثیر خود قرار داد. «دراویش گنابادی» معروف‌ترین پیروان این سلسله در عصر حاضر هستند که می‌گویند به «صلح»، «آرامش»، «امنیت‌» و «برابری» باور و از «خشونت» و «سیاست» پرهیز دارند. پیشینه این سلسله نیز به ائمه و امامان شیعیان می‌رسد. به عقیده آن‌ها، «برای رسیدن به حقیقت باید «طریقت» و «شریعت» همراه هم شوند.» طی این طریق هم بدون داشتن «راهنما» و «مرشد» امکان‌پذیر نیست. در حال حاضر نورعلی تابنده، مرشد و پیر دراویش گنابادی است.

 او دکترای حقوق دارد و در دو حکومت شاهنشاهی و جمهوری اسلامی وکالت بسیاری از چهره‌های منتقد و مخالف حکومت‌ها را برعهده داشته است. از موسسان «جمعیت دفاع از آزادی» و چهره‌ای نزدیک به طیف «ملی‌ـمذهبی» و «نهضت آزادی» به شمار می رود و نامش پای نامه ۹۰ امضایی به «اکبر هاشمی‌رفسنجانی» قرار داشت. به همین خاطر هم هشت ماه زندانی شد و در همین مدت همسرش را از دست داد.

نورعلی تابنده پیش از انقلاب وکیل چهره‌هایی چون آیت‌الله «سید مرتضی پسندیده»، برادر آیت‌الله خمینی و آیت‌الله «جلال الدین طاهری»، امام جمعه اصفهان بود. یکی از مهم‌ترین موکلان تابنده پس از انقلاب، «عباس امیرانتظام» بوده است. او در دولت «مهدی بازرگان»، معاون وزیر ارشاد و معاون وزیر دادگستری بود و در سال ۱۳۵۹ به خواست خود بازنشسته شد. سال ۱۳۷۵ در پی درگذشت «محبوب علی‌شاه»، قطب پیشین دراویش گنابادی، به وصیت او، جانشین‌ وی شد. حالا دراویش گنابادی پای حفظ سلامت و امنیت نورعلی تابنده ایستاده‌اند و می‌‌گویند: «حاضریم از جان‌مان هم بگذریم.»

پیروان تابنده پنج روز در هفته در جلسه‌های صبح‌گاهی او شرکت می‌کنند و به سخن رانی‌هایش گوش می‌دهند. این جلسات پنج‌شنبه‌‌ها و جمعه‌ها در شب نیز برقرار و حضور برای عموم فراهم است؛ چه درویش و چه دیگران. شب‌های دوشنبه و جمعه نیز مجالس درویشی در سراسر ایران و حتی دیگر کشورها برگزار می‌شود. آن‌ها آداب و رسوم خاصی ندارند و حتی لباس مشخصی نمی‌پوشند. این درویشان همواره می‌گویند فقط به صلح، دوستی و مهربانی فکر و رفتار می‌کنند و نه به فکر حکومت‌داری هستند و نه به عنوان گروهی صوفی، به دنبال سیاست می روند. البته که طبق بیانات نورعلی تابنده، همه دراویش در زندگی فردی و اجتماعی خود آزادند. آن‌ها همواره گفته‌اند از جهت‌گیری‌های سیاسی به دور بوده‌اند اما مقابل ظلم می‌ایستند و برای مهم‌ترین سوال بشر، پاسخ دارند.

به عقیده شخصی «کسری نوری»، یکی از دراویش گنابادی سوال و دغدغه هر انسانی به شعر مولانا برمی‌گردد که می گوید:«از کجا آمده‌ام؟ آمدنم بهر چه بود؟»‌
اما دراویش معتقدند جواب این سوال را دارند و برای همین هدف زندگی‌ آن ها مشخص است. نوری می گوید:‌»فرق ما با دیگران شاید این باشد که ما می‌دانیم از زندگی‌مان چه می‌خواهیم و برای چه زنده هستیم. کردار و اعمال ما بر تئوری‌هایمان منطبق است و آن‌چه را می‌گوییم، انجام می‌دهیم؛ یعنی رسیدن به حقیقت با رهبری دکتر تابنده در مسیری از شقفت، برابری و دوستی.»

درویش بودن موروثی نیست و تبلیغی هم ندارد. درویشان احکام شیعه را مثل خواندن نماز پنج‌گانه و گرفتن روزه در ماه رمضان دنبال می‌کنند اما هر‌کس که بخواهد به آن‌ها بپیوندد، باید به دیدار نورعلی تابنده برود. اگر او تشخیص دهد که آن فرد به یقین قلبی رسیده است، تایید می‌کند که از آن ‌پس درویش خواهد بود. «طالب‌ها» باید پیوستن به دراویش را از نورعلی تابنده طلب کنند.

به گفته کسری نوری، سلوک و تفکر دراویش گنابادی از آموزه‌های حقوق‌دانی است که در دو دهه گذشته قطب دراویش بوده :‌ «امروزه بسیاری از اندیشمندان و متفکران دنبال راه گریز از خشونت‌طلبی و افراطی‌گری هستند که در دنیا گسترده شده است. آن‌ها برای پیدا کردن پاسخ، به مطالعه تصوف روی آور‌ده‌اند. هرکس که بخواهد به دراویش بپیوندد، با دکتر تابنده بیعت می‌کند و ایشان تاکید دارد دراویش گنابادی در فعالیت‌های اجتماعی آزادند و آزادانه تصمیم می‌گیرند.»

البته جزوه‌های سخن‏رانی‌ها و آموزه‌های نورعلی تابنده از جمله مهم‌ترین متون مرجع دراویش گنابادی است و برایشان مصداق به شمار می‌آید؛ مثل کتاب «طریقت، شریعت و حقیقت‌» که از صحبت‌های وی جمع‌آوری شده است. اما برخی متون دیگر مثل «پند صالح» که تالیف «صالح‌علی‌شاه»، پدر نورعلی تابنده‌ است، به عنوان یک «مانیفست»، هم‏چنان مورد توجه دراویش گنابادی است. تاکید آن‌ها به دوری از «خشونت» و «سیاست» است اگرچه نورعلی تابنده مدتی هم در دستگاه حکومتی نقش داشت و در وزارت ارشاد و دادگستری فعالیت می‌کرد.

کسری نوری توضیح می‌دهد:«هرچند دراویش گنابادی جمعیت منسجمی هستند و به سلسله اولیای الهی از زمان "آدم" تا "محمد"، پیامبر اسلام اسلام باور دارند و گفته می شود که در سیاست دخالت نمی‌کنند اما  به عنوان یک فرد و شهروند آزاده، می‌توانند در حوزه سیاست نیز برای رسیدن به صلح و آرامش و امنیت قدم بردارند. زیرا هرکس نیاز به تدبیر امور زندگی خود دارد که با سیاست الهی، آزادگی و صلح در پیوند است. اما مکتب درویشی به دنبال حکومت نیست. مشهور است که حکومت بر گل است. حکومت ارزشی برای ما ندارد، پیر ما بر دل‌های ما حکومت کرده و محبوبیتش بین مردم افزوده شده است. ما نیازی به حاکمیت نداریم و با آن سر سازگاری نداریم. اگرچه بسیاری مثل "خواجه نصرالدین طوسی"، داشته ایم که وزیر و وکیل و رییس بوده‌اند و سلطنت می‌کرده اند اما درویش بوده‌اند. ولی دغدغه ما حکومت نیست. دکتر تابنده هم همیشه در مقام دفاع بوده است.»

بسیاری معتقدند دلیل فشارهای اجتماعی بر دراویش گنابادی همین است که آن‌ها منسجم هستند و ممکن است این انسجام را به بدنه جامعه بکشانند؛ انسجامی مقابل حکومت جمهوری اسلامی.

متاثر از همین انسجام بود که آن ها همواره به سختی و سرعت در برابر بازداشت نورعلی تابنده مقاومت کردند: «ما جانانه در این شرایط دفاع می‌کنیم. اما دفاع و مقاومت ما به سمت سوء استفاده نمی‌رود بلکه همان امنیتی را که می‌خواهیم، برقرار می‌کنیم. برای دفاع از حریم اعتقادی خود تا پای جان دفاع می‌کنیم؛ حتی اگر با اسلحه مقابل ما بایستند.»

برخی از منتقدان دراویش می‌گویند آن‌ها مقابل آموزه‌های نورعلی تابنده سوال و انتقادی ندارند. برای همین تبعیت دروایش از او را به «ولایت فقیه» تشبیه می‌کنند. در حالی‌که در بسیاری از نوشته‌های تابنده، ولایت مطلقه فقیه زیر سوال رفته است.
کسری نوری توضیح می‌دهد نداشتن انتقاد و سوال بر مبنای فکری آن‌ها استوار است: «امور درویشی، باطنی است و مربوط به دل. ما ایشان را به عنوان پیرمان دوست داریم و به دیدار او می‌رویم. از همین جهت، ایشان برای ما مقدس و دارای احترام است.»

این درویش گنابادی می گوید طبق همین آموز‌ه‌ها، همواره در مقابل ظلم باید ایستاد:‌»ما دفاع از عقیده‌مان را واجب می‌دانیم. پرهیز از خشونت به مثابه یک مرام برای ما است؛ یعنی ما هیچ‌وقت فراموش نمی‌کنیم طرف مقابل ما هم انسان است. اگر از روی نادانی  کاری می‌کند، به هر حال جاهل است. برای همین رعایت می‌کنیم. شرط درویشی، آدم بودن است؛ لباس و شغل توفیری ندارد. در سال ۹۳ وقتی دراویش گنابادی را به خون کشیدند و مورد ضرب و شتم قرار دادند، دکتر تابنده گفت برادران جاهل و نادان! پس کسی که دفاع می‌کند هم فراموش نمی‌کند که طرف مقابل‌ او یک انسان است. دفاع هم اخلاق‌مدارانه و انسان‌دوستی است. در حمله‌ای که به تازگی رخ داد، هیچ کسی آسیب ندید، فقط نوعی پاسخ به حاکمیت بود که ما از هیچ‌چیزی نمی‌گذریم و ایشان خط قرمز ما است.»

مطالب مرتبط:

دراویش تا آزادی دوستان شان مقابل اوین می مانند

تحصن شبانه روزی دراویش گنابادی پشت دیوارهای زندان اوین

افزایش فشار جمهوری اسلامی بر دراویش ایرانی

ماجرای 14 روز ایستادگی درویشان ایران؛ الگوی مقاومت مدنی