زنان بی خانمان؛ قربانیان تبعیض و فقدان امکانات

«حمید» ساکن تهران است. او چند شب پیش کنار دکه روزنامه فروشی نزدیک میدان «نارمک» بی خانمانی را دیده که در سرمای شدید، وضعیت نامتعادلی داشته و به پلیس ۱۱۰ خبر داده است. می گوید مدتی منتظر مانده ولی خبری از پلیس نشده است. مرد بی خانمان از سرما یخ زده و مرده بود.

حمید بارها مردان و زنان بی خانمانی را دیده که جلوی رستوران ها یا اغذیه فروشی ها در حال جست وجوی پسمانده های مواد غذایی بوده اند. وضعیت این افراد اما در زمستان های سرد به شدت بدتر می شود. فعلا مهم ترین پناهگاه بی خانمان ها، گرم خانه ها هستند. بر اساس آمار رسمی شهرداری تهران، در روزهای سرد سال مراجعه به این مکان ها گاهی تا 50 درصد افزایش می یابد.

گرم‎خانه ها توسط سازمان رفاه، خدمات و مشارکت های اجتماعی شهرداری تهران راه اندازی شده اند. به این مراکز، «سامان سرا» هم می گویند. وب سایت شهرداری تهران لیست گرم‎خانه های اضطراری و دایمی مناطق 22 گانه شهر را برای اطلاع عمومی منتشر کرده است. ظرفیت این گرم‏خانه ها البته محدود است و فقط گنجایش سه هزار نفر را دارند. کسانی که به این مراکز مراجعه می کنند، تنها شب‌ها اجازه حضور دارند و قبل از ساعت هفت صبح باید از آن ها خارج شوند. به طور معمول، یک وعده غذای گرم در این گرم خانه ها به آن ها داده می شود.

بخشی از جمعیت کارتن خواب های تهران معتاد هستند و از ترس برخوردهای قهری، ترجیح می دهند شب را گوشه خیابان به صبح برسانند. اما به غیر از تهران، بسیاری از شهرستان ها با وجود آن که با پدیده کارتن خوابی و یا بی خانمان ها مواجه هستند، هنوز گرم خانه ندارند.

«الهام روح افزا» که ساکن بندرامام خمینی است، از افزایش چشم گیر بی خانمان های این شهر می گوید: «آن ها بسیار زیادند. اما چیزی که بیش از همه برایم آزار دهنده است، دیدن دخترهای هفت هشت ساله ای است که گل فروشی می کنند و شب ها توی توالت پارک شهر می خوابند. من نمی فهمم چرا آن ها اجازه ندارند بروند داخل خانه خدا بخوابند؟ به هر حال، با دیدن هر کارتن خوابی که وضعیت حادی داشته باشد، خودم به شرایطش رسیدگی می کنم چون تصور نمی کنم بندر امام خمینی جایی برای رسیدگی به وضعیت کارتن خواب های آواره داشته باشد.»

«بنفشه جمالی»، روزنامه نگار ساکن تهران دیروز در صفحه فیس بوک خود از یک مشکل رایج در برخورد با این موضوع نوشته بود: «دوستی زنگ زد توی فلان خیابان یک زن توی سرما با ساکی که همراه دارد، چند ساعتی است روی نیمکت خوابیده و هر چه صدایش می زنیم، آن قدر حالش بد است که نمی تواند جواب بدهد. او از من می پرسید باید چه کنیم؟ من به ۱۲۳ اورژانس اجتماعی زنگ زدم. گفتند به ما مربوط نیست، به ۱۳۷شهرداری زنگ بزنید. تماس گرفتم با ۱۳۷، آدرس را گرفتند و گفتند کد پی گیری را پیامک می کنند. بعد از گذشت چند ساعت، هیچ پیامی نیامد. خدمات اجتماعی مان آن قدر فشل و ناکارآمد است که آدم وقتی می­خواهد به کسی کمک کند، درمانده می شود که باید به کدام نهاد یا سازمان مراجعه کند؟»

در واقع، با وجود دستگاه های موازی بسیاری که برای سامان دهی به معضل آسیب های اجتماعی بودجه دارند، باز هم متولی واقعی رسیدگی به کارتن خواب ها نامعلوم است و آمار این طبقه اجتماعی پابه پای رشد بی کاری و نرخ تورم، رو به افزایش است.

 مسوولان می گویند از سال۸۹ به بعد آمار کارتن خواب های کشور به شکل معناداری افزایش یافته است. «فاطمه دانشور»، عضو پیشین شورای شهر تهران به روزنامه «ایران» گفته بود این رقم در تهران از دو هزار بی خانمان در سال۸۹ به  ۲۰هزار نفر در سال۹۴ رسیده است.

این در حالی است که «رضا قدیمی»، مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران می گوید تنها 15 هزار بی خانمان در تهران هستند.

بنفشه جمالی به یک زاویه دیگر از آمارها اشاره می کند: «هرسال ما شاهد بی‌خانمان شدن چهار تا پنج هزار نفر در سطح تهران هستیم اما آن چه دردناک است، بر اساس آماری که "شهیندخت مولاوردی"، معاون امور زنان دولت دهم در سال ۹۴ ارایه داد، یک‌سوم کارتن‌خواب‌های تهران را زنان تشکیل می‌دهند. میانگین سنی زنان کارتن‌خواب در تهران به گفته معاون خدمات اجتماعی سازمان رفاه شهرداری تهران، به ۱۷ سال رسیده است درحالی که به گفته این مقام مسوول، در گذشته سالمندان اغلب زنان بی‌خانمان را تشکیل می‌دادند.»

تنها مرکز نگه داری زنان بی‌خانمان در تهران، «سامان سرای لویزان» ‌است که زیر نظر سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران اداره می‌شود: «این مرکز ظرفیت پذیرش ۲۰۰ بی‌خانمان را دارد و فاقد بخش قرنطینه است. تصور کنید زنان کارتن‌خواب بدون غربال گری، با انواع و اقسام بیماری ها و مشکلات در کنار هم نگه داری می‌شوند.»

او رشد این معضل اجتماعی را محصول عوامل متعددی مانند اعتیاد، بیماری، طردشدن فرد از سوی خانواده و  خشونت خانوادگی دانسته و تاکید کرده است که در سال های اخیر، عوامل اقتصادی مانند فقر رو به گسترش، شکاف طبقاتی، افزایش بی‌کاری و گرانی، به ویژه در حوزه مسکن که هیچ نظارتی بر آن وجود ندارد، در شیوع این پدیده نقش مهمی داشته اند.

به طور معمول، شیوه برخورد مسوولان با این پدیده، جمع آوری و سامان دهی ضربتی بوده است. جمالی معتقد است: «راه‌حل شهرداری به‌عنوان نهادی که مسوولیت سامان دهی افراد بی‌خانمان را عهده‌دار است و بودجه‌های نجومی برای این مهم به آن اختصاص داده شده، تنها پاک کردن ظاهر شهر از افراد بی‌خانمان، کودکان کار و کارتن‌خواب‌ها است.»

بخش غیردولتی و مردمی هم در این حوزه چندان فعال نیستند. بنفشه جمالی می گوید: «چند مرکز در سطح شهر تهران با ظرفیت‌های بسیار محدود مشغول به فعالیت هستند. یکی از این مراکز در منطقه خاوران است که ظرفیت واقعی‌ آن ۳۰ نفر است و زمستان و سرما که می شود، گاهی تا ۶۰ زن، یعنی دو برابر ظرفیت واقعی خود را پذیرش می‌کند. در ارتباط با گرم خانه‌ها هم از ۱۹مددسرا برای خدمات ‌دهی به کارتن‌خواب‌ها، تنها یک مرکز به زنان اختصاص داده شده است.»

زنان بی خانمان علاوه بر ناامنی، خطر یخ زدگی یا خشونت های جنسی و فیزیکی، در معرض معضل سوء تغذیه نیز قرار دارند: «در این برنامه ها، برای بسیاری از این زنان در طول سال حتی یک وعده غذای گوشت هم دیده نشده است و همین امر مشکلات جسمی بسیاری را برای آن ها در پی دارد. البته به این مراکز که با کمک‌های مردمی اداره می‌شوند، نمی‌توان خرده‌ گرفت. اگر این مراکز هم وجود نداشتند، بسیاری از این زنان جایی را برای گذراندن نداشتند و شاید طعمه مرگ و سرما می شدند.»
مانند مردی که حمید شاهد مرگش بود.

مطالب مرتبط:

اسکان کارتن خواب ها در گرمخانه های شهرداری