از نهم مارس، شهر لاهه هلند برای یک‌ماه میزبان آثار دست‌ساز زنان زندانی در اوین است. اتاقی نزدیک به ۴۰ متر که دورتادورش پر شده است از عروسک، تابلو، کیف و یک ضبطصوت مقوایی. پرنده‌‌ای که از «جنگ» به «صلح» پر می‌کشد، کوسن‌ها و رومیزی‌هایی که دست‌دوزی شده‌اند. آثار زنان زندانی در نمایشگاهی با عنوان «از اوین با عشق» قرار است پیام‌آور «زنانگی» و «مادرانگی» آن‌ها در تنهایی و سکوت حبس باشد.
«از اوین با عشق» بخشی از یک پروژه تحقیقاتی است که می‌خواهد تاریخ شفاهی جنبش زنان ایران را در قالب موزه‌ای با همین عنوان به تصویر کشد. زندگی‌نامه‌ها، رویدادها، نهادها و تولیدات زنان ایران در حوزه‌های هنری، ادبی و اجتماعی. قرار است گستره تاریخی این تحقیق از اواخر دوران قاجار و ظهور «طاهره قره‌العین» شروع شود، به جنبش مشروطه، نقطه عطفی در جنبش زنان برسد، از دوران پهلوی عبور کند، انقلاب ۵۷ را در بربگیرد و به امروز زنان ایران برسد.
ایده تاسیس موزه زنان ایران در سال ۱۳۸۶ جرقه خورد. وقتی شیرین عبادی، برنده جایزه صلح نوبل از سفر ایتالیا به ایران برگشت. در آن سفر او از موزه زنان شهر «مرانو» بازدید کرده بود و همین ایده را با منصوره شجاعی، کنش‌گر حقوق زنان و پژوهش‌گر دانشگاه آمستردام در میان گذاشت. در سال ۱۳۸۷ شجاعی با همکاری گروهی از زنان مثل نوشین احمدی‌خراسانی، نسرین ستوده و پرستو فروهر مراحل اولیه این موزه را آغاز کرد. اما یک‌سال بعد جنبش سبز سربلند کرد و پنج مامور به خانه شجاعی حمله کردند و منابع و اسناد این ایده را ضبط کرده و طراح آن را به اوین منتقل کردند. حالا ۹ سال پس از آن سرکوب، آثار دست‌ساز زنان زندانی در همین برهه زمانی، در لاهه به نمایش گذاشته شده است.
منصوره شجاعی در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» توضیح داد که در برگزاری این نمایشگاه «زنانگی» و «مادرانگی» زنان زندانی پیام نهایی است. زنانی که از حقوق خود محروم شده‌اند، معشوق‌ها و فرزندان‌شان را نمی‌بینند و تنهایی و سکوت حبس را با دستان خود ثبت می‌کنند. آثار دستی مادران زندانی بیشتر عروسک است و زنان مجرد یا کیف‌های پولک‌دوزی شده ساخته‌اند یا نامه‌های نقاشی‌شده را خطاب به محبوب‌های‌شان نوشته و طراحی کرده‌اند.
به گفته شجاعی او می‌خواسته ضمن این پروژه دانشگاهی و اهدافی که از سال‌ها پیش در نظر داشته مشکلات فمینیسم ایران را با فمینیسم جهانی پیوند زند: «قالب این تحقیق فمینیستی است. این نمایشگاه مصداق پلی است برای پیوند مشکلات فمینیسم در کشور ایران با فمینیسم در جهان. مخاطبان من بیشتر از آن‌که ایرانی باشند، جهانی هستند. از سال ۲۰۰۸، وقتی که هنوز در ایران بودم عضو شبکه جهانی موزه‌های زنان جهان شدم. رییس این شبکه در خصوص این نمایشگاه گفت که این اقدام رویای ۸ ساله ما بوده است. موفقیت یک طرح برای من همین است. این نمایشگاه به خوبی توانست نشان دهد که یک فمینیست چطور می‌تواند موضوعات را فراملیتی به هم مرتبط کند. من بدون هیچ بودجه‌ای این کار را کردم. نمی‌خواستم هیچ بودجه‌ای از نهادی برای این اقدام بگیرم. امنستی جا را به ما داد و دانشگاه بودجه برگزاری یک کنفرانس که آن را برای مراسم افتتاحیه در نظر گرفتم.»
در میان آثار مختلفی که زنان زندانی به دست منصوره شجاعی رسانده‌اند اما یک اثر برای او ماندگاری ویژه‌ای دارد. یک ضبطصوت مقوایی که «نازنین دیهیمی» برای اجرای نمایشنامه «دوشیزه و مرگ» اثر «آریل دورفمان» در زندان اوین ساخته بود. این ضبطصوت مقوایی دو هفته پس از مرگ نازنین دیهیمی به دست منصوره شجاعی رسید. مترجم و دانشجویی که از تحصیل منع شده بود، در زندان با تکه‌ای مقوا کاردستی ساخت که حالا در لاهه به دیوار نصب شده است. او هنگام مرگ فقط ۲۹ سال داشت و دلیل مرگش را در آبان سال جاری، حمله آسم در اثر آلودگی هوای تهران اعلام کردند.
در کنار این ضبطصوت مقوایی، یادداشتی از منصوره شجاعی وجود دارد که خانه‌نشینی نازنین دیهیمی را روایت می‌کند. محرومیت از تحصیل که پدیدآورنده ۷ اثر ترجمه از او است. در این متن نوشته شده: «ضبط صوت در صحنه‌ای به کار می‌آمد که پائولینا سالاس، زندانی سیاسی در امریکای لاتین پس از سال‌ها با پزشک شکنجه‌گری که در زندان به او تجاوز کرده بود، روبه‌رو می‌شود. پائولینا اعترافات او را ضبط کرده بود و با استفاده از این ضبط صوت پزشک سادیست را شناسایی می‌کند.»
ماندگاری این اثر اما جنبه دیگری هم برای منصوره شجاعی دارد: «تکان‌دهنده‌ترین داستان برای من این بود که کاردستی نازنین دیهیمی پس از مرگ او به دست من رسید. این تلخ‌ترین بسته پستی بود که دریافت کردم. این ماجرا برای من تداعی‌کننده سال ۱۳۶۹ بود. برادری داشتم که در همان سال در ایتالیا جان باخت و دلیل آن هنوز هم مشخص نشده است. او دانشجوی پزشکی بود و از بین رفت. یک ماه از مرگ نامعلوم او گذشته بود اما هنوز نامه‌هایش به دست ما می‌رسید. بسته نازنین من را به یاد آن نامه‌نگاری‌ها انداخت. یک شب برای او گریه می‌کردم و شبی دیگر برای برادرم. وقتی بسته نازنین به دستم رسید سر به دیوار غربت می‌کوبیدم. دریافت این بسته‌ها شادی نبود، غم‌انگیز بود. می‌توانم بگویم که رنج باشکوهی بود.»
این «رنج باشکوه» که منصوره شجاعی از آن یاد می‌کند، آثاری است که زنان در حبس ساخته‌اند: «این رنج نشان می‌دهد که زنان در زندان زنده‌اند و با عشق به شوهر و محبوب‌ها و فرزندان‌شان کار می‌کنند. اولین کاردستی را نرگس محمدی برای من ساخت. یعنی عشق به رفاقت و ادامه راه.»
در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه، پیام‌های زنان زندانی هم برای مخاطبان پخش شد. پیام‌هایی مثل گفته‌های نسرین ستوده و نرگس محمدی. همچنین هاله قریشی، رییس دپارتمان مطالعات اجتماعی دانشگاه آمستردام، مونا هولم از مدیران موزه‌های زنان در اوپا، شیرین عبادی، رها بحرینی نماینده سازمان عفو بین‌الملل، مرگا مرتنس، رییس هیات مدیره انجمن بهاییان هلند و پرستو فروهر، هنرمند ایرانی سخنرانی کردند.
پرستو فروهر که از ابتدای شکل‌گیری این ایده، منصوره شجاعی را همراهی کرده است، در بخشی از سخنرانی‌اش درباره این نمایشگاه و زندان اوین گفت: «در کشور استبدادزده ما اگرچه در دوره‌های پیاپی زندان‌های بسیاری برای سرکوب آزادی‌خواهی و حق‌خواهی ساخته شده‌اند، اما چالش زندانی برای حفظ کرامت خویش، همین زندان‌ها را به جایگاه مقاومت نیز بدل کرده است. با این برداشت، زندان اوین نه تنها به تاریخ ستم در سرزمین ما، که به تاریخ مبارزه ما برای آزادی و عدالت تعلق دارد. اشیایی که در این نمایشگاه می‌بینید نمونه‌هایی هستند از انبوه یادگارهای زندانیان سیاسی ایران و پیام‌آور عشق و شور زندگی، تا زندان را انکار کنند و میان زندانی در آن سوی دیوار با بستگان و همراهان‌ش در این سوی دیوار، پلی از ارتباط انسانی بسازد.»
به تعبیر پرستو فروهر، وجود چنین یادگاری‌هایی در یک نمایشگاه باعث می‌شود بازدیدکنندگان مسوولیت خویش را دربرابر جان‌مایه این آثار بیابند: «اشیا پیک می‌شوند و جان می‌گیرند تا بارقه‌های مقاومت انسانی زنان زندانی را به بیننده بازنمایند. احساس و ادراک‌ش را برانگیزند و او را به همبستگی با پیکره زنان زندانی در ایران فرا بخوانند.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر