نتایج یک تحقیق: فیلم‌های سال ۹۶ جامعه ایران را در آستانه اضمحلال نشان می دهند

«مرکز بررسی‌های استراتژیک» ریاست‌جمهوری با بررسی 22 فیلم به نمایش درآمده در بخش مسابقه سی و ششمین «جشنواره فیلم فجر»، به این نتیجه رسیده که سینمای این دوره جشنواره، سینمای «جامعه آسیب‌­زده» است.

گروه پژوهشی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری پس از بررسی محتوای ۲۲ فیلم به نمایش درآمده در این جشنواره در ۱۳ قالب، نظر کارشناسی خود را در مورد محتوا و فضای به تصویر کشیده شده در این فیلم‌ها ارایه کرده است.

یافته‌های کلان این پژوهش، ذیل مفاهیم «جامعه»، «خانواده»، «انسان»، «زنان»، «تکنیک و تکنولوژی»، «آینده/امید/رویا»، «تقابل نسلی»، «قانون»، «عقلانیت و پیشرفت»، «اخلاق/دین، امنیت و آزادی»، «ما/هویت ملی» و «آسیب‌ها و مسایل اجتماعی» به تازگی از سوی این مرکز منتشر شده است.

نخستین یافته این پژوهش نشان می‌دهد تصویر جامعه ایران در مجموعِ فیلم­‌های جشنواره فجرسال ۹۶، تصویرِ جامعه‌ای «درهم»، «بی­‌نظم» و «در آستانه اضمحلال» است و در آن ها «تضاد طبقاتی» به بیانی سطحی ارایه شده‌ است.

یافته پژوهش این مرکز حاکی از آن است که این فیلم‌ها جامعه کنونی ایران را جامعه‌ای نشان می‌دهند که هیچ نشانه‌ای از «گذشته افتخارآمیز» ندارد، «زمان حال» در آن به حالت تعلیق درآمده و «آتیه روشنی» از خلال فیلم‌ها ترسیم نمی‌شود.

براساس یافته های این پژوهش، تصویر جامعه ایران در فیلم‌های فجر۹۶ نشان‌دهنده آن است که بحران در جامعه و خانواده، در نهایت به گونه‌ای حل نمی‏شود که دوباره اعضای خانواده و جامعه در کنار هم قرار بگیرند.

مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در گزارشی که از این پژوهش منتشر کرده، آورده است تصویر نمایش داده شده خانواده در فیلم‌های جشنواره سی و ششم فجر، تصویری «ناقص»، «در حال اضمحلال» و به صورتی «غیرطبیعی» است.

براساس جمع‏بندی این مرکز، تصویر خانواده در فیلم‌های فجر ۹۶، تصویری «نافرجام» و «بی­‌انتها» است.

مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری اضافه می‌کند در اغلب این فیلم‌ها، جایگاه شخصیت زنان و دختران ذیل موضوع خانواده طرح نشده و تصویر آن ها در قالب افرادی «پرخاش‎گر و عصبانی» به نمایش درآمده است.

نتیجه این بررسی هم‏چنین نشان می‌دهد دختران نیز در فیلم های راه یافته به جشنواره فجر سال گذشته در چارچوب‌های مردسالارانه، قربانیِ «غرور»، «تعصب»، «کامیابی» و «جبران ناکامی مردان» به تصویر کشیده شده‌اند.

در بخش دیگری از این بررسی مشخص شده که در فیلم‌های این جشنواره انسانِ «راضی» و «خوشحال» نادر است. 

نتیجه این بررسی تاکید می کند عموم شخصیت‏های این ۲۲ فیلم، «ناتوان در تعریف وضع موجود»، «ناتوان در پیدا کردن راه حل معقول» و «ناتوان در برقراری ارتباط سالم با خود و جامعه» هستند.

براساس این پژوهش، در فیلم‌ های بخش مسابقه جشنواره فجر سال ۹۶، به ویژه در ژانر «دفاع مقدس»، حرکت به سمت «بهره‌گیری از تکنولوژی» دیده می شود.
در نتیجه گیری پژوهش فوق آمده است که فیلم های این جشنواره تصویری از جامعه ارایه داده اند که گویا سیطره «ابزار» در سینمای ایران در حال بسط و گسترش روزافزون است.

مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری نتیجه گیریکرده است که مجموع فیلم‌های جشنواره فجر ۹۶ فاقد «رویا و فانتزی» هستند.

براساس یافته این مرکز، در این فیلم‌ها اغلب آسیب‌ها و مسایل اجتماعی برجسته و در سبک و سیاقی عریان و در قالب نوعی «رئالیسم بسیار تلخ»، «کور» و «بی‎‌انتها» ارایه شده‌اند.

این گزارش می‌افزاید که فیلم‌های جشنواره فجر در سال ۹۶ فاقد «افق» هستند و «بی‌آیندگی»، «ناامیدی» و «دنیای بدون فانتزی و رویا» در این فیلم‌ها نقش پر رنگی دارند.

گزارش این پژوهش اضافه می‌کند که مشاهده و بررسی فیلم‌های جشنواره سی و ششم نمایان‏گر حضور اندک «مناسک» و «نمادهای دینی» است که در نوع خود کم‌سابقه است.

در بخش دیگری از این گزارش آمده است در فیلم‌های فجر ۹۶ تمایزی میان «گسست نسلی» و «تفاوت نسلی» به چشم نمی آید و «تغییرات فرانسلی» نیز نادیده انگاشته شده اند.

براساس این گزارش، «قانون» در فیلم‌های جشنواره سی و ششم نیز نه به عنوان متن، بلکه به عنوان موضوعی اغلب در حاشیه نمایش داده می‌شود. در این فیلم‌ها، قانون «گره‌گشا و حلال مشکلات» شخصیت‌های فیلم‌ها نیست.

بخش دیگر این بررسی، درباره مقوله «پیشرفت» هم می‌گوید این شاخص در فیلم‏های بخش مسابقه جشنواره فجر۹۶ غایب است:«اساسا پرسشی از توسعه و پیشرفت در آن ها مطرح نمی‌شود.»

جامعه تصویر شده در این فیلم‌ها براساس یافته های پژوهش فوق، جامعه‌ای «ایستا»، «بدون پیشرفت» و «فاقد الگوهای عقلانی لازم برای نیل به آینده روشن» است.

یافته های این بررسی نشان داده اند در فیلم‌های بخش مسابقه جشنواره فجر ۹۶، مفهوم «آزادی» بیش از هر چیزی به «آزادی اجتماعی» محدود شده است و تقریباً در هیچ فیلمی موضوع «آزادی سیاسی» مطرح نمی‌شود. در این فیلم ها اساسا موقعیتی که آزادی در آن معنا پیدا کند، به مخاطب ارایه نشده است.

مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در پژوهش انجام شده نتیجه گرفته است در فیلم‌های راه یافته به جشنواره فجر سال گذشته، الگویی جمعی برای رویارویی با مسایل و مشکلات وجود ندارد.

این مرکز در پایان گزارش خود ‌آورده است که سینمای جشنواره سی و ششم فجر، سینمای جامعه آسیب‌زده بوده است.

جامعه ایران سال‌ها است با بسیاری از آسیب‌های فردی، جمعی و تشکیلاتی متعدد دست و پنجه نرم می‌کند. بسیاری از این پدیده‌ها را می‌توان نتیجه پوست‌اندازی جامعه ایران در گذار از یک جامعه سنتی به جامعه در حال توسعه یا مدرن ارزیابی کرد. ناامیدی، سرخوردگی، افسردگی، کم‌تحرکی و بسیاری دیگر از وضعیت‌های منفی افراد در جامعه ایران را می‌توان ناشی از عملکرد‌های کلان ۴۰ ساله جمهوری اسلامی در ایران دانست.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، وضعیت وخیم کنونی جامعه‌ ایران و ایرانی‌ها بی‌ارتباط با عملکرد و سیاست‌های حاکمان مذهبی در این کشور نیست که نتیجه آن تنها در بخشی از فیلم‌های به نمایش درآمده در جشنواره سال گذشته به نمایش درآمده است.