سانسور تاریخی پستان گرگِ رم

پدرام قائمی،شهروندخبرنگار

روزگاری سانسورِ تصاویر ورزشی در ایران معنی مشخصی داشت. وقتی در سال 1379 «محسن رسولی»، بازیکن تیم «سایپا» در نیمه‌نهایی جام حذفی گل زد و شورت‌ ورزشی‌ خود را درآورد، نه تنها پخش مستقیم بازی قطع نشد که حتی برنامه تلویزیونی «۹۰» همان دوشنبه ‌شب سراغ «محمد مایلی کهن»، سرمربی وقت تیم رفت و از او در مورد چرایی برهنه شدن کامل بازیکنش پرسید.
تصویر رسولی پخش شد اما نیم تنه پایینی بدنش که عریان بود را شطرنجی کردند.

سال‌ها بعد، وقتی «عزت‌الله ضرغامی»، یکی از همان دانشجویانی که در تسخیر سفارت امریکا هم حضور داشت، رییس سازمان صداوسیما شد، مشی قیچی زدنِ تصاویر ورزشی که به‌صورت مستقیم از رسانه ملی روی آنتن تلویزیونی می‌رفت، شدت گرفت؛ مانند سانسور تماشاگران، قطع شدن چندباره تصاویر بازی و تکرار صحنه‌های آهسته.

تیرماه سال ۹۲ اما او مدعی شد که مراجع تقلید ایران حتی از این حد سانسور در پخش تصاویر تلویزیونی راضی نبودند. او به «مهر» گفت: «با علما و روحانیون درباره موضوعی صحبت داشتم و این مساله را نیز مطرح کردم که ما اگر بخواهیم مرّ قانون شرع را رعایت کنیم، باید مسابقه روز شنبه ایران و کوبا را نشان ندهیم چون به دلیل گرم بودن هوا در کوبا، وضعیت تصویرها بدتر هم خواهد شد.»

رییس وقت سازمان صداوسیما گفته بود مردم نباید به سمت شبکه‌های ماهواره‌ای بروند. او که سعی داشت رضایت روحانیون ایران را جلب کند، در همان مصاحبه با دو جمله «می‌دانم که ازلحاظ شرعی ما نباید این بازی‌ها را نشان دهیم و از این بابت بسیار ناراحت هستیم» و همین‌طور «پخش بازی‌های والیبال از مناظره‌های ریاست جمهوری سخت‌تر است»، گوشه‌هایی از خط فکری‌ خود را نشان داد.

در صداوسیمای جمهوری اسلامی، تصویر تماشاگران زن روی سکوهای ورزشگاه ها، نمایش تتوی بدن یک بازیکن فوتبال یا تماشاگر از نمای نزدیک، صحنه‌ای که یک بازیکن بعد از گل‏زنی، پیراهن خود را از تن در می‌آورد و یا حتی تصویر پزشکان خانمی که روی نیمکت تیم‌های باشگاهی مانند «چلسی» یا تیم ملی ایتالیا می‌نشینند، همگی به دلیل همان «مساله شرعی» سانسور می‌شوند. در رسانه ملی، تصاویر رقابت‌های لیگ قهرمانان اروپا، جام جهانی یا بازی‌های باشگاهی اروپایی با هفت ثانیه تأخیر روی آنتن می‌روند. در این هفت ثانیه، باید تمامی صحنه‌هایی که ماموران بخش «نظارت» تشخیص می‌دهند، سانسور شوند.

سال ۹۵ «عادل فردوسی پور»، مجری برنامه 90 در جریان گزارش بازی «لیورپول» و «دورتموند»، از قطع شدن مکرر تصویر بازی برافروخت. در نیمه دوم، تصویر بازی قطع شد و صحنه‌ای از رقابت‌های اتومبیل‌رانی جای بازی نشست. عادل گفت: «دوستان به خدا قسم من گزارش‎گر رالی نیستم، لطفاً تصویر بازی لیورپول را پخش‌کنید.»

حالا این وسواس در منحرف نشدن افکار، تا دیدن یک لوگو باشگاه افزایش‌ یافته است. صداوسیمای جمهوری اسلامی چهارشنبه‌شب، در جریان پخش مستقیم بازی «رم» ایتالیا مقابل «بارسلونا»، تصویر لوگو باشگاه ایتالیایی را شطرنجی کرد. دلیلش، پستان نمایان گرگی است که به دو کودک خردسال شیر می‌دهد.

لوگو باشگاه رم ایتالیا برگرفته از دو شخصیت «رُمولوس» و «رِموس» است؛ دو برادری که بر پایه افسانه‌های رم باستان، این شهر را بنا کردند. «فئودور کوروفکین» در کتاب «تاریخ رم باستان» می‌نویسد: «طبق افسانه‌های رم، سزار یکی از شهرهای لاتین دستور داد فرزندان خواهرزاده‌اش را به رودخانهٔ "تیبر" افکنند زیرا از این می‌ترسید که این دو چون بزرگ شوند، وی را از تخت به زیر آورند. کودکان در نقطهٔ کم‌آبی از رودخانه فروافتادند و ماده‌گرگی آن‌ها را نجات داد. گرگ با شیر خود ایشان را سیر می‌کرد تا زنده بمانند. سپس چوپانی آن دو کودک را یافت. برادران که بزرگ شدند، علیه هم ایستادند. رِموس در نهایت رُمولوس را کشت. چندی بعد به یاد برادرش، شهری به نام رم، برگرفته از نام برادر برپا کرد و خود نخستین سزار آن شد.»

باشگاه رم ایتالیا در سال ۱۹۲۷ تأسیس شد و نشان خود را از همین دو برادر گرفت؛ باشگاهی که هوادارانی «تیفوسی» در پایتخت ایتالیا دارد. صداوسیمای ایران اما علاقه مند به تاریخچه این دو برادر نیست. شاید رُمولوس و رِموس نباید از شیر گرگ می‌نوشیدند یا باشگاه رم نباید تاریخ شهرش را زنده نگه دارد. اما سوال این جا است که آیا تصویر پستان یک گرگ تحریک‌آمیز است؟

جواب این سؤال را «مهراب قاسم‌خانی»، نویسنده سابق صداوسیما در اینستاگرامش داده است: «در بودجه امسال، هفته‌ای یک گونی کافور برای آشپزخانه صداوسیما لحاظ کنید.»

او وضعیت سانسورچی‌های صداوسیما را «خطرناک» دانسته و خاطره‌ای از روزهای نوشتن فیلم‏نامه سریال «شب‌های برره» نقل کرده است: «تصویر یک خرس سانسور شد. چون باید پای خرس شلوار می‌پوشاندیم. قبول نکردیم و خرس سانسور شد.»

این سانسور برخلاف تمام دفعات قبل، بازتابی فراتر از مرزهای رسانه‌ای ایران داشت. «آلستر کولمن»، گزارش‏گر بی بی سی در توییتر رسمی این شبکه تلویزونی نوشت: «آیا نشان شما برای تلویزیون ایران مناسب است؟ اگر هوادار تیم رم باشید، نه.»

تصویر سانسور شده شیرخوردن دو کودک از گرگ ماده شاید برای بخش نظارت صداوسیما تحریک‌آمیز و برای مردم ایران دست‎مایه‌ای برای طنز و تلخندهای مجازی باشد اما برای باشگاه رم نوعی توهین تلقی می‌شود. باشگاه ایتالیایی ابتدا نسبت به این سانسور، با نشان دادن دو تصویر از لوگوی خود واکنش نشان داد. تصویر سمت راست، لوگوی کامل بود که بالای آن نوشته بودند: «اگر مرا در این حالت دوست نداری.»
تصویر سمت چپ هم لوگوی کاملاً شطرنجی شده بدن گرگ و دو کودک را نشان می داد که بالای آن نوشته‌ شده بود: «می‌توانی به این شکل مرا دوست داشته باشی.»

کاربران ایرانی اما سعی کردند بخشی از این لکه سیاه را در صفحات اینستاگرام و توییتر پاک کنند. عذرخواهی از باشگاه رم، عکس انداختن کنار لوگو و مجسمه این باشگاه، نوشتن از این‌که تلویزیون ایران منتخب مردم نیست و استفاده از هشتگ «#asroma»، نظر باشگاه ایتالیایی را تغییر داد. صفحه رسمی توییتر باشگاه رم ایتالیا دو بار به‌صورت اختصاصی از مردم ایران بابت آن چه «حمایت هواداران ایرانی» می‌دانست، تشکر کرد.

صداوسیمای ایران شاید آرام آرام باید به دنبال سانسور سایر لوگوها هم باشد؛ مثل لوگو تیم ملی فوتبال آلمان که عقابی است با پاهای باز کرده و دمی که از پشت آویخته شده است. براساس تعریف «مهراب قاسم‌خانی» از سانسور حیوانات، همین نشان نیز از نظر صداوسیما تحریک‌آمیز یا براساس تعریف عزت‌الله ضرغامی، از منظر شرعی «مساله‌دار» است.

لوگو فدراسیون فوتبال انگلستان هم «سه شیر» در یک پرچم است. سانسورچی‌ها در صداوسیمای ایران مرزهای جدیدی برای آن چه باید و نباید دید را تعریف می‌کنند.