«هایدن وایت»، تاریخدان امریکایی پست‌‌مدرن‌مآبی بود که کوشش کرد نشان دهد تاریخ چه گونه مثل رمان می‌ماند و روایت‌های تاریخی متفاوت چه طور پیرو انواع پی‌رنگ‌های مختلف، مثل تراژدی و کمدی هستند. او همین یک ماه پیش درگذشت. اما فردا که تاریخ این روزهای ایران را می‌نویسند، داستان غریب «کاوه مدنی» را باید با کدام پی‌رنگ نوشت؟
کم تر از یک سال پیش بود که کاوه مدنی، دانشمند ۳۶ ساله و استاد «امپریال کالجِ» لندن به ایران آمد تا معاون سازمان محیط زیست در دولت حسن روحانی باشد. پیش از این کلی جایزه برده بود و حرف‌هایش راجع به بحران آب، یا به قول خودش «ورشکستگی آب» در ایران، در سطحی وسیع مطرح شده بودند؛ از برنامه «سخنرانیِ تد» و مستندهای «بی بی سی» و «الجزیره» تا سخن‌رانی در دانشگاه‌های ایران.
دولت تکنوکراتِ روحانی همیشه با انتقادهای بسیاری روبه رو بوده است که چرا چهره‌های جدید، زنان و جوانان را با خود ندارد. انتصاب مدنی در سمتی نسبتا مهم، مایه امیدواری بود؛ به ویژه برای آن‌ها که می‌خواستند امیدوار بمانند.
«سعید هادیان»، یکی از دانشجویان موفق مدنی، در آن روزها به «ایران‌وایر» گفته بود: «به نظرم دولت نشان داده است می‌خواهد در را به روی آدم‌های مستعدی مثل کاوه باز کند. خیلی از ایرانی‌ها در خارج از کشور هستند که دوست دارند اگر فرصتی شد، برای خدمت به کشور خودشان بازگردند.»
«محمد اسکندری»، جغرافی‌دانی دانشگاه «کلارک» امریکا هم همین نگاه مثبت را داشت. او نیز به «ایران‌وایر» گفته بود: «حضور شخصی مثل آقای مدنی می تواند محملی [باشد] برای ارتباط ایران با نهادهای علمی بین المللی.»
خود مدنی ولی با نگاهی محتاط تر به «تهران تایمز» گفته بود: «خیلی‌ها در خارج از کشور هستند که منتظرند ببینند چه اتفاقی می‌افتد. اگر من موفق شوم، شاید ببینیم خیلی‌های دیگر برای کمک به دولت، به ایران بازگردند.»
دیدگاهی متفاوت را اما مدیر اداره کل حفاظت محیط زیست یکی از شهرستان‌ها ارایه کرد که به «ایران‌وایر» گفت: «کاوه آدم باسوادی است اما مشکلات ما با یک یا دو مدیر حل نمی‌شود. اصلا شاید ایشان بیرون از دولت مفیدتر بود.»
حالا با گذشت کم تر از یک سال، دقیقا همان چیزی که خیلی‌ها بیم آن را داشتند، اتفاق افتاد. کلید روند کنار زدن کاوه مدنی در آخرین روزهای سال گذشته خورد؛ وقتی جسد بی‌جان «کاووس سیدامامی»، دانشمند و فعال برجسته محیط زیستِ ایرانی-کانادایی را در زندان اوین «پیدا» کردند و مقامات قضایی مدعی شدند او خودکشی کرده است.
مدنی جزو کسانی بود که همان زمان دستگیر شد. او را پس از ۷۲ ساعت آزاد کردند اما از همان موقع منابعی دولتی به «ایران‌وایر» می‌گفتند که دورانش به آخر رسیده است. حالا در حالی که هنوز حداقل ۱۳ نفر از فعالان محیط زیست در زندان هستند، خانواده مدنی با محدودیت‌های بسیار مواجه شده اند. خود او نیز بالاخره در سفری که به خارج از کشور رفته بود، از سمتش استعفا داد و همان جا ماند. در واقع، کاوه مدنی از کشور گریخت؛ فراری و فرجامی آشنا.
او گفته است که به حساب‌های کاربری و تلفن شخصی اش بدون حکم قضایی دست برده‌اند؛ آن هم درست در زمانی که خبر فتوای آیت‌الله علی خامنه‌ای درباره حرام بودن دست بردن به «حریم شخصی» در رسانه ها منتشر شده است.
آن‌چه بر مدنی رفت، یادآور این است که در جمهوری اسلامی حتی فتوای رهبری در مورد عالی‌ترین مقامات دولتی را نمی‌شود جدی گرفت، چه رسد به شهروندان عادی. کما این‌که اگر جمهوری اسلامی قرار بود به همان فرمان هشت ماده‌ای آیت‌الله خمینی در سال ۱۳۶۱ پایدار بماند، نیازی به فتوای جدید نمی‌بود.
برخورد با مدنی مشابه برخورد با سایر منتقدان حکومت است؛ همسرش را ممنوع‌الخروج کرده‌آند، همان کاری که با همسر کاووس سیدامامی کردند.
تحلیل‌گران کنار رفتن مدنی را شکستی برای دولت و پیروزی سپاه میدانند. تحلیل رایج حاکی از این است که تلاش مدنی برای برخورد با آلوده کنندگان محیط زیست، او را با منافع اقتصادی سپاهی‌ها شاخ به شاخ کرده بود و همین است که کنار رفتنش را رقم زدند.
یکی از چهره‌های سازمان محیط زیست که بدون افشای نامش با «ایران‌وایر» گفت وگو می کند، می‌گوید: «ما انتظار داشتیم سرش به سنگ بخورد اما نه به این سرعت و با این جدیت که کنارش زدند. من منشا دقیقش را نمی‌دانم اما خیلی محکم مقابلش ایستادند. هنوز سه ماه از آمدنش نگذشته بود که معلوم بود قرار نیست کارش به درازا بکشد.»
«عباس میلانیِ» تاریخدان اما نگاهی فراخ‌تر دارد. او در صفحه توییتر خود نوشته بود: «رفتن کاوه مدنی... مصداق‌نبردی ۳۸ساله است بین نخبگانی که خیر ایران را می خواهند و راه نجاتش را میدانند و نخاله‌هایی که نفع و قدرت شخصی را زیر لوای اسلام پنهان می‌کنند. ولایت مداران تا به حال با زور، سلطه نخاله ها را حفظ کرده‌اند. اما دعا، فتوا و اعدام‌دیگر اثر ندارد.»
خود مدنی هم در همان توییتر و رسانه‌های اجتماعی حرفش را به گوش مردم رسانده است: «نه بیمار بودم و خسته و مایوس. نه دو تابعیتی و رانت‌خوار و از تبار ژن خوب و نه محتاج معامله برای کتمان سوابقی تاریخ و خاص. من با شور جوانی، عشق به وطن و امید برای بهبود آمدم. من خودم اما خودی نبودم.»
او وعده داده با وجود دل شکسته اما امیدوار، مثل گذشته عاشقانه در کنار مردم سرافراز ایران بایستد: «در راستای حل مشکلات جدی آب و محیط زیست سرزمین مادری و اعتلای کشور عزیزتر از جانم، گام برمی‌دارم.»
اما تلخ‌ترین توییت مدنی شاید آن‌جا است که می‌گوید: «آری، متهم گریخت از سرزمینی که در آن جاهلان مجازی، علم و دانش و تخصص را پس می‌زدند.»
مدنی در حالی رفته است که فعالان محیط زیست هنوز پشت میله‌های زندان هستند؛ «مراد طاهباز»، «نیلوفر بیانی»، «هومن جوکار»، «امیرحسین خالق حمیدی»، «سام رجبی»، «طاهر قدیریان» و «حمیده کاشانی دوست». متهمانی که مجالِ «گریختن» نداشتند.
مطالب مرتبط:
کاوه مدنی کماکان تحت نظر سپاه است
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر