برجام: پروازی که در روسیه به پایان می رسد؟

 روز شنبه هشتم اردیبهشت ماه امسال، نمایشگاه هوایی اورآسیا در شهر آنتالیا ترکیه به کار خود پایان داد. این نمایشگاه که در آن بیش از ۱۰۰ فروند از انواع مختلف هواپیما به نمایش درآمده بود، برای صنعت هواپیمایی ایران خبرساز شد؛ شرکت هواپیمایی «آسمان» که سانحه هواپیمای «ای تی آر ۷۲» آن هنوز در خاطره ها هست و شرکت «ایران ایرتور» که وابسته به شرکت هواپیمایی «ایران ایر» است، هر کدام تفاهم نامه ای برای خرید ۲۰ فروند هواپیما «سوپرجت ۱۰۰» با شرکت هواپیمایی «سوخو» روسیه امضا کردند. ارزش هر فروند از این ۴۰ هواپیما، ۵۰میلیون و 500 هزار دلار برآورد می شود و کل سفارش، ارزشی بیش از دو میلیارد دلار دارد.

در مراسم امضای این توافقات، «اولگ بوخاروف»، معاون وزیر صنعت و تجارت روسیه حضور داشت. سوخو سوپر جت ۱۰۰ بهمن ماه گذشته با هیاتی از مهندسان و مدیران شرکت سوخو به فرودگاه «مهرآباد» تهران آمد تا نمایندگان شرکت های هواپیمایی ایرانی بتوانند آن را از نزدیک بررسی کنند. مونتاژ نهایی این هواپیما در روسیه انجام می شود ولی محصول مشترک روسیه، فرانسه و ایتالیا است. موتور این هواپیما، محصول مشترک شرکت فرانسوی «سفرا» و شرکت روسی «ان پی او ساترن» است. این هواپیما مجوز پرواز «آژانس امنیت پرواز اروپا»(EASA) را دارد و در حال حاضر ۱۰۰ فروند آن در حال پرواز در امریکای شمالی، اروپا و آسیا هستند. شرکت های هواپیمایی روسیه، مکزیک، ایرلند، سوییس و قزاقستان در حال حاضر از این هواپیما بهره می برند. ظرفیت آن حداکثر ۱۰۸ نفر و برد آن ۳هزار تا ۴هزار و ۵۰۰ کیلومتر در ساعت است. برخلاف هواپیماهای ساخت «بویینگ» و «ایرباس»، این هواپیما مزیت خود را نه در برد پرواز یا تعداد مسافر بلکه در سودآور بودن برای پروازهای داخلی و کوتاه برد تعریف می کند.

شرکت های هواپیمایی آسمان و ایران ایرتور با خرید این هواپیما نه تنها درباره آینده «برجام» ابراز نومیدی کرده اند بلکه نشان می دهند که می خواهند بر روی پروازهای داخلی در ایران متمرکز شوند. البته این استراتژی لزوما از سوی مشتریان پروازهای داخلی مورد استقبال قرار نخواهد گرفت. هواپیماهای ساخت بلوک شرق در ایران سابقه خوبی ندارند. سوانح متعدد هواپیماهای «توپولف»، «یاک»، «ایلیوشین» و «آنتونوف» در ایران باعث شده است تا در نظر افکار عمومی، این هواپیماها معادل ریسک بالای سوانح و عدم امنیت در پرواز باشند. برخی حتی از هواپیماهای روسی به عنوان «ارابه مرگ» یاد می کنند. در نتیجه، برخلاف توافقات انجام شده با شرکت های غربی سازنده هواپیماهای بویینگ، ایرباس و ای تی آر، استقبال از خرید هواپیمای سوخو سوپرجت ۱۰۰ کم بوده است. با این حال، کم تر کسی شک دارد که اگر ایالات متحده امریکا از برجام خارج شود، تحویل هواپیماهای ایرباس و بویینگ به ایران مختل خواهد شد و مطابق جدول زمانی اعلام شده انجام نخواهد شد.

بنابر گزارش های اعلام شده، شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران(ایران ایر) قرار بود در سال جاری میلادی سه فروند هواپیمای بویینگ ۷۷۷ سری ۳۰۰ ای آر را از بویینگ تحویل بگیرد. شرکت بویینگ برای صدور این هواپیماها به ایران مجوز لازم را گرفته است. مدیر عامل این شرکت به گزارش «رویترز» در پاریس، اعلام کرده که تحویل این هواپیماها در راستای فرآیند تصمیم گیری دولت ایالات متحده امریکا، به تعویق افتاده است.

در کنار این خبر، باید ابهام درباره فرآیند تحویل هواپیما به ایران را نیز در نظر گرفت. مطابق مقررات سازمان هواپیمایی کشوری جمهوری اسلامی ایران، کارشناسان این سازمان باید هواپیماهای سفارش داده شده توسط شرکت های ایرانی را در کشور مبداء بازرسی و برای آن ها مجوز لازم را صادر کنند. اما معلوم نیست که برای تحویل این هواپیماها چه مقررات و تشریفاتی در نظر گرفته شده بود.

نکته جالب توجه دیگر، نبود هر گونه خبر در رسانه ها و شبکه های اجتماعی از آماده سازی نیروی انسانی مورد نیاز این هواپیماها است. مدل ۷۷۷ سری ۳۰۰ ای آر نیازمند گروه های پروازی و تیم های مهندسی است اما معلوم نیست که آیا شرکت ایران ایر در حال تربیت خلبانان و تکنسین های مورد نیاز هست یا خیر؟

از سوی دیگر، هواپیماهای پهن پیکر و دوربردی مانند بویینگ ۷۷۷ و ایرباس ۳۸۰ تنها در پروازهای بین قاره ای و دوربرد دارای بازدهی اقتصادی کافی هستند. هزینه های سنگین نگه‎داری این نوع هواپیماها برای شرکت هایی پذیرفتنی است که مسافران بین المللی را در چهارچوب بازار جهانی جابه جا می کنند. شرکت های هواپیمایی ایران، به ویژه ایران ایر تا کنون درباره راهبردهای رقابت در بازار جهانی هواپیمایی سکوت اختیار کرده اند. در واقع، تنها مسیر جدید بین المللی ایران ایر، پروازهای این شرکت از مبداء فرودگاه «امام خمینی» به فرودگاه «شارل دوگل» در پاریس است.

پس از توافق برجام، این شرکت بیش تر مشغول گسترش شبکه پروازهای داخلی خود با استفاده از هواپیماهای جدید «ای تی آر» بوده است.

به نظر می رسد شرکت های ایرانی بیش تر بر بازار داخلی ایران متمرکز هستند و برنامه ای جدی برای رقابت های بین المللی و منطقه ای با رقبایی مانند شرکت هواپیمایی امارات، یعنی (الاتحاد) و خطوط هوایی «قطر ایر» و «ترکیش ایر» ندارند. فقدان انگیزه شرکت های ایرانی همراه شده است با کاهش انگیزه سازندگانی مانند بویینگ برای فروش هواپیما به ایران.

این درست است که شرکت بویینگ قرار بود ۸۰ فروند هواپیما به شرکت ایران ایر بفروشد ولی این شرکت دیگر نگران از دست دادن این قرارداد نیست. شرکت های هواپیمایی کشورهایی مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی هم دارای توان مالی و هم انگیزه کافی برای جبران زیان احتمالی بویینگ از خروج ایالات متحده امریکا از برجام و فروپاشی این پیمان بین المللی هستند. به تازگی شرکت بویینگ قرارداد فروش ۴۰ فروند هواپیمای بویینگ ۷۸۷ سری ۱۰ را به ارزش ۱۵ میلیارد و 100 میلیون دلار با شرکت هواپیمایی امارات امضا کرده است که باعث می شود این شرکت چندان نگران تاخیر در تحویل سفارش های ایران ایر نباشد.

در حالی که همه منتظر تصمیم دولت ایالات متحده امریکا درباره آینده حضورش در برجام هستند، هم شرکت های هواپیمایی ایرانی و هم هواپیماسازان امریکایی خود را آماده پیامدهای آن کرده اند. شرکت های ایرانی به سراغ محصولات شرکت های روس رفته اند که از مدل های قدیمی تر مانند «توپولف ۱۵۴ ام» بهتر هستند و از فن آوری غربی هم بهره می برند و هواپیماسازان امریکایی برای جبران زیان احتمالی، مشتریان منطقه ای جدیدی پیدا کرده اند که انگیزه های سیاسی محکمی درمبادله با شرکت هایی مانند بویینگ دارند. در این میان، صنعت هواپیمایی ایران که آماده گامی رو به جلو بود، دیگر منتظر تغییرات ساختاری نیست. چرا که مدیران و برنامه ریزان آن، هم در نگاه و هم در افق انتظارات، به شدت بومی مانده اند و علاقه ای به رقابت در بازارهای جهانی ندارند.

مطالب مرتبط:

صنعت هواپیمایی ایران و سقوط پس از برجام

لغو تحريم بويينگ، مثبت اما محدود