close button
آیا می‌خواهید به نسخه سبک ایران‌وایر بروید؟
به نظر می‌رسد برای بارگذاری محتوای این صفحه مشکل دارید. برای رفع آن به نسخه سبک ایران‌وایر بروید.
گزارش

برجام بدون آمریکا؛ ایران دنبال چیست؟

۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۷
فرامرز داور
خواندن در ۶ دقیقه
حسن روحانی بلافاصله پس اعلام  پایان تعهدات ایالات متحده در برجام، گفت ایران در هفته های پیش رو با دیگر شرکای توافق وارد مذاکره خواهد شد تا ارزیابی کند آیا هنوز در برجام بماند یا نه
حسن روحانی بلافاصله پس اعلام  پایان تعهدات ایالات متحده در برجام، گفت ایران در هفته های پیش رو با دیگر شرکای توافق وارد مذاکره خواهد شد تا ارزیابی کند آیا هنوز در برجام بماند یا نه

با تصمیم دونالد ترامپ برای خروج آمریکا از توافق برجام، نظام جمهوری اسلامی ایران یکبار دیگر در شرایطی قرار گرفته که حدودا ۱۳سال پیش هم تجربه کرده بود: در آستانه فروپاشی قرار گرفتن یک توافق اتمی که در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی با سه کشور اروپایی در جریان بود.

با اعلام بازگشت تحریم های یکجانبه آمریکا و خروج دولت ترامپ از برجام، حالا ایران علیرغم واکنش های شدید و غلیظ هفته های اخیر که حتی به تهدید خروج از پیمان منع گسترش سلاح های اتمی (ان پی تی) هم رسیده بود، اعلام کرده که دست کم برای مدتی کوتاه در برجام باقی می ماند تا وضعیت را برای تصمیم نهایی بسنجد.

حسن روحانی، رئیس جمهور ایران بلافاصله پس اعلام  پایان تعهدات ایالات متحده در برجام، گفت ایران در هفته های پیش رو با دیگر شرکای توافق وارد مذاکره خواهد شد تا ارزیابی کند آیا هنوز می تواند از منافع باقی ماندن در برجام برخوردار باشد یا نه.

 ایران برای برخورداری از منافع ماندن در برجام باید تضمین های مشخصی از شرکای  اروپایی توافق اتمی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) دریافت کند.

مهمترین شرکایی که در اینجا ایران به دنبال جلب تضمین آنها است مجددا سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان به همراه اتحادیه اروپا با ۲۸کشور عضو است. ایران برای برخورداری از منافع ماندن در برجام باید تضمین های مشخصی از این گروه از شرکای توافق اتمی دریافت کند. از جمله این فهرست طولانی این است که راه نفت صادراتی ایران به اروپا که فرانسه عمده ترین مشتری آن است، باز می ماند، قرارداد فروش هواپیماهای ایرباس و ای تی آر به ایران اجرایی می شود، توافق نفتی ایران با توتال که بزرگترین قرارداد اقتصادی ایران پس از برجام در صنعت نفت و گاز است ادامه پیدا می کند و راه صادرات و واردات و همکاری کوچک و بزرگ صنعتی و تجاری از جمله همکاری های اتمی مسدود نمی شود.

تضمین در این زمینه کار آسانی برای کشورهای اروپایی نیست. در صنعت نفت و گاز قوانین تحریمی آمریکا جدی است و اجرایی شدن تحریم ها از اواخر پاییز می توانند بانک هایی که خدمات مالی این همکاری ها را فراهم می کنند، با جریمه های سنگین و شکننده رو به رو کند. فروش هواپیماهای مسافربری هم به دلیل اینکه بخشی از سهام و لوازم به کار رفته در آن آمریکایی است، به مجوزهای وزارت خزانه داری احتیاج دارد که طبق اعلام وزارت خزانه داری آمریکا در ۹۰روز آینده لغو می شود. دادوستدهای تجاری هم باید از گزند تحریم های گسترده آمریکا قوانین تحریم معاملات دلاری در امان بماند.

فروپاشی توافق های اتمی اولیه در سال ۱۳۸۴ با سه کشور اروپایی دقیقا به دلیل همین بود که اروپا نتوانست موافقت آمریکا را برای همکاری های مشابه با ایران جلب کند. توافق به هم خورد و با بالاگرفتن اختلاف و تنش ها میان ایران و غرب، سلسله ای از تحریم های بین المللی علیه ایران اجرا شد که دامنه آن هنوز هم اقتصاد ایران را درگیر کرده است. اینکه اروپا بتواند هدفی را که ۱۳سال پیش در آن ناکام ماند را امروز محقق کند، شرط اصلی ایران برای ماندن در توافق و جلوگیری از فروپاشی برجام است.

این توافق دو شریک دیگر یعنی روسیه و چین هم دارد. ایران در سال های اخیر رابطه ای بسیار گرم در زمینه های سیاسی و نظامی و حتی اقتصادی با روسیه برقرار کرده و در شرایطی که روسیه هم از سوی اروپا و آمریکا تحت تحریم است، چشم انداز گرم باقی ماندن این وضعیت دست کم در کوتاه مدت روشن است.

ایران با چین هم پس از اجرایی شدن توافق اتمی روابط خوبی داشته است. این کشور همراه آمریکا شریک بازطراحی راکتور آب سنگین اراک بوده است. راکتوراراک به دلیل تولید پولوتونیوم که در ساخت سلاح های اتمی هم کاربرد دارد، یکی از جدی ترین موضوعات مورد اختلاف ایران و جامعه جهانی بود که بر اساس برجام حل و فصل شد. از جمله تضمین هایی که ایران احتمالا به دنبال دریافت آن است، ادامه یافتن این پروژه با چین است. علاوه بر باقی ماندن این همکاری سمبولیک، تضمین خرید نفت ایران از طرف چین یک خواسته خیلی مهم ایران است. 

چین از قدیمی ترین مشتریان نفت خام ایران است اما در زمان اجرای تحریم های نفتی آمریکا علیه ایران خرید خود را به طور مرتب کاهش داد و در پرداخت پول نفت صادراتی ایران هم تاخیر داشت، به طوری که مقام های دولت حسن روحانی می گویند این بدهی ها هنوز به طور کامل پرداخت نشده است. همزمان با شدت گرفتن تهدید های دونالد ترامپ علیه برجام در زمستان گذشته، چین در اقدامی که به پیشواز رفتن تحریم ها تعبیر شد، خرید نفت خام از ایران را ۱۷درصد کاهش داد. تضمین درباره مقاومت در برابر تحریم های نفتی آمریکا که قرار است از ۶ماه دیگر برقرار شود و سهولت در دریافت عواید فروش نفت، می تواند یکی از خواسته های اصلی ایران از چین باشد.

ایران می خواهد از شرکای باقی مانده برجام تضمین بگیرد که در تحریم های فراملی آمریکا علیه همکاری با ایران، دست کم اروپا، روسیه و چین، که شریک برجام هستند، با ایران همانند روزگار پیش از برجام رفتار نکنند. اگر ایران در گرفتن چنین تضمین هایی موفق شود احتمالا برجام به عنوان توافقی میان  ایران و گروه 1+4 به حیات اش ادامه خواهد داد. در غیر این صورت 3 گزینه دیگری که ایران در اختیار دارد هیچکدام بدون مواجهه با بحران اجرایی نخواهد بود:

1- باقی ماندن کامل در برجام به معنی محدودیت نگه داشتن برنامه های اتمی، همکاری های گسترده با آژانس بین المللی انرژی اتمی بدون برخورداری از منافع رفع تحریم ها. این گزینه دولت را در برابر چنان حملاتی از سوی تندروها قرار خواهد داد که حسن روحانی یک بار گفته بود می تواند هر دولتی را در ایران به سقوط بکشاند.

2- اجرای بخشی از برجام یعنی پایان دادن به برنامه های محدود شده هسته ای اما ادامه همکاری های گسترده با آژانس بین المللی انرژی اتمی. این گزینه می تواند سیلی از مخالفت منتقدان دولت را به همراه بیاورد که بازرسی های آژانس را مترادف لو دادن اسرار داخلی می دانند اما طیف های میانه رو احتمالا از این اقدام با این استدلال دفاع خواهند کرد که تاییدی بر صلح آمیز بودن برنامه اتمی نظام جمهوری اسلامی ایران است.

3- خروج کامل از برجام به معنی بازگشت به شرایط قبل از توافق اتمی. از سرگیری برنامه های متوقف شده اتمی ایران بدون بازرسی های گسترده ای که آژانس اکنون انجام می دهد موجب فشارهای تازه آمریکا به ایران می شود و احتمالا گزینه مورد علاقه افرادی همچون جان بولتون مشاور امنیت ملی دونالد ترامپ یعنی درگیری نظامی را برای طرفداران جنگ در ایالات متحده توجیه پذیر می کند.

دوره کمابیش آرام اجرای برجام با حضور مهمترین طرف ایران یعنی آمریکا به پایان رسیده است. انتخاب گزینه های محدود پیش رو برای ایران هیچ کدام آسان نیست و هرکدام از شروع فشار همزمان داخلی و خارجی تا آغاز یک بحران تازه بین المللی در نوسان است، شرایطی سهمگین تر از 13 سال پیش. با زیرساخت های آماده و امتحان پس داده تحریم ها و در کاخ سفید و بودن سیاستمداران غیرقابل پیش بینی و البته ناسازگار با ایران.

مطالب مرتبط:

آیا ترامپ برجام را پاره می‌کند یا نه؟

ضرب‌الاجل ترامپ به اروپا: چهار ماه وقت دارید برجام را اصلاح کنید

ثبت نظر

بلاگ

تینوش نظم‌جو؛ وظیفه ناشران مستقل تکیه بر محتوا است

۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۷
ادبیات و شما
خواندن در ۵ دقیقه
تینوش نظم‌جو؛ وظیفه ناشران مستقل تکیه بر محتوا است