۶ شرط خامنه ای برای اروپا برای حفظ برجام چقدر امکان اجرا دارند؟

مقام های ایرانی سرگرم مذاکراتی فشرده با اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان اند تا با خروج آمریکا از برجام، از این کشورها تضمین بگیرند که ایران از منافع رفع تحریم ها برخوردار خواهد ماند.  

همچون زمان مذاکرات اتمی ایران با گروه ۵+۱ که آیت الله علی خامنه ای رهبر نظام جمهوری اسلامی ایران همزمان با گفت گوی دیپلمات های ایرانی، شروطی مطرح می کرد، این بار هم او در یک سخنرانی عمومی شروطی ۶ گانه برای باقی ماندن ایران در توافق برجام تعیین کرده است.

از  ۶ شرطی که آیت الله خامنه ای به ترتیب تعیین کرده دو شرط (شروط ۱ و ۴ ) پیشتر از سوی اروپا عملا محقق شده است، اجرای دو شرط دیگر (۶ و ۵) خلاف قوانین تجارت آزاد است و تحمیل یک شرط دیگر (۲) در عمل محال و اجرای یک شرط (۳) دیگر نه فقط برای اروپا که برای حتی ایران هم ناممکن است.

۱- شرط آیت الله خامنه ای: آمریکا در دو سال اجرای برجام این توافق را «نقض» کرد. اروپا «سکوت» خود را در این باره بشکند و «جبران» کند.

امکان اجرا: در مدت حدود ۲۸ ماهی که توافق اتمی با حضور آمریکا اجرا شد، کمیسیون مشترک برجام بارها تشکیل و به شکایات ایران از نحوه اجرای توافق از سوی دولت های باراک اوباما و دونالد ترامپ اعتراض کرد. در یکی اولین جلسات کمیسیون مشترک برجام، طرف‌ها بر سر تشکیل «کارگروه ویژه تضمین لغو تحریم های آمریکا» به توافق رسیدند. بیانیه های پایانی این کمیسیون که با امضای کشورهای اروپایی و اتحادیه اروپا بود، درباره نحوه اجرای توافق از سوی آمریکا تذکر داده است.

 مقام های اتحادیه اروپا پس از روی کارآمدن دونالد ترامپ رئیس جمهور جدید آمریکا که برجام را «بدترین توافق تاریخ» خوانده بود، بارها عازم واشنگتن شدند و با ترامپ و افراد اصلی دولت او و البته اعضای کنگره دیدار و ایالات متحده را تشویق به ماندن آمریکا در برجام و اجرای تعهداتش کردند. به بیان دیگر، اروپا در برابر نقض تعهدات آمریکا سکوت نکرده بود بلکه با زمزمه خروج این ایالات متحده از توافق و با هدف جلوگیری از نارضایتی احتمالی ایران که می توانست بر حیات برجام اثر منفی بگذارد، فعالانه وارد گفت و گو با اجزای مختلف تصمیم گیر در آمریکا شده بود.

۲- شرط آیت الله خامنه ای: آمریکا با خروج از برجام قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت درباره این توافق را نقض کرد، اروپا قطعنامه ای علیه آمریکا صادر کند.

امکان اجرا: هر کشوری از اعضای سازمان ملل متحد به صرف عضویت در این سازمان می تواند بانی و تهیه کننده پیش نویس یک قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل متحد شود. از این نظر بین ایران، کشورهایی اروپایی که عضو دائم شورای امنیت نیستند و ۵ عضو دائم این شورا تفاوتی نیست. اما فرض همراهی آمریکا با  پیش نویس قطعنامه ای که قرار است با تصویب آن از سوی کشورهای اروپایی محکوم شود، بعید و دور از ذهن است.

 اصولا پیش بینی حق وتو برای اعضای دائم شورای امنیت برای استفاده در همین مواقع است که پیش نویس قطعنامه هایی که علیه آنها یا متحدان و منافع شان شکل می گیرد را وتو کنند. کشورهایی که پیش نویس قطعنامه ای را آماده می کنند از قبل برای موفقیت آن با دیگر اعضای شورا مشورت می کنند. صرف ارائه پیش نویس بدون داشتن چشم اندازی از تصویب بسیار دور از انتظار است و کشورها معمولا از این کار خودداری می کنند.

۳- شرط آیت الله خامنه ای: اروپا «متعهد» شود که موضوع برنامه موشکی و «سیاست منطقه‌ای» نظام جمهوری اسلامی ایران را مطرح نکند.

امکان اجرا: دولت ها درباره موضوعات با وضعیت متغیر و مسائلی که حدود و ثغور آن در چشم انداز کوتاه مدت معلوم نیست، تضمین نمی دهند. دلیل این اقدام مشخص نبودن دامنه اثرات منفی احتمالی این چنین تضمین هایی است. موضوع برنامه موشکی ایران و سیاست منطقه ای این کشور اگر حتی در حال حاضر مورد قبول کشورهای عمده اروپایی باشد یا دست کم اعتراضی به آن نداشته باشند، ممکن است در آینده با تغییرات در ایران یا حتی تحولاتی غیروابسته به ایران، دیگر مورد قبول اروپا نباشد.

 مثلا یکی از کشورهایی که در حال حاضر میزبان نیروهای سپاه پاسداران است در آینده خواهان خروج این نیروها شود و فرضا ایران از خروج نیروهایش امتناع کند. تصور اینکه کشورها درباره شرایط ناپایدار و نامعلوم آینده تضمین ثابتی به دیگران بدهند، طرح درخواستی است که ایران هم در شرایط مشابه زیر بار آن نخواهد رفت. تحقق این شرطی کاملا دور از انتظار است مضافا بر اینکه در حال حاضر برخی کشورهای اروپایی نظیر فرانسه از منتقدان توسعه برنامه موشکی ایران هم هستند.

۴- شرط آیت الله خامنه ای: اروپا با «هرگونه» تحریم ایران مقابله کند و «صریحا» در مقابل تحریم‌های آمریکا بایستد.

امکان اجرا: کشورهای اروپایی و اتحادیه اروپا پیش از تعیین این شرط از سوی آیت الله علی خامنه ای، عمل به آن را آغاز کرده است. فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی و امور امنیتی اتحادیه اروپا گفته بود که تحمیل قوانین داخلی آمریکا به اروپا پذیرفتی نیست و اتحادیه اروپا هم مجموعه ای از «مقررات بازدارنده» را در برابر تحریم‌های آمریکا علیه ایران به جریان انداخته است.

اجرای «مقررات بازدارند» به این این معنی است که اتحادیه اروپا، از شرکت‌های اروپایی که با ایران همکاری می کنند و ممکن است تحت تحریم‌های آمریکا قرار بگیرند، حمایت می کند. اتحادیه اروپا با این مقررات می خواهد در صورتی که شرکت اروپایی به دلیل همکاری با ایران از سوی آمریکا تحریم شد، با مصادره دارایی نهادهایی آمریکایی، به آن شرکت ها غرامت پرداخت کند. به این ترتیب اتحادیه اروپا فراتر از آنچه که آیت الله خامنه ای شرط گذاشته بود، در برابر تحریم های فراملی آمریکا اقدام کرده است.

5.

شرط آیت الله خامنه ای: اروپا فروش کامل نفت ایران را تضمین کند و اگر به فروش نفت ایران آسیبی خورد، نفت ایران را بخرد.

امکان اجرا: بخش بزرگی از مشتریان نفت صادراتی ایران در آسیا هستند. از حدود 2 میلیون و 500 هزار بشکه نفت صادراتی ایران، اروپا مشتری کمتر از 1 میلیون بشکه نفت است. ایتالیا، اسپانیا، فرانسه و یونان بیشترین خریدارن اروپایی نفت ایران هستند اما این خریداران شرکت ها و پالایشگاه های عمدتا غیردولتی است که در مواردی دولت سهام دار آنها محسوب می شود. دولت های اروپایی و سایر کشورهایی که در آن تجارت آزاد جریان دارد، قانونا نمی‌توانند نحوه انتخاب فروشنده یا هر تصمیم دیگری را به شرکت ها تحمیل کنند. از این رو دولت هایی اروپایی حداکثر می توانند بر اساس «مقررات بازدارنده» در صورتی که شرکت ها بخواهند به هر دلیلی با خطرات تحریم های آمریکا علیه همکاری با ایران را ادامه دهند، از این شرکت ها در برابر جریمه های مالی حمایت کنند. تحمیل خرید نفت ایران به این شرکت ها اقدامی غیرقانونی است. دادن تضمین خرید نفت هم از سوی دولت ها اقدامی است که در صورت خودداری شرکت ها از خرید نفت ایران، عملا قابلیت اجرایی ندارد و به این ترتیب اتحادیه اروپا قادر به تضمین تحقق شرط رهبر ایران نیست.

6.

شرط آیت الله خامنه ای: بانک‌های اروپایی تجارت با جمهوری اسلامی ایران را تضمین کنند.

 

امکان اجرا: در اواخر دولت باراک اوباما، جان کری وزیر خارجه وقت آمریکا با دعوت از از بانک های بزرگ اروپایی، آنها را دعوت به همکاری با ایران تشویق کرد و در حضور وزیر خارجه بریتانیا به آنها اطمینان داد که همکاری با ایران بر اساس توافق برجام، برایشان بی خطر است و می توانند و بدون نگرانی از تحریم و جریمه‌های احتمالی با ایران همکاری کنند. با این حال در شرایطی که دولت آمریکا مشوق بانک ها و موسسات مالی اروپا بود و دولت های اروپایی هم مشتاق شکل گیری همکاری بودند تا تضمینی باشد که ایران را در توافق هسته ای نگه دارند، این موسسات به دلایلی مختلف علاقه به همکاری با ایران نشان ندادند.

بانک بزرگ اروپایی عمدتا موسساتی خصوصی اند که بر خلاف کشورهایی همچون ایران از دولت ها برای انتخاب مشتری و ایجاد رابطه سرمایه گذاری «دستور» نمی گیرند. بنابراین مجبور کردن این بانک ها برای همکاری با ایران هم خلاف مقررات ملی اغلب کشورهای اروپایی و هم در تعارض با قوانین اتحادیه اروپاست. از این رو تحقق این شرط آیت الله خامنه ای هم به فرض آنکه اتحادیه اروپا وعده ای درباره آن بدهد، در وضعیتی که آمریکا هم تحریم های پیشتر رفع شده را دوباره برگردانده و هم اعلام کرده تحریم های بیشتری هم در راه است، بسیار دور از انتظار است.

به این ترتیب از 6 شرطی که آیت الله خامنه ای برای باقی ماندن در برجام در برابر اروپایی ها قرار داده، دو شرطی که امکان تحقق داشته پیشتر اجرای آن از سوی اروپا آغاز شده و اجرای 4 شرط دیگر یا غیرعملی یا خارج از اراده دولت های دمکراتیک اروپایی و اتحادیه اروپا است.