سرنوشت مبهم ۴۰۰میلیون دلار در طرح تجهیز بندر چابهار

ابتدا بخشی از یک گزارش را به روایت سایت موسسه صندوق پس انداز کارکنان سازمان بنادر و دریانوردی بخوانید: «پس از دستور مؤکد مقام معظم رهبری در خصوص ضرورت توسعه­ی سواحل مکران و اهتمام جدی دولت به فعال­سازی بندر چابهار و گسترش امکانات بندری در این شهر، طی مناقصه­ای، تجهیز فاز یک بندر شهید بهشتی به ارزش ۳۳۰ میلیون دلار به شرکت آریا بنادر ایرانیان واگذار شد.» این واگذاری سال ۹۴ با مصوبه هیات وزیران دولت نهایی شد.

حالا خبر را به نقل از سایت شرکت آریا بنادر ایرانیان که زیرمجموعه این صندوق است، بخوانید: «پس از اهتمام جدی دولت به فعال­سازی بندر چابهار و تلاش برای گسترش امکانات بندری در این شهر، توسعه و تجهیز فاز یک بندر شهید بهشتی به ارزش ۴۰۳میلیون دلار به شرکت آریا بنادر ایرانیان واگذار شد.»

نادر قاضی پور، نماینده ارومیه در مجلس اما در جلسه استیضاح عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی، یک روایت دیگر از رقم قرارداد داد: «شرکت آریا بنادر ایرانیان قرارداد ۴۳۰میلیون دلاری بسته است که در اولین پرداخت ۱۱۰میلیون تومان برای تاسیس شرکت پرداخت کرده است.»

پس تا اینجا با یک قرارداد مواجه هستیم که رقم آن از ۳۳۰میلیون تا ۴۳۰میلیون دلار متغیر است ولی مرور اظهارات مختلف نشان می دهد که قرارداد ۴۰۳میلیون دلاری درست است.

قرارداد مربوط به تجهیز فاز یک بندر شهیدبهشتی چابهار است. بر اساس گزارش وب سایت شرکت آریابنادر ایرانیان، ۳۳۰میلیون دلار این پروژه از طریق صندوق توسعه ملی تامین شده تا از طریق بانک توسعه صادرات پرداخت شود. صندوق توسعه ملی طبق اساسنامه اش باید به «بخش های خصوصی، تعاونی و عمومی غیردولتی با هدف تولید و توسعه سرمایه گذاری در داخل و خارج کشور» اعتبار دهد.

شرکت آریابنادر ایرانیان به شماره ثبت ۲۴۳۰۲۶، سال۸۴ تاسیس شده و یک شرکت دولتی است. این شرکت وابسته به صندوق پس انداز کارکنان سازمان بنادر و دریانوردی است. ابراهیم ایدنی، مدیرعامل صندوق در تاریخ ۸دی ماه ۱۳۹۵، با حکم محمدسعید نژاد، مدیرعامل وقت سازمان بنادر و دریانوردی و معاون وزیر راه و شهرسازی منصوب شده است. بنابراین پرداخت اعتبار از صندوق توسعه ملی به این شرکت دولتی خلاف قانون و اساسنامه صندوق توسعه ملی بوده ولی در سال های اخیر چنین رویه ای معمول بوده و بارها به صورت غیرقانونی و به ویژه با دخالت آیت الله خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی از منابع این صندوق به شرکت های دولتی تسهیلات داده شده است. شرکت آریابنادر علاوه بر این اعتبار مالی، ۲۱۰هکتار زمین هم در بندر شهید بهشتی دریافت کرده است. قرار این بوده که این شرکت، این زمین ها را تجهیز و در قالب یک قرارداد ۳۰ ساله از آن بهره برداری کند.

شرکت دولتی آریا بنادر ایرانیان بر خلاف قانون قرار بوده ۳۳۰میلیون دلار اعتبار از صندوق توسعه ملی برای تجهیز بندر چابهار دریافت کند. این شرکت ۲۱۰هکتار زمین هم برای این طرح دریافت کرده است. 

موضوع توسعه بندر چابهار با مشارکت هندی ها از سال ۲۰۰۲ موضوع مذاکره بوده است. هندی ها که این بندر را محل مناسبی برای ورود به آسیای میانه و افغانستان می دانند، همواره خودشان را علاقه مند به حضور در این پروژه نشان داده اند. با این حال، این روند مانند بسیاری از پروژه های دیگر گرفتار دوران تحریم شد و به کما رفت. از سال ۲۰۱۳ با احیای روند مذاکرات، بار دیگر توسعه بندر چابهار مورد توجه قرار گرفت. 

موضوع مهم تر اما نوع ورود شرکت آریابنادر است. خبرگزاری هندی وایر در آپریل ۲۰۱۶ در گزارشی نوشته: «پس از انعقاد تفاهم نامه، هندی با «موضوع تکان دهنده ای» مواجه شدند، اینکه فعالیت های بندر چابهار در یک قرارداد طولانی مدت به شرکت آریابندر واگذار شده. مدت قرارداد ۳۰سال بوده، طرف هندی از این قرارداد هیچ اطلاعی نداشته و مجبور شدند برای حضور هندی ها دوباره یک تفاهم نامه جدید بنویسند.»

موضوع را البته های هندی ها پیگیری کردند،‌ چون «شریک ایرانی [آریا بنادر ایرانیان] نه با انتخاب و تمایل هندی‌ها که براساس دستور سازمان بنادر و دریانوردی به هندی‌ها تکلیف شده «و آنها این گلایه را در سفر یک‌سال پیش وزیر امورخارجه به هند نیز طرح کردند» ولی زور شرکت آریابنادر بیشتر از این ها بود.

شرکت آریا بنادر تاکنون ۳۱میلیون دلار تجهیزات برای این طرح از آلمان خریداری کرده ولی با توجه به مشکلات مدیریتی در بندر چابهار گفته است قصد اجاره دادن تجهیزات را دارد. 

تنها نحوره ورود به این قرارداد عجیب نبود، محمد درستکار، کارشناس بنادر و دریانوری در گزارشی که ۱۵خرداد۹۶ منتشر شده، به فشارهای داخلی هم اشاره کرده: «سازمان بنادر ترجیح داده که چنین طرح عظیمی را با یکی ازشرکت‌های گمنام وابسته به صندوق بازنشستگی انجام دهد. شرکتی که تا همین دو‌سال پیش برای بسیاری از شرکت‌های خرد و کلان حمل‌ونقل دریایی غریبه بود و سازمان بنادر درکنار اعطای پروژه‌های بندری بدون تشریفات قانونی، با تأسیس دفتری در طبقه سوم خود آن را برای همه فعالان بندری نام آشنا کرد.»

این مجموعه تلاش ها در اوایل سال۹۶ اما به بن بست می رسد. وزیر راه و شهرسازی بخشنامه تازه صادر می کند که پروژه ها به شرکت هایی که به زیرمجموعه های دولت وابسته هستند، واگذار نشود. مدیران بندرچابهار ناچار می شوند قرارداد با شرکت آریابنادر را تغییر دهند. تغییر این قرارداد منجر به خروج آنها از مدیریت پروژه می شود ولی «تجهیزاتی که در اختیار شرکت آریابنادر بود، به سازمان بنادر انتقال پیدا کرد.» این تجهیزات را شرکت آریابنادر با پول صندوق توسعه ملی از طریق حسابی که در آلمان باز شده، خریداری کرده و تا مهرماه۹۶، سه محموله از این تجهیزات را به بندر چابهار وارد کرده است. ارزش تجهیزات واردشده ۳۱میلیون دلار اعلام شده است. پس از بروز وضعیت تازه، این تجهیزات به سازمان بنادر ایران که یک نهاد دولتی است، منتقل شده و این شرکت قصد اجاره دادن تجهیزات را دارد. به عبارت دقیق تر، بخشی از پولی که قرار بود از طریق یک شرکت دولتی صرف توسعه بندر چابهار شود، به محل درآمدزایی یک شرکت دولتی بالادستی تبدیل شده است.

شرکت های هندی از سال ۲۰۰۲ دنبال مشارکت در توسعه و تجهیز چابهار بوده اند که با موانع مختلف مواجه شده اند.

مدیران بندر چابهار ابتدا اعلام کردند پس از خروج شرکت آریابنادر، به طور موقت مدیریت تجهیزات به شرکت سینا واگذار می شود ولی بعدا اعلام کردند که منتظرند هندی ها وارد کار شوند و قرارداد شرکت سینا را ابلاغ نکرده اند. این تحرکات تازه با انتقادات نمایندگان مجلس مواجه شد و می گویند قراردادهای جدید با هندی ها، شبیه ترکمنچای است. «شرکت توسعه خدمات دریایی و بندی سینا» که قبلا تحت عنوان «بنیاد بارانداز» فعالیت داشت، متعلق به بنیاد مستضعفان و جانبازان است. این شرکت فعالیتی در بندر چابهار ندارد و مخالفت های تازه با محوریت نمایندگان، احتمالا با اشاره های پشت پرده صورت گرفت تا پای هندی ها به پروژه باز نشود.

با وجود این مخالفت ها، حسن روحانی پس از این نمایش، در سفری که بهمن۹۶ به هند داشت، ۱۵سند همکاری امضا کرد که یکی از آنها، «یادداشت تفاهم مدیریت موقت فاز اول بندر اول چابهار» است. عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی گفته است «مدیریت بندر چابهار با هندی ها به صورت مشترک [با سازمان بنادر و دریانوردی ایران] انجام خواهد شد و هند قرار است در این حوزه ۸۷میلیون دلار سرمایه گذاری کند.»

این سرمایه گذاری البته با خارج شدن آمریکا از برجام و نگرانی از تحریم های جدید در هاله ای از ابهام باقی مانده و تحلیل گران عقیده دارند بازگشت تحریم ها دوباره به طرح توسعه بندر چابهار ضربه خواهد زد. البته هندی ها قول داده اند بدون توجه به تحریم های آمریکا به حضورشان در چابهار ادامه دهند. حضوری که قرار است در طول ده سال آینده با تجهیز کامل دو لنگرگاه بندر چابهار عملیاتی شود، همان کاری که قرار بود شرکت آریا بنادر ایرانیان انجام دهد.