سومین شکایت تهران از ایالات متحده؛ چه اتفاقی در لاهه در انتظار ایران و آمریکاست؟

دیوان بین المللی دادگستری که در شهر لاهه هلند قرار دارد تاریخ رسیدگی به شکایت ایران از ایالات متحده آمریکا را اعلام کرده است. دیوان رکن قضایی سازمان ملل متحد است و در میان افکار عمومی در ایران به دادگاه لاهه هم شهرت دارد.

 جلسه رسیدگی به شکایت ایران از آمریکا از تاریخ 16 مهرماه 1397 به مدت یک هفته در دو نوبت صبح و بعدازظهر در کاخ صلح مقر دیوان بین المللی دادگستری برگزار می‌شود. دلیل شکایت ایران از آمریکا، مصادره دارایی های بانک مرکزی ایران است.  

این چهارمین بار است که دیوان بین المللی دادگستری از زمان تاسیس‌اش به شکایتی میان ایران و آمریکا رسیدگی می کند. شکایت اخیر ایران چیست؟ این شکایت های پیشین چه بوده؟ رای دادگاه به نفع کدام کشور صادر شده؟ روند رسیدگی به شکایت اخیر ایران از آمریکا چطور خواهد بود؟

شکایت ایران دقیقا بر سر چیست؟

دولت ایران خرداد دو سال پیش (سال 1395) به دلیل توقیف اموال بانک مرکزی جمهوری اسلامی که نزد بانک های آمریکایی سپرده گذاری شده بود، به دیوان بین المللی دادگستری شکایت کرد.

مبلغ اموال توقیف شده بانک مرکزی ایران، 1 میلیارد و 750 میلیون دلار است که به صورت اوراق قرضه نزد یک شرکت واسطه در کشور لوکزامبورگ بود. این بخش از سپرده گذاری ایران، از سوی این شرکت برای دریافت سود بیشتر در یک بانک آمریکایی در نیویورک نگهداری می شد.

چرا دارایی های ایران مصادره شد؟

241 نفر از خانواده های قربانیان بمبگذاری پایگاه تفنگداران دریایی آمریکا در پاییز سال 1362 در بیروت شکایاتی را علیه ایران، در دادگاه‌های آمریکا مطرح کردند. دادگاه در شهریور سال 1386 دولت ایران را محکوم به پرداخت غرامت به خانواده قربانیان کرد اما ایران اعتبار حکم دادگاه  آمریکا را رد کرد و گفت هیچ غرامتی پرداخت نخواهد کرد.

 این بار با شکایت مجدد خانواده قربانیان برای دریافت غرامت از محل دارایی های ایران در آمریکا، دادگاه با این درخواست موافقت کرد.

حکم دادگاه به خانواده قربانیان اجازه داد که با معرفی دارایی های ایران به دولت آمریکا، این اموال را به نفع قربانیان مصادره کند. دولت آمریکا به دنبال این حکم، دارایی هایی را که خانواده قربانیان معرفی کرده بودند، توقیف کرد.

در فاصله رای دادگاه تا توقیف اموال، دولت محمود احمدی نژاد 250 میلیون دلار از اوراق قرضه ای را که خریده بود، فروخت اما 1 میلیارد و 750 میلیون دلار آن باقی ماند که توسط دولت آمریکا توقیف شد.

این بار پس از توقیف دارایی ها، بانک مرکزی ایران از این حکم شکایت کرد اما سرانجام دیوان عالی آمریکا اردیبهشت سال 1395 با اکثریت آرا اعلام کرد که دادگاه‌های این کشور مجازند از دارایی های مسدود شده ایران برای پرداخت غرامت به آسیب‌دیدگان از عملیات خشونت‌آمیز منتسب به حکومت ایران استفاده کنند. به این ترتیب دولت آمریکا، 1 میلیارد و 750 میلیون دلاری را که توقیف بود، به نفع خانواده قربانیان مصادره کرد.

به غیر از این 1 میلیارد و 750 میلیون دلار،  دادگاه‌های آمریکایی، 56 میلیارد دلار حکم علیه ایران برای پرداخت غرامت به خانواده قربانیان حوادث تروریستی صادر کرده که شاکیان به دادگاه گفته اند حکومت ایران به نحوی در آن مشارکت داشته است.

شکایت ایران از آمریکا چه می گوید؟

ایران در شکایتی که به دیوان بین المللی دادگستری بین المللی کرده می گوید آمریکا مصونیت دولت جمهوری اسلامی ایران را نادیده گرفته و دست به مصادره اموالی زده که مطابق قوانین بین المللی دارای مصونیت است.

ایران از دیوان خواسته تا آمریکا اول اموال مصادره شده را آزاد کند، دوم، مصونیت دیگر اموال دولت جمهوری اسلامی ایران را رعایت کند و دیگر دست به مصادره اموال دولتی نزند و سوم خسارت های وارده را جبران کند.

 پس از ثبت شکایت، لایحه تفصیلی دولت ایران علیه ایالات متحده آمریکا که شامل سابقه موضوع و شواهد و ادله های ایران برای دادگاه است، ارائه شد.

این لایحه بیش از ۲۰۰۰ صفحه است و در دفتر دیوان بین المللی دادگستری ثبت شده است. لایحه شکایت ایران در چهار جلد تهیه و  ۱۲۵ نسخه چاپی هم در اختیار قضات و کادر حقوقی دیوان بین المللی دادگستری قرار گرفته است.

آمریکا در برابر شکایت ایران چه کرده است؟

پس از اینکه ایران لایحه  شکایت خود را در دیوان ثبت کرد، دیوان این لایحه را مطابق مقررات خود در اختیار ایالات متحده آمریکا گذاشت. طبق دستوری که دیوان در تیرماه 1395 صادر کرد به ایالات متحده آمریکا فرصت داد تا لایحه دفاعیه خود را تا شهریور 1396 به دفتر دیوان ارائه کند.

از 16 تا 21 مهرماه چه اتفاقی در لاهه می افتد؟

با پایان این مهلت و آماده شدن طرف ها برای بررسی، حالا دیوان بین‌المللی دادگستری تاریخ استماع تعیین کرده که دوشنبه 16 مهرماه آغاز می شود. دیوان ابتدا در روز دوشنبه به ایالات متحده آمریکا فرصت می دهد تا نماینده این کشور به صورت شفاهی در برابر قضات به شکایت ایران پاسخ دهد.

جلسه از ساعت 10 صبح روز دوشنبه به وقت هلند آغاز می شود و تا یک بعدازظهر ادامه دارد. پس از دو ساعت تنفس، نماینده آمریکا تا ساعت 5 بعدازظهر فرصت خواهد داشت تا دفاعیه این کشور را جمع بندی کند.

کل روز سه‌شنبه قضات دادگاه دفاعیه شفاهی آمریکا را در جلسه ای میان خود بررسی می کنند.

چهارشنبه 18 مهرماه روز استماع دور اول جواب ایران به دفاعیه آمریکا خواهد. جلسه باز هم از 10 صبح تا 5 بعدازظهر است و دو ساعت تنفس برای آن پیش بینی شده.

پنجشنبه 19 مهرماه از ساعت 3 تا 6 بعدازظهر و جمعه 20 مهرماه در همین وقت، دومین جلسه استماع استدلال های آمریکا و سپس ایران است. دو کشور باید دفاعیاتی که شفاها به اطلاع دادگاه رسانده اند را به صورت مکتوب در پایان ارائه کنند. پس از آن قضات وارد مرحله مشورت و صدور رای می شوند. احتمال دارد که صدور حکم نهایی دیوان تا چند هفته طول بکشد. این حکم غیرقابل تجدیدنظرخواهی است و نهایی محسوب می شود.

شکایت های پیشین ایران از آمریکا در دیوان چه بوده؟

ایران به غیر از شکایت اخیرش، تاکنون دو شکایت دیگر هم از ایالات متحده آمریکا در دیوان بین المللی دادگستری مطرح کرده است.

شکایت اول ایران از آمریکا بابت سرنگونی هواپیمای مسافربری متعلق به شرکت هوایی ایران ایر توسط نیروی دریایی آمریکا بر فراز خلیج فارس بود. پیش از بررسی نهایی موضوع، ایران و آمریکا دست به مصالحه خارج از دادگاه زدند و موضوع از دستور کار دیوان خارج شد.

شکایت دوم ایران از آمریکا مربوط به بمباران سکوهای نفتی ایران در جریان جنگ ایران و عراق است. با شدت گرفتن جنگ دو کشور و افزایش دامنه آن به تانکرهای حمل سوخت در خلیج فارس که به «جنگ نفتکش ها» معروف شد، درگیری هایی میان ایران و آمریکا در آب های خلیج فارس رخ داد.

نیروی دریایی ایالات متحده در پاسخ به حملات به کشتی های نفتی، سه سکوی نفتی ایران در خلیج فارس را هدف حمله قرار داد که به انهدام تجهیزات نفتی شرکت ملی نفت منجر شد. پس از شکایت ایران از آمریکا به دیوان، آمریکا هم شکایتی با عنوان حمله به کشتی‌ها، مین گذاری در خلیج فارس و ایجاد ناامنی در خلیج فارس توسط ایران برای عبور و مرور کشتی های تجاری ثبت کرد.

بررسی این پرونده در دیوان بیشتر از یک دهه طول کشید. در رای نهایی، دیوان شکایت ایران را وارد ندانست و بر اساس همین حکم دعوای متقابل آمریکا را هم برای طلب غرامت از ایران رد کرد.

 

آیا آمریکا هم از ایران به دیوان شکایت کرده؟

اولین شکایت دو کشور از یکدیگر از جانب ایالات متحده و پس از انقلاب بهمن 1357 بوده است.

 آمریکا چند روز پس از واقعه گروگانگیری دیپلمات‌های سفارت آمریکا در تهران از ایران به دیوان شکایت کرد. مبنای شکایت آمریکا از ایران نقض حقوق بین الملل و نادیده گرفتن مصونیت ها و مقررات دیپلماتیک درباره کارکنان سفارت این کشور بود. این شکایت با توافق ایران و آمریکا، از روند دادرسی در دیوان بین المللی دادگستری خارج شد.