صابون سنتی، سرمایه‌ای از یاد رفته

مرجان مراغه‌ای - شهروند خبرنگار - مراغه

در زمان های گذشته که هنوز صابون های رنگارنگ امروزی در جعبه های شیک و خوش رنگ و لعاب به بازار نیامده بودند، بسیاری از مردم ایران برای بهداشت و نظافت خود از صابون‎های سنتیِ ساختِ صابون‏پزان محلی شهر یا روستاهای محل زندگی خود استفاده می کردند.
این صابون ها با فرم و شکل‏هایی نامنظم و بزرگ که شبیه آجر بودند، ساخته می شدند و در ساخت آن ها کم‎تر از مواد شیمیایی استفاده می شد. به همین دلیل، هم با پوست و بدن مصرف کننده سازگاری داشتند و هم کم‏تر منابع آب و به یژه آب های زیرزمینی را آلوده می کردند.

اما به دلیل نو نشدن صنعت قدیمی صابون پزی در طول دو سه دهه گذشته، محصولات آن ها کم تر مورد استقبال واقع شدند و بسیاری از کسانی که سال ها در این زمینه فعالیت می کردند، کارشان را رها کردند و به شغل های دیگر رو آوردند. ولی در سال‏های اخیر، دوباره به دلیل شیمایی نبودن این صابون ها، تقاضا برای خرید آن ها افزایش یافته و بازارشان کمی بهتر از گذشته شده است. حالا محصولات صابون پزان سنتی را در بازارهای قدیمی و هم‏چنین عطاری های شهرهای مختلف می توان پیدا کرد.

تا دهه 60 خورشیدی، افراد زیادی در شهرهای مناطق مختلف کشور، مانند ابرکوه، کاشمر، مشهد، دامغان، اصفهان و مراغه به کار تولید این صابون‏ها اشتغال داشتند. اما در میان محصولات همه این شهرها، صابون مراغه به گفته فروشندگان و مصرف کنندگان، کیفیتی بالاتر از نمونه های ساخت شهرهای دیگر دارد و به همین دلیل نیز صابون مراغه را در بسیاری از نقاط کشور می توان پیدا کرد.

گفته می شود صابون سنتی و طبیعی در شهر من مراغه با بیش از۱۵۰ سال قدمت، معروف ترین صابون سنتی كشور است و سوغاتی اصلی این شهرستان به حساب می آید. این صابون كه به صورت سنتی و نیمه صنعتی تولید می‌شود، با وجود رواج صابون های صنعتی، هم‎چنان به عنوان شوینده اصلی در خانه‌های مردم این شهرستان و برخی دیگر از شهرهای كشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

صابون سنتی هم در مراغه و هم در شهرهای دیگر، از دنبه گوسفند و سود سوزآور، به علاوه گیاهان دارویی مختلف مانند سدر، گیاه اشنو، بومادران و... به همراه گلاب و جوهر زرد رنگ روسی تهیه می شود.

شیوه کار هم به این شکل است که ابتدا دنبه گوسفند را در یک دیگ بزرگ که شعله گاز زیر آن روشن است، می ریزند تا چربی‌ دنبه‌ از هم باز شود و حالت مایع و روان به خود بگیرد. سپس مقداری آب به آن اضافه می‌شود. همین که چربی‌ها کمی گرم شدند، به آن سود سوزآور می افزایند. بعد از این که این مواد حدود پنج تا شش ساعت جوشیدند و هم زده شدند، باید گلیسرین به میزان دو تا سه کیلوگرم و نمک به میزان یک تا دو کیلو گرم به مواد اضافه شود. در قدیم برخی صابون معطر و زرد سفارش می‌دادند که مقداری گلاب و جوهر زردرنگ روسی به آن اضافه می‌شد تا محصول خوش‎بو و زردرنگ شود.

بعد از این که مواد در دیگ تقریبا غلیظ شد، صابون آماده قالب‌ریزی می‌شود و آن را در محل مشخصی که برای قالب‌گیری انتخاب کرده‌اند، می‌ریزند و پس از 12 ساعت، صابون‌ها شکل می‌گیرند.

صابون مراغه در سه رنگ سفید، زرد و سیاه تولید می‌شود و معروف ترین نوع آن، صابون زرد است که نسبت به بقیه بیش تر مورد استقبال خریداران قرار می‌گیرد. تنها فرق صابون زرد و سفید در رنگ آن‌ها است ولی صابون سیاه از ضایعات این صابون‌ها ساخته می شود و قدرت پاك كنندگی آن نسبت به بقیه پایین‌تر است.

در برخی موارد، به تركیبات صابون سیاه، سدر و رنگ حنا اضافه می‌شود كه تولیدکنندگان می گویند این نوع صابون برای از بین بردن شوره سر، ریزش مو و تقویت پیاز مو مناسب است.

البته واقعیت این است که هنوز مصرف این گونه صابون‌ها که مصرف کنندگان اطمینان چندانی نسبت به نحوه بهداشت و سلامت شرایط تولید آن ها ندارند، مورد پسند بسیاری از مردم نیست زیرا اغلب آن ها دارای شناسنامه، كد و مجوز بهداشتی، پروانه بهره‌برداری برای واحدهای تولیدی و هم چنین از همه مهم تر، علامت استاندارد نیستند.

ولی با وجود همه این ها، کسانی که این صابون‌ها را استفاده می‌کنند، آن ها را نسبت به دیگر صابون‌های شیمیایی خوش و آب و رنگ موجود در بازار ترجیح می‌دهند و نسبت به آن ها اطمینان دارند و معتقدند هیچ مشکلی برای بهداشت و سلامتی آن ها به وجود نمی‌آورند.

علاوه بر این، حتی تعدادی از پزشکان و متخصصان پوست نیز برخی از انواع این صابون‌ها را به بیماران خود توصیه می‌کنند.

این روزها که مردم و مصرف کنندگان، چه در زمینه مواد خوراکی و چه بهداشتی و درمانی، به سمت مصرف کالاها و محصولات گیاهی، غیرشیمیایی و ارگانیک که آسیبی برای محیط زیست و طبیعت ندارند، رفته‌اند، بدون شک در صورتی که این نوع صابون‌های سنتی نیز به شکلی امروزی و بهداشتی تهیه و در قالب و بسته‌بندی‌های زیبا عرضه شوند، می‌توانند مشتریان بیش تری را به سمت خود جلب کنند.