افول ارزش حجاب در ایران به روایت یک گزارش رسمی

کاهش چشمگیر تعداد افراد معتقد به حجاب شرعی٬ افزایش مخالفت‌ها با دخالت دولت در امر حجاب٬ ناکامی سیاست‌های برخورد با «بی‌حجابی یا بدحجابی» و افزایش معتقدان به «حجاب عرفی» یا همان «بد‌حجابی» تازه‌ترین وضعیت پوشش در جامعه ایران است.

جزئیات هر یک از این وضعیت‌ها در تازه‌ترین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس ایران با عنوان «عوامل مؤثر بر اجرایی شدن سیاست‌های حجاب و راهکارهای پیش‌رو» در ۴۳ صفحه منتشر شده است.

مهمترین بخش این گزارش اذعان به کاهش ۵۰ درصدی افرادی است که حجاب را امر ارزشمندی می‌دانند که در حال حاضر این آمار به حدود ۳۵ درصد رسیده است.

افزایش مخالفت زنان محجبه در کنار زنان «بد‌حجاب» با دخالت دولت در برخورد با پدیده «بد‌حجابی» از دیگر موارد مهم این گزارش است.

این مرکز در گزارش خود مقایسه نظرسنجی‌های نهادهای دولتی در سال‌های مختلف اعلام کرد به تدریح تعداد طرفداران اقداماتی چون گشت ارشاد، «كاهش قابل توجهی» داشته و تنها ۴۰ درصد از افراد، موافق مداخله دولت به موضوع حجاب هستند.

این مرکز با اشاره به آمارهای نهادهای دولتی و نظرسنجی‌ها اعلام کرده که «تحول رفتاری و هنجاری در جامعه به سمت بدحجابی یا حجاب عرفی است.»

بر اساس نتایج یکی از پژوهش‌های استفاده شده در این گزارش، در سال ۹۱ در شهرها و روستاهای ایران حدود ۶۵ درصد از زنان «بدحجاب» بوده‌اند.

در این گزارش همچنین اذعان شده که ۷۰ درصد زنان در ایران به حجاب تجویزی اعتقاد ندارند و تلقی عمومی از حجاب نیز جنبه عرفی پیدا کرده و زنان دیگر مثل گذشته به «حجاب شرعی» رغبت ندارد.

تهیه‌کنندگان این گزارش در بخش‌های مختلفی از گزارش خود از اصطلاح «حجاب عرفی» استفاده کرده‌اند که به نظر می‌رسد این اصطلاح جایگزین عبارت مرسوم «بدحجاب» شده است.

در این گزارش همچنین آمده که بیش از ۸۵ درصد افراد بدحجاب در گروه «بدحجاب‌های کم آسیب» قرار دارند. این گروه٬ کسانی معرفی شده‌اند که نسبت به ارزشمندی حجاب شرعی و مداخله دولت در کنترل حجاب موضع منفی دارند.

بخش دیگری از این گزارش مربوط به بررسی سیاست‌های جمهوری اسلامی برای مقابله با «بد‌حجابی» در ایران است که اذعان شده مجموعه این سیاست‌ها «سبب بهبود وضعیت حجاب در جامعه نشده است.»

مرکز پژوهش‌ها در بخش‌های پایانی گزارش خود به معرفی کانون‌های «بحران» در حوزه «بد‌حجابی» اشاره کرده٬ پنج سناریو برای جمهوری اسلامی در این زمینه تعریف کرده است.

تهیه کنندگان این گزارش می‌گویند در حال حاضر «كانون اصلی بحران در مسئله حجاب در میان افراد تحصیل‌كرده، جوان، ساكن شهرهای بزرگ و دارای مصرف فرهنگی خاص است.»

این گزارش به‌طور كلی وضعیت حجاب در ایران را چنین گزارش کرده است:

۱- وضعیت ارزشی:  ارزش حجاب در جامعه كاهش یافته و نوعی فشار اجتماعی بر علیه حجاب وجود دارد.

۲- وضعیت رفتاری:  محجبه‌ها علیرغم در اقلیت بودن در جامعه انسجام نسبتاً بالایی دارند.  بخش عمده بدحجابی‌ها، بدحجابی‌های عرفی است كه قشر خاكستری را تشكیل می‌دهند.

 ۳- وضعیت مطالبه‌گری  مخالفت ذهنی با مداخله دولت به‌صورت گشت ارشاد فعلی بسیار زیاد است. عوامل مهم مؤثر  جوانان تحصیل‌كرده با مصرف رسانه‌ای خاص، كه بیكار و یا كارمند بخش خصوصی هستند، بیشترین میزان بدحجابی را دارند.

این مرکز پس از صورت‌بندی فوق٬ پنج سناریو مطرح کرده که به ترتیب این شرح است:

 

۱- .تشدید فرآیند جرم انگاری و ممنوعیت

هدف این سناریو سخت‌تر كردن جرائم بی‌حجابی به‌منظور افزایش قدرت بازدارندگی و رفع موانع پیشروی اجرای آن است. انتخاب این سناریو مستلزم انسجام بالای اجتماعی و ارزشمندی حجاب در جامعه، انسجام حاكمیت و جریان‌های سیاسی و نخبگانی در كشور است که در حال حاضر شرایط فوق در جامعه وجود ندارد.

 

۲-.جرم‌زدایی از بی‌حجابی و تمركز بر اقدامات ترویجی

سناریوی دوم بر عدم برخورد با بدحجابان در جامعه و تمركز دولت بر اقدامات ایجابی و ترویجی از قبیل آگاه‌سازی، آموزش و حتی در مواردی تبعیض مثبت در نظام‌های اداری و استخدامی متمركز است.

 این سناریو با توجه به طولانی بودن پروسه نتیجه‌بخشی اقدامات ترویجی، حذف جرم‌زدایی و عدم برخورد با بدحجابان، جامعه را در معرض گسترش بی‌رویه ب‌یحجابی قرار خواهد داد و بر نتیجه بخشی اقدامات ترویجی اثرگذار خواهد بود.

 

۳- تداوم و حفظ وضع موجود

در این سناریو با توجه به محدودیت امكانات عمل سیاستگذار در این حوزه، بر عدم دست‌كاری وضعیت و حفظ وضع موجود تأكید می‌شود. مدافعان این نظر معتقد هستند كه ورود حاكمیت به هر شكل، وضعیت را بحرانی‌تر می‌كند.

 

۴- تغافل نسبت به پدیده بی‌حجابی

براساس این سناریو، ضمن حفظ وضع موجود، نسبت به هنجار شكنی و بدحجابی‌های موجود در جامعه نوعی تغافل صورت می‌گیرد و به نوعی، افراد در انتخاب نوع پوشش خود آزاد خواهند بود و فردی بودن حجاب پررنگ‌تر شده و پیامدهای اجتماعی بدحجابی نادیده گرفته می‌شود.

 

۵- اصلاح سیاست‌های حجاب با محوریت اقدامات رسانه‌ای- تبلیغی

در این سناریو تمركز بر اصلاح و تقویت دستگاه‌های رسانه‌ای- تبلیغی با هدف تقویت ارزشمندی و زیبانمایی حجاب است. در واقع می‌توان گفت كه مسئله حجاب را باید در بستر فرهنگی و اجتماعی و با استفاده از ابزارهای خاص خودش حل كرد. یكی از مهمترین ابزارهای حوزه فرهنگ و هنجارسازی، رسانه‌ها هستند.

حجاب در ایران پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ اجباری شد٬ اما سال‌هاست که بخش قابل توجهی از زنان جنبشی با هدف مخالفت و کنار زدن این اجبار به راه انداخته‌اند که موجب نگرانی روحانیون حاکم بر این کشور شده است.

مقام‌های جمهوری اسلامی هم برای مقابله با آنچه گسترش «بدحجابی و پوشش‌های مختلف غربی» در ایران می‌نامند، طرحی با عنوان «گشت ارشاد» راه‌اندازی کرده‌اند که یکی از وظایف آن، مقابله با پوشش‌های به توصیف آنها «نامتعارف» است.

با این حال، بر اساس گفته‌های برخی مقام‌های دولتی، قضایی و انتظامی، این طرح جنجالی که مخالفان بسیاری دارد، کارایی چندانی نداشته‌ و هم‌چون بسیاری دیگر از طرح‌ها موفقیت‌آمیز نبوده است.