اظهارات متناقض خامنه‌ای و روحانی، سند وکلای آمریکا در دادگاه لاهه

دیوان بین المللی دادگستری یا به اسمی که در ایران مشهور است «دادگاه لاهه»، برای چهار روز شاهد نبرد حقوقی تازه ایران و آمریکا بر سر بازگشت تحریم های ایالات متحده علیه ایران بود.

دولت ایران پس از خروج آمریکا از توافق هسته ای برجام و فرمان «دونالد ترامپ» رییس جمهور ایالات متحده برای بازگشت تحریم هایی که با این توافق رفع شده بود، شکایتی را در دادگاه مطرح کرد.

ایران از دادگاه لاهه خواسته تا در رسیدگی اضطراری به شکایت ایران، از آمریکا بخواهد تحریم‌ها را به سرعت دوباره رفع کند و در برابر خسارات هایی که با تحریم ها به اقتصاد ایران زده، غرامت پرداخت کند. در چهار روزی که ایران و آمریکا در دادگاه از ادله خود دفاع می کردند، یکی از مواردی که وکلای ایالات متحده در رد شکایت ایران به آن استناد کردند، اظهارات «علی خامنه ای»، رهبر جمهوری اسلامی بود.

شکایت ایران بر اساس «پیمان مودت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی بین ایران و دول متحده آمریکا» مطرح شد. این پیمان دو سال پس از کودتای 28 مرداد 1332 بین تهران و واشنگتن بسته شد و رجوع به دادگاه لاهه را برای حل اختلاف احتمالی میان دو کشور در نظر گرفت.

محسن محبی، رئیس هیات حقوقدان‌های ایران در روز اول دادگاه گفت که آمریکا با تحریم‌هایی که علیه اعمال کرده، امکان بهبود وضعیت اقتصادی را از ایران می گیرد. او سقوط ارزش ریال واحد پول ملی ایران در برابر دلار آمریکا را یکی از اثرات تحریم‌های آمریکا خواند و گفت تحریم‌ها باعث شده نه تنها شرکت‌های بزرگ بین المللی ایران را ترک کنند که دولت ایران حتی نتواند نیازمندی‌های اولیه دارویی- درمانی، بهداشتی و آموزشی شهروندان ایرانی را تامین کند. 

او به ممنوعیت فروش هواپیماهای مسافربری به ایرانو سقوط پی در پی هواپیماهای فرسوده  اشاره کرد و گفت آمریکا با اعمال چنین تحریم‌هایی، جان ایرانیان را به خطر انداخته است.

روز اول دادگاه به تشریح این وضعیت از سوی وکلای انگلیسی و فرانسوی ایران گذشت اما در روز دوم، وکلای انگلیسی و حقوقدان های آمریکایی ایالات متحده استدلال ایرانی ها را با استناد به سخنرانی های اخیر آقای خامنه ای رد کردند.

دانیل بیتلیهم، وکیل انگلیسی آمریکا، گفت که آیت‌الله خامنه ای چند روز پیش از تشکیل دادگاه گفته بود که «عامل وضعیت آشفته اقتصادی ایران سوءمدیریت داخلی است و نه تحریم ها و بنابراین دادگاه نباید به شکایت ایران رسیدگی کند».

استناد او به اظهارات اواخر مرداد ماه  آقای خامنه ای بود که گفته بود «اکثر کارشناسان اقتصادی و بسیاری از مسئولان متفق هستند که عامل همه‌ این مشکلات تحریم‌ها نیست بلکه ناشی از مسائل درونی و نحوه‌ مدیریت و سیاست‌گذاری اجرایی است. من نمی‌گویم تحریم‌ها اثر ندارد، اما عمده‌ی مشکلات اقتصادی اخیر مربوط به عملکردها است و اگر عملکردها بهتر و با تدبیرتر و بهنگام‌تر و قوی‌تر باشد، تحریم‌ها تأثیر زیادی نخواهد داشت و می‌توان مقابل آن ایستاد... مشکلات مدیریتی است و ارتباطی با تحریم‌ها ندارد».

وکیل آمریکا گفت که «پیمان مودت» که ایران بر اساس آن از آمریکا شکایت کرده می گوید برای رفع اختلافات ابتدا باید روش های دیپلماتیک نظیر مذاکره رجوع کرد که دولت آمریکا برای آن ابراز آمادگی کرده اما آیت الله خامنه ای به طور مرتب مذاکره با آمریکا را از جمله در تازه ترین اظهاراتش رد کرده است.

وکیل آمریکا در دادگاه با اشاره به اظهارات آقای خامنه ای گفت که جمهوری اسلامی ایران با این شکایت از آمریکا و متهم کردن ایالات متحده به بی ثباتی اقتصاد ایران و درخواست غرامت «در حال سوء استفاده از دیوان بین المللی دادگستری است».

او وضعیت ایران را نتیجه مستقیم عملکرد رهبران جمهوری اسلامی خواند و ارتباط بی ثباتی اقتصادی به اقدامات آمریکا را رد کرد.

اظهارات رهبر جمهوری اسلامی درباره تاثیر سومدیریت داخلی بر اوضاع نا به سامان اقتصادی ایران به صورت متن ترجمه شده برای قضات دادگاه نمایش داده شد که در رهبر ایران دولت روحانی را تلویحا به ناکارآمدی و ناتوانی از کنترل بحران اقتصادی متهم کرد بود. این گفته ها اکنون بخشی از اسناد موجود در دادگاه لاهه شده است.

یک روز پس از این، سموئل وردزورث، وکیل انگلیسی دولت ایران، اظهارات وکیل آمریکا و استناد او به سخنرانی آقای خامنه ای را با مبنا قراردادن گفته های حسن روحانی، رد کرد.

او خواستار توجه قضات به شکایت ایران و صدور حکم به نفع تهران شد و تلویحا گفته های خامنه ای را درباره کم اثر بودن تحریم های آمریکا علیه ایران نادرست خواند.

وکیل دولت ایران به سخنرانی یک روز پیش روحانی در مجلس شورایاسلامی اشاره کرد که طی آن گفته بود «امروز که شرکت‌های خارجی [به دلیل تحریم های آمریکا از ایران]  می‌روند بنابراین یک روزی وارد کشور شده اند که امروز می‌روند پس به چه صورت می‌روند؟ اگر می‌گویید فلان بانک از دیروز با ما کار نمی‌کند، معلوم است که دیروز کار می‌کرده».

وکیل ایران گفت که حسن روحانی در مجلس گفت که «در شرایط فعلی که آمریکا تحریم را آغاز کرده، مشکلات جدیدی را برای ما به وجود آورده است».

چهارمین روز رسیدگی به شکایت ایران، به گروه آمریکایی اختصاص داشت. وکیل آمریکا این بار ضمن اشاره مجدد به اظهارات علی خامنه ای مبنی بر اینکه تحریم ها اثر مهمی بر اقتصاد ایران نداشته از سخنرانی حسن روحانی در مجلس هم نقل قول کرد.

بخشی از گفته های آقای روحانی در مجلس خطاب به شهروندان ایرانی و نمایندگان مجلس گفته بود «مردم، مشکلات اقتصادی، اجتماعی ما قابل حل است... مردم از آمریکا نمی‌ترسند، مردم از تحریم نمی‌ترسند، مردم از تهدیدات خارجی نمی‌ترسند، مردم از  دعوای بین خودمان می‌ترسند».

او با جمع بندی اظهارات رهبر و رییس جمهور ایران گفت «این حرف ها نشان می دهد مشکلات ایران بر اثر تحریم‌های آمریکا نیست بلکه سوء مدیریت و فساد در خود دولت ایران است».

در پایان این بار جنیفر نیوستد مشاور حقوقی وزارت خارجه آمریکا اظهارات مقام های نظام جمهوری اسلامی را به تناقض گویی خواند و رو به قضات دادگاه گفت «دولت ایران در دادگاه چیزی می‌گوید و در بیرون چیزی دیگر».

در بین بخشی از شهروندان ایرانی گفته های متفاوت مقام های ایرانی درباره تاثیر تحریم های آمریکا، به رقابت های سیاسی داخلی تعبیر شده که قربانی آن منافع شهروندان ایرانی است. دامنه این اظهارات حالا به دیوان لاهه کشیده و نشان دادن «عامل» وضعیت مستهلک اقتصادی ایران ساعاتی از وقت دادگاه را گرفته است. انگشت اتهام ایران و آمریکا به سوی دولت های متقابل است.

دادرسی در دیوان بین المللی دادگستری وقت گیر و زمان بر است اما ایران از دادگاه لاهه خواسته تا به صورت فوری رای خود را صادر کند که در اصطلاح به آن «اقدامات موقت» دادگاه می گویند.

رییس سومالیایی دیوان، در پایان چهار روز جلسه ای که به شنیدن استدلال های ایران و آمریکا اختصاص داشت اعلام کرد که رای در اولین فرصت صادر می شود.

تا انقلاب بهمن 1357 هیچ اختلافی بین دولت های ایران و آمریکا بروز نکرد که برای حل آن مراجعه به دیوان بین المللی دادگستری ضروری باشد. اما پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی  و گروگانگیری 444 روزه از کارکنان سفارت آمریکا در تهران، این چهارمین باری است که کار ایران و آمریکا به دیوان لاهه کشیده است. 

نتیجه این دادگاه مطابق پیش بینی ها باید تا پیش از 13 آبان (چهارم نوامبر) زمان شروع تحریم های نفتی که به طور اتفاقی با تاریخ نمادین اشغال سفارت آمریکا در تهران همزمان شده، صادر شود.