آیا می توان تحریم های امریکا را به نفع ایران بی اثر کرد؟

«فدریکا موگرینی»، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور سیاسی و امنیتی خبر از تلاش برای پایه گذاری یک ساختار جدید جهت تبادلات مالی با ایران داده است.

در جریان تازه ترین دیدار وزرای خارجه ایران و کشورهای باقی مانده در توافق هسته ای «برجام» که در نیویورک انجام شد، ایران و شرکای برجام در بیانیه مشترکی اعلام کردند:«اعضا از ابتکار تاسیس یک ساز و کار ویژه برای تسهیل پرداخت‌های مربوط به صادرات (شامل نفت) و واردات ایران برای تجارت مشروع با ایران استقبال کردند.»

خبر تلاش برای تاسیس این سازوکار تازه حدود پنج هفته پیش از شروع مجدد تحریم های نفتی ایالات متحده امریکا علیه ایران منتشر شده بود. این تحریم ها از روز سیزدهم آبان شروع می شوند و با آن، حلقه تحریم های اتمی امریکا علیه ایران که قبلا رفع شده بود، کامل خواهد شد.

قرار است این سازوکار تازه، مبادلات مالی قانونی با ایران را تسهیل کند و تضمینی برای افراد و شرکت هایی باشد که مایل به همکاری با ایران در شرایط بازگشت تحریم های امریکا هستند. در واقع، در صورتی که این نهاد کمک رسان تاسیس شود، هدف نهایی آن دور زدن تحریم های امریکا به نفع ایران است.

 

نهاد احتمالی چه طور تحریم ها را دور خواهد زد؟

اتحادیه اروپا مرداد ماه امسال، «قانون انسداد» یا «مقررات بازدارنده» خود را با هدف حمایت از توافق برجام  و تلاش برای تضمین همکاری اقتصادی با ایران به روز کرد.  ین مقررات می گوید تحریم های فرامرزی امریکا علیه ایران را به رسمیت نمی شناسد، از احکام احتمالی دادگاه ها در جریمه افراد و شرکت هایی که با ایران همکاری دارند، تبعیت نمی کند و در صورت جریمه شرکت های اروپایی از طرف امریکا، تا حدودی خسارات وارده به آن ها را جبران خواهد کرد.

با این همه، این قانون تاکید می کند اگر شواهد کافی وجود داشته باشد که شخص یا شرکتی به دلیل همکاری با ایران و نادیده گرفتن تحریم های امریکا، از جریمه های ایالات متحده به طور جدی آسیب می بیند، می تواند به آن شخص یا شرکت مجوز تبعیت از تحریم‌های امریکا را بدهد.

در این که این قانون تضمین کافی برای همکاری اقتصادی با ایران باشد، تردید وجود دارد. مفاد این مقررات هم بر چنین تردیدی صحه گذاشته و آن را پیش بینی کرده است.
در این اوضاع، اتحادیه اروپا در صدد برآمده است تا سازوکار مالی تازه ای فراهم کند که مبادلات تجاری با ایران اولا به دلار امریکا انجام نشود و دوما ارسال پول به ایران یا دریافت آن توسط یک نهاد دولتی اروپایی انجام شود که قابل تحریم از سوی امریکا نباشد.

یکی از مهم‏ترین پیشنهادها، تاسیس یک صندوق مالی مثل بانک از سوی اتحادیه اروپا است که شرکت‌های نفتی پول حاصل از خرید نفت ایران را به آن واریز کنند و در برابر هزینه کارهایی که ایران در اتحادیه اروپا انجام می دهد، از محل اعتبارات آن پرداخت شود؛ یک صندوق اعتباری که سرمایه در حرکت آن از پول فروش نفت ایران به اروپا تامین می شود.

در چنین شکلی از مبادلات مالی، خریداران نفت ایران دیگر نیاز به پرداخت مستقیم پول به ایران ندارند. ایران هم برای خرید کالا و خدمات به حساب افراد و شرکت ها پولی واریز نمی کند که آن ها را در خطر جریمه یا تحریم ایالات متحده قرار دهد.

اتحادیه اروپا می گوید که سایر کشورها هم‏چون چین، هند و روسیه هم می توانند از این سازوکار مالی برای مبادلات قانونی با ایران استفاده کنند. اما در احتمال موفقیت کامل این سازوکار هم تردید جدی وجود دارد.

 

موانع نهادجدیدی که تحریم های امریکا را دور می زند، چیست؟

در صورتی که نهادی که اتحاده اروپا وعده داده است، تاسیس شود و آغاز به فعالیت کند، مهم‏ترین کارکردی که برای آن تعریف شده، تسهیل دریافت پول نفت صادراتی ایران با هدف ادامه فروش نفت به کشورهای اروپایی است.

برای توصیف کاری که این نهاد قرار است انجام دهد، می توان کارکرد آن را برای درک بهتر این گونه خلاصه کرد: نهاد رسمیِ اتحادیه اروپا که نفت ایران را می خرد و به پالایشگاه های اروپایی می فروشد.

ایران پیش از خروج امریکا از برجام، روزانه دو میلیون و 500 هزار بشکه نفت صادر می کرد اما پنج ماه پس از آن و حدود یک ماه مانده تا اجرایی شدن تحریم های نفتی امریکا، این رقم به یک میلیون و 600 هزار بشکه کاهش یافته است.

خرید نفت ایران از طرف کشورهایی اروپایی هم طی این مدت کاهش داشته است. بنابراین، پیش از اجرایی شدن تحریم ها، صادرات نفت ایران آسیب پذیری خود را نشان داده است.

اما تحریم های نفتی امریکا علیه ایران که دوباره از سیزدهم آبان اعمال می شود، تنها خرید نفت و میعانات نفتی از ایران را تحریم نکرده است؛ حمل و نقل نفت و میعانات ایران، بیمه نفت کش ها، ارایه خدمات بندری به نفت‏کش های حامل نفت ایران و کشتی رانی جمهوری اسلامی هم در کنار تحریم مبادلات نفتی ایران، از سوی امریکا تحریم شده است.

در چنین وضعی، اگر نهادِ مالیِ در شرفِ تاسیس اتحادیه اروپا قادر باشد پول خرید نفت از ایران را از پالایشگاه ها بگیرد و به ایران برساند، تامین مالی خدمات جنبی که برای رساندن نفت‎کش های ایران به اروپا لازم است، راهی بسیار دشوار و پیچیده در برابرشان می گذارد.

وزارت خزانه داری امریکا که مجری تحریم ها علیه ایران است، در عمل شرکت ها و افرادی را که قوانین مربوط به تحریم ها را نادیده بگیرند، هدف قرار می دهد. به بیان دیگر، اگر مثلا پالایشگاهی در یکی از کشورهای اروپایی نفت از ایران بگیرد، تا همین جا هم قوانین تحریمی امریکا را نقض کرده است و صرف نظر از شیوه پرداخت پول ایران، از دید امریکا به دلیل تخلف، مستحق جریمه و تحریم است.

 

پیش بینی نشدن سازوکار مبادلات بانکی با ایران

 مقررات مربوط به شفافیت تجاری و مبادلات مالی این امکان را به خریداران نفت ایران نمی دهد که هویت خود را پنهان نگه دارند. بنابراین، حتی سفارش خرید نفت از ایران هم آن ها را در معرض تحریم و جریمه امریکا قرار می دهد.

این وضعیت سخت، فقط مربوط به رساندن پول نفت صادراتی به حساب های ایران است. در حالی که یکی از مشکلاتی که با خروج امریکا از برجام دامن اقتصاد ایران را می گیرد، بالارفتن ریسک همکاری بانک ها و موسسه های مالی اروپا است. از آن جا که این موسسه ها غیردولتی هستند، به هیچ وجه نمی توان آن ها را مجبور به همکاری با ایران کرد. حتی در دوره ای که تحریم های اتمی امریکا علیه ایران رفع شده بود، بانک ها و موسسه های بزرگ مالی اروپا از ترس تحریم و جریمه های احتمالی امریکا، تمایلی به کار با ایران نشان نمی دادند. حال آن که نهاد مالی وعده داده شده اتحادیه اروپا فقط برای تامین پول نفت ایران است و اصولا سازوکار مبادلات بانکی با جمهوری اسلامی ایران در آن پیش بینی نشده است.

دولت «دونالد ترامپ» گفته که درصدد است تمامی راه های دست‎یابی ایران به منابع مالی را مسدود کند و در این راه دور زدن تحریم ها را تحمل نخواهد کرد.

از زمانی که بیانیه مشترک شرکای برجام از سوی ظریف و موگرینی در سازمان ملل متحد قرائت و احتمال تاسیس این نهاد در آن وعده داده شد، مقام های ارشد دولت ترامپ اظهارات بی سابقه ای در انتقاد از آن داشته اند.

«جان بولتون»، مشاور امنیت ملی دونالد ترامپ گفته است کسانی که می خواهند تحریم های امریکا را دور بزنند، با پیامدهای جدی روبه رو خواهند بود.
«مایک پمپئو»، وزیر خارجه امریکا هم گفته است از شنیدن خبر سازوکار بسیار غیرسازنده برای دور زدن تحریم های امریکا مایوس و پریشان شده است.

«عباس عراقچی»، معاون وزارت امور خارجه و مذاکره کننده ایران در برجام خبر داده است: «اروپایی‌ها به دنبال راه‌حل‌هایی هستند که بدون برخورد با تحریم‌های امریکا بتوانند با ایران معاملاتشان را ادامه دهند. البته قصد دور زدن ندارند.»

راه پیش روی بازماندگان برجام برای بی اثرکردن تحریم های امریکا سخت است.