سرباز هخامنشی پس از ۸۰ سال با هواپیمای روحانی به تهران رفت

سرباز هخامنشی سرقت شده از محوطه تخت جمشید سرانجام پس از ماجراهایی که در دوره رضا شاه شروع شده بود، با هواپیمای تشریفاتی حسن روحانی تحریم های امریکا را هم پشت سرگذاشت و با حکم دادگاه عالی ایالتی، از نیویورک به تهران رفت و کشوری که به آن تعلق دارد، بازگشت.

قدمت این نقش برجسته حدود دو هزار و پانصد سال است و ارزش آن یک میلیون و دویست هزار دلار تخمین زده می شود.

بازگشت این اثر ارزشمند باستانی به ایران در شرایطی انجام می شود که تا چند ماه پیش دیگر امید چندانی برای دستیابی ایران به آن وجود نداشت.

سرباز هخامنشی  در این ۸۰  سال بین مجموعه داران غربی دست به دست می شد. علاوه بر آن دیوان عالی امریکا هم پیش از این مصادره اموال کشورهایی را که متهم به دست داشتن در اقدامات تروریستی هستند، به نفع قربانیان، مجاز کرده و احتمال توقیف آن در اجرای مفاد این پرونده منتفی نبود. تحریم های امریکا علیه ایران هم موانع دیگری برای حل و فصل نهایی چنین اختلافاتی به وجود آورده بود.

بنابراین سه سد بزرگ در برابر بازگشت سرباز هخامنشی وجود داشت اما حالا پس از ۸۰  سال این موانع  در کمتر از یک سال رفع شده است.

سرقت از تهران و خروج از ایران

اثر تاریخی بسیار ارزشمند متعلق به ایران سر یک سرباز نیزه به دست هخامنشی و یک مربع 20 سانتی متری است. این سرباز بخشی از صف طولانی سربازان هخامنشی در محوطه شرقی کاخ آپادانا در تخت جمشید است که توسط کاوشگران دانشگاه شرق شناسی امریکا کشف شده بود اما در انتقال به سرقت رفت و سرنوشت آن تا چهارده سال پس از این نامعلوم ماند.

در سال 1350 ، سرباز هخامنشی از سوی یک شهروند فرانسوی از حراجی مشهور«ساتبی»، خریداری شد و ظاهرا بیشتر از سی سال آن را پیش خود نگه داشته بود تا در سال 1384 آن را در حراجی «کریستی» لندن به فروش گذاشت.

با مطلع شدن ایران از برنامه فروش این اثر مسروقه، به دادگاهی در لندن شکایت کرد اما دادگاه با استناد به قوانین فرانسه که محل نگهداری اصلی این سرباز هخامنشی و اقامتگاه دائم دارنده آن بود، حکم داد که چون این اثر بیشتر از سی سال در اختیار شهروند فرانسوی بوده و این وضعیت مورد اعتراض ایران هم واقع نشده بوده، مالک سرباز باستانی  ایران همان شهروند فرانسوی است و ادعای دولت ایران پذیرفته نیست.

دولت ایران با فرض اینکه دادگاه تجدیدنظر هم رای دادگاه اولیه را تایید می کند، با هدف صرفه جویی مالی از هزینه های دادرسی به حکم دادگاه بدوی اعتراض نکرد. ایران از حضور در حراج کریستی برای خرید اثر باستانی مسروقه اش هم خودداری کرد. هدف این کار پرهیز از مشروعیت دادن به حکم دادگاه و وارد شدن به خرید اثر مسروقه تاریخی بود که ادعای مالکیت بر آن داشت.

یکی از مقام های سازمان میراث فرهنگی ایران اعلام کرده بود که «ايران در حراجي شركت نمي‌كند چون اگر بخواهد اين اقدام را انجام دهد، ثابت می‌شود كه حق با دادگاه است. زمانی كه شي متعلق به ايران است، ما آن‌ را نمی‌خريم، چون با اين كار، ثابت كرده‌ايم كه حق با آنهاست و با خريد آن، بر مالكيت آن‌ها صحه می‌گذاريم». مدتی بعد اعلام شد سرباز هخامنشی به موزه مونترال کانادا اهدا شده است.

سرقت از موزه مونترال و انتقال به نیویورک برای فروش

در حالی که تصور می شد بازگشت سرباز هخامنشی به کشورش دیگر امکان پذیر نیست درست هفت سال پیش در چنین روزهایی دو شی باستانی از موزه مونترال کانادا به سرقت رفت. اما تا دو سال این سرقت به صورت عمومی اعلام نشد و فقط موسسات بین‌المللی و حراجی ها معتبر در جریان آن قرار گرفتند تا از خرید اثر مسروقه خودداری و به یافتن آن کمک کنند.

موزه مونترال کانادا پس از ناامیدی از پیدا شدن اثر، خسارات سرقت آن را از شرکتی که سرباز هخامنشی را بیمه کرده بود دریافت کرده بود و عملا دیگر ادعایی بر مالکیت آن نداشت . مدتی بعد پلیس کانادا این مجسمه را در خانه یک شهروند کانادایی در شهر ادمونتون شناسایی و پس از توقیف آنرا به شرکت بیمه  آکسا تحویل داد.

موزه مونترال که قبلا خسارات دزدی این لوح هخامنشی را دریافت کرده بود ترجیح داده بود که از پس دادن پول بیمه و پس گرفتن مجسمه صرفنظر کند. بدین ترتیب شرکت بیمه آکسا ناچارا به دنبال مشتری جدید، این لوح باستانی را به مجموعه دار اشیاء تاریخی و هنری در لندن فروخت. این شرکت هم در دو سال گذشته لوح سرباز هخامنشی را در چند نمایشگاه فروش اشیاء هنری در لندن، ماستریخت و بار آخر در نیویورک برای فروش گذاشت.

همزمان با اعلام برگزاری نمایشگاهی که سرباز هخامنشی ایران را به قیمت پایه یک میلیون و پانصدهزار دلار در نیویورک به فروش گذاشته بود، ایران به یک دادگاهی کیفری در نیویورک شکایت کرد

به محض شکایت ایران، پلیس نیویورک با حکم دادستانی این ایالات، سرباز هخامنشی را تا زمان برگزاری دادگاه توقیف کرد و در اختیار خود گرفت. آگهی فروش سرباز ایرانی هم از وب سایت نمایشگاه حذف شد. دفتر نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک خواستار در اختیار گرفتن سرباز هخامنشی بود اما دادستانی اعلام کرد که تا زمان اعلام نظر دادگاه، چنین اقدامی غیرممکن است.

وقتی ایران تصمیم به شکایت به دادگاهای آمریکا گرفت

جمهوری اسلامی ایران بر اساس سنتی که از ابتدای تاسیس دارد، از حضور در دادگاه های امریکا خودداری می کند اما در یکی از معدود مواردی که گفته شده بر اساس تصویب شورای عالی امنیت ملی بوده است، تصمیم به شکایت از فروش اثر مسروقه اش در امریکا گرفته بود.

دو تاجر اشیای عتیقه ساکن لندن در دادگاه نیویورک مدعی خرید قانونی این اثر بودند. وکلای ایران هم استناد سرقت این قطعه از تخت جمشید را ارائه کردند و با حضور کارشناسان آثار باستانی، برای دادگاه محرز شد که اثر توقیف شده، قطعه اصلی اثر باستانی سرقت شده از نخت جمشید در ایران است. دادگاه کیفری نیویورک به نفع ایران رای و حکم به استرداد سرباز هخامنشی به خانه اش داد اما دو تاجر عتیقه خواستار تجدیدنظر شدند و اسنادی را که می گفتند نشان دهنده خرید قانونی این اثر است به دادگاه ارائه کردند.

دادگاه تجدیدنظر از پذیرش موضوع به دلیل اینکه ماهیت آن را کیفری نشخیض نداده بود خودداری کرد و پرونده به دادگاه علی نیویورک بالاترین مرجع قضایی ایالتی ارجاع داده شد.

فرار از تحریم با هواپیمای روحانی

سرانجام دادگاه عالی نیویورک رای دادگاه اول به نفع ایران را تایید کرد و حکم قطعی به بازگشت سرباز هخامنشی به ایران داد. قاضی دادگاه در حکم خود نوشته است که هیچ خریداری نمی تواند با خرید اثر هنری مسروقه مدعی حسن نیت شود و چنین اثری قابل مبادله تجاری نیست.

حکم قاضی دادگاه عالی نیویورک راه توقیف سرباز هخامنشی را در دادن آن به خانواده های قربانیان حملات تروریستی هم مسدود می کرد. 

دیوان عالی ایالات متحده قبلا توقیف اموال دولت های متهم به سازماندهی حملات تروریستی را با هدف پرداخت خسارات به بازماندگان آنها صادر کرده بود و تاکنون هم میلیون ها دلار ایران از جمله یک میلیاد و هفتصد و پنجاه میلیون دلار ایران را به استناد به همین حکم مصادره کرده که پرونده شکایتی از آن دردادگاه لاهه در جریان است اما سرباز هخامنشی به دلیل متنی که قاضی در حکم خود نوشته بود شامل چنین اموال قابل مصادره ای نمی شد. برای توقیف این شی شکایت دیگری لازم بود که در صورت باقی ماندن سرباز هخامنشی فرصت آن می توانست ایجاد شود.

پس از این حکم اثر از حالت توقیف خارج و به نماینده دائم ایران در سازمان ملل تحویل داده شد اما حالا مشکل دیگری وجود داشت: تحریم های امریکا علیه ایران مانع شرکت ها در بیمه کردن این اثر به مقصد ایران بود در صورت حل مشکل بیمه هم، تحریم در ماتع ارسال این محموله به مقصد ایران از داخل خاک آمریکا بود.

باقی ماندن سرباز هخامنشی هم که بیمه نبود هم خطر سرقت مجدد داشت و هم احتمال شکایت خانواده قربانیان حملات تروریستی برای دستیابی به این اثر. تا زمان بررسی موضوع از سوی دادگاه، احتمال توقیف دوباره سرباز هخامنشی وجود داشت اما مجمع عمومی سازمان ملل و حضور حسن روحانی در نیویورک بهترین فرصت برای بازگرداندن این اثر با هواپیمای تشریفاتی رییس جمهور ایران به خانه بود.

مقام های ارشد دولتی در سفرهای رسمی، مصونیت دیپلماتیک دارند و بار و لوازم همراه آنها مورد بازبینی گمرک یا پلیس قرار نمی گیرد.

سرباز دوهزار پانصد ساله متعلق به ایران با استفاده از فرصت مصونیتی که رییس جمهور ایران در انتقال بار از امریکا به ایران داشته، اینک پس از سفر پرماجرای 80 ساله در ایران است.