پرونده سلمان رشدی؛ یک تلاش ناکام برای ترور

این مطلب به بهانه خبر حمله به سلمان رشدی نویسنده کتاب «آیات شیطانی» بازنشر می‌شود

***

سی سال از انتشار آیات شیطانی می‌گذرد، اثر جنجالی سلمان رشدی که با فتوای آیت‌الله خمینی برای قتل نویسنده کتاب، به یک موضوع دیپلماتیک و حقوق بشری مهم تبدیل شد. آیات شیطانی، چهارمین رمان سلمان رشدی بود و سرآغاز دوران تازه‌ای در زندگی‌اش. او پس از صدور فتوای رهبر سابق جمهوری اسلامی در بهمن۶۷، نه سال مخفیانه زندگی کرد. خودش گفت این تجربه باعث نشده که از نوشتن کتاب پشیمان شوند، برخی تحلیل‌گران هم عدم پیگیری فتوا و اجرایی نشدنش را نشانه بی‌اهمیت بودن فتوا دانسته‌اند ولی مخالفان کتاب، به ویژه حامیان آیت‌الله خمینی بر این باورند که صدور فتوا، چون یک زنگ خطر بزرگ، به دیگران هشدار داد که در صورت پای نهادن در این مسیر، روزگار سخت و پرهراسی در پیش خواهند داشت. ایران‌وایر در سی‌امین سال انتشار آیات شیطانی، تلاش کرده در یک پرونده که شامل 4 گزارش است، تاریخ پر حادثه و پرحاشیه این کتاب را بازخوانی کند.

در بخش اول به بررسی واکنش‌های داخلی به انتشار آیات شیطانی و فتوای آیت الله خمینی پرداختیم. در بخش دوم مروری داشتیم بر مواضع عطاء‌الله مهاجرانی و کتابی که برعلیه آیات شیطانی نوشت. در سومین بخش واکنش دیگر روشنفکران ایرانی از جمله اعضای کانون نویسندگان به این کتاب را بازخوانی کردیم و بخش آخر اختصاص دارد به ماجرای آتش زدن انتشارات پنگوئن که ناشر آیات شیطانی است.

***

 

پس از فتوای آیت الله خمینی برای قتل سلمان رشدی، محمود مصطفی مازح، جوانی حدود 22 ساله، به دنبال اجرای این فتوا رفت.

محمود مصطفی مازح از یک خانواده لبنانی و در شهر کوناکری پایتخت گینه متولد شده و به همراه خانواده اش به ایبجان پایتخت ساحل عاج مهاجرت کرده بود. به گفته خانواده‌اش و براساس گزارش رسانه های ایران او عضو گروه حزب الله لبنان شده بود.

محمود حسين مازح، پدر مصطفی مازح در مصاحبه با خبرگزاری ایرنا گفته بود:« من در سال 1366 تصمیم گرفتم به لبنان برگردم و در حالی که برادرانش در ساحل عاج ماندند، ما به لبنان برگشتیم. در آنجا ما برای مصطفی شناسنامه گینه ای گرفتیم و چون آن کشور مستعمره فرانسه بود، و مصطفی نیز متولد آنجا بود، برایش شناسنامه فرانسوی هم گرفتیم».

او درباره سفرهای پسرش به ایران گفته بود:«ما از سفر های او به ايران از طريق عکس‌هايش اطلاع پيدا می کرديم، ولی خود وی در اين خصوص چيزی به ما نگفته بود».

درباره نحوه کشته شدن محمود مصطفی مازح روایت های متفاوتی نقل شده. برخی رسانه ها نوشته اند که او به طبقه دوم ساختمان محل مخفی شدن سلمان رشدی نفوذ می‌کند و قصد داشته با حرکتی انتحاری سلمان رشدی را به قتل برساند اما مواد منفجره به دلیل حرارت و قبل از رسیدن او به محل اقامت رشدی منفجر می شود.

برخی نیز نوشته اند که او درحال آزمایش مواد منفجره درمحال اقامتش دریک هتل بوده که این مواد منفجر می شوند.

جسد مصطفی مازح در لبنان دفن شده و در بهشت زهرای تهران نیز برای او مقبره ای ساخته شده است.

در برخی از رسانه های ایران  از یک ایرانی با نام ابراهیم عطایی نیز به عنوان فردی نام برده می شود که قصد داشته سلمان رشدی را ترور کند اما کشته شده است. با این حال خبرگزاری فارس در گزارشی نوشته که این نام یک شخصیت خیالی است که در یک رمان مطرح شده است.

براساس این گزارش، امير‌عباس جعفری كه خود عضو هيئت داوران داستان بلند بوده با داستان «ويزای بهشت‌» و نام مستعار دراین مسابقه شرکت می کند.

این داستان مورد توجه قرار می گیرد و نشریاتی چون یالثارات الحسین، نشریه گروه انصار حزب الله و هفت قفل آن را جدی می گیرند و می نویسند که ابراهيم عطايی شخصيتی حقيقی است كه آقای جعفری برای نخستين بار او را در داستانش شناسانده است .

با این حال امیرجعفری بعدها توضیح داد که « هيچ كسی از ايران نمی‌توانسته به چنين سفری برود و نرفته است» و هدفش از این داستان و خلق این شخصیت مطرح کردن فتوای آیت الله خمینی بوده است.

پس از فتوای آیت الله خمینی برای قتل سلمان رشدی و ناشران این کتاب برخی از دانشجویان ایرانی مقیم انگلیس انتشارات پنگوئن را آتش زدند. دراین میان مهرداد کوکبی، یکی از این دانشجویان بازداشت و 13 ماه زندانی بود.

 در این مدت مقامات جمهوری اسلامی برای آزادی او تلاش کردند و تجمع هایی نیز در ایران برگزار شد.

از جمله مهدی کروبی، رئیس مجلس سوم، در پیامی برای متحصنین در برابر سفارت انگلیس که برای آزادی مهرداد کوکبی تجمع کرده بودند، ضمن درخواست آزادی سریعتراو ، بر اجرای حکم اعدام سلمان رشدی تاکید کرد.

هاشمی رفسنجانی نیز درخاطرات خود نوشته که به خانواده مهرداد کوکبی گفته: « اگر مسأله او را سیاسی کنند، ممکن است آزادی‌اش مشکل‌تر شود و انگلستان بهای بیشتری بخواهد».

دراین میان محمد احمدیان، مهندس برق که با بورسیه وزارت نیرو در لندن دانشجوی دکترا بود، سازنده بمب هایی بود که در انتشارات پنگوئن کارگذاشته شده بودند. احمدیان و برخی دیگر از این دانشجویان اما بازداشت نشدند و تنها از لندن اخراج شدند.

او پس از اخراج از لندن دکتری خود را در دانشگاه صنعتی شریف پایان داد و رئیس دانشگاه صنعت آب و برق (پردیس دانشگاه شهید بهشتی) شد. حبیب الله بی طرف، وزیر نیرو در دولت محمد خاتمی او را به سمت معاون خود منصوب کرد و در دولت احمدی‌نژاد نیز معاون سازمان انرژی اتمی شد. او از سال 88 مدیرعامل شرکت ساخت و راه‌اندازی نیروگاه‌های اتمی است.

کامران دانشجو، وزیر علوم در دولت محمود احمدی نژاد نیز گفته که یکی از دانشجویانی بوده که بعد از فتوای آیت الله خمینی از انگلیس اخراج شده است.

هر چند سلمان رشدی زنده ماند اما برخی از مترجمان آثار او کشته و مجروح شدند. هیتوشی اگاراشی، مترجم ژاپنی کتاب رشدی به ضرب چاقو کشته شد و اتوره کاپری‌یولو، مترجم ایتالیایی و ویلیام نیگارد، ناشر نروژی،کتاب «آیات شیطانی» زخمی شدند.

عزیز نسین، نویسنده ترکیه ای نیز که بخش هایی ازاین کتاب را ترجمه کرده بود درسیواس مورد حمله قرار گرفت و گروهی از افراد متعصب پس از نماز جمعه هتل محل اقامت او را آتش زدند که خود عزیز نسین جان سالم به در برد، اما ۳۷ نفر کشته شدند.

هر چند پس از 30 سال فتوای آیت الله خمینی فراموش شده اما گاهی برخی از حامیان آیت الله خامنه ای به بهانه ای از مصطفی مازح یاد می کنند. ازجمله زمانی که به زعم آنان «توهین به مقدسات» رخ می دهد می نویسند که «چقدر جای امثال مصطفی ماز‌‌ح‌ها خالی است».