داود هرمیداس باوند: اثر روانی و تبلیغاتی حکم دادگاه لاهه به نفع ایران است

روز گذشته، دیوان بین المللی دادگستری در لاهه هلند حکم موقت خود را در پرونده شکایت ایران از امریکا صادر کرد؛ حکمی که ایران از آن استقبال کرد اما مورد انتقاد امریکا قرار گرفت. جمهوری اسلامی در شکایت خود به دیوان بین‌المللی دادگستری، دولت «دونالد ترامپ» را متهم کرد که با خروج از توافق اتمی تهران و شش قدرت جهانی، عهدنامه مودت بین ایران و امریکا را نقض کرده است.

پیمان مورد نظر مقام‌های ایرانی با نام کامل «عهدنامه مودّت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی» روز ۲۳ مرداد ۱۳۳۴ شمسی در تهران بین ایالات متحده و دولت شاهنشاهی ایران به امضا رسیده است. حالا دیوان لاهه در حکم مقدماتی خود، از امریکا خواسته است تا موانع صدور اقلامی چون دارو، تجهیزات پزشکی، مواد غذایی، لوازم کشاورزی، قطعات یدکی هواپیماهای مسافربری و خدمات فنی مورد نیاز آن را رفع کند.

در این حکم از ایران و امریکا خواسته شده است ‏از هر اقدامی که ممکن است اختلاف جاری نزد دیوان را تشدید یا طولانی و یا حل و فصل آن را ‏پیچیده کند، خودداری کنند.

«ایران‎وایر» از «داود هرمیداس باوند»، استاد حقوق و روابط بین‌الملل درباره پیمان مودت ایران و امریکا و حکم مقدماتی دیوان بین‌المللی دادگستری پرسیده است:

پیشیته تاریخی پیمان مودتی که ایران بر مبنای آن از امریکا به لاهه شکایت کرده است، چیست؟

• روابط ایران و امریکا در زمان شاه بسیار گسترده بود. بزرگ‎ترین سرمایه‌گذاری‌ها را امریکا در ایران انجام می داد و تمام سیستم تسلیحاتی و تکنولوژی ایران از طریق ایالات متحده تامین می‌شد.  در سال 1955، یک پیمان دوستی بین دو کشور بسته شد که مسایل تجاری هم در آن پیش‌بینی شده بود. این پیمان به تصویب مجلس شورای ملی ایران و مجلس سنای امریکا هم رسید. نکته مهم در این معاهده این است که در آن گفته شده اگر اختلافی در مورد اجرا یا تصمیم‌گیری پیش بیاید که از طریق مذاکره حل نشود، به دیوان بین المللی دادگستری مراجعه می­شود.

پس دادگاه لاهه صلاحیت رسیدگی به اختلافات دو کشور را دارد؟

• بله؛ دقیقا. دیوان بین‌المللی دادگستری زمانی صلاحیت رسیدگی دارد که رضایت طرفین وجود داشته باشد. در مواردی، دیوان صلاحیت اجباری دارد؛ مثل زمانی که دو کشور صلاحیت دیوان را به وسیله یک اعلام، از قبل به رسمیت بشناسند. اگر امریکا یا ایران صلاحیت دیوان را به رسمیت بشناسند و اختلافی به وجود آید که یکی به دیوان مراجعه کند، دیگری ملزم است رای دادگاه را بپذیرد. ایران از این معاهده استفاده کرد چون در آن هر دو کشور توافق کرده بودند اگر مشکلی پیش بیاید و به دیوان بین‌المللی دادگستری مراجعه شود، دیوان صالح به رسیدگی است و نیازی‌‌‌‌‌ برای جلب رضایت طرفین ندارد. بر همین اساس هم دیوان وارد رسیدگی شد و قرار موقت صادر کرد.

به عقیده شما، قرار موقت صادر شده به نفع ایران است؟

• در قرارموقت، دیوان می‌گوید اقداماتی که امریکا علیه ایران انجام داده، نقص اصول مندرج در معاهده 1955، یعنی معاهده مودت و دوستی است. بعد هم نکاتی را در این قرار الویت داده است مثل مواد غذایی، کشاورزی و هواپیمای مسافربری و ادوات آن. همان طور که می‌دانید، در تمام تحریم‌های شورای امنیت و... مواد غذایی و دارویی مستثنی هستند و شامل تحریم‌ها نمی‌شوند. دیوان این جا فقط تاکید کرده و بعد هم  یک جمله کلی گفته که اقداماتی که امریکا علیه ایران به کار برده است، اثرات جبران‌ناپذیری بر مردم ایران دارد. از امریکا هم خواسته است که تحریم‌ها را تا صدور نظر قطعی دیوان به حالت تعلیق درآورد. موضع دیوان به نفع ایران است چون روی افکار عمومی جهانی تاثیر دارد. امریکا همیشه تبلیغات گسترده ای در رابطه با خطر ایران برای صلح در منطقه و جهان انجام داده، از دست داشتن جمهوری اسلامی در حمایت از تروریسم بین‌المللی حرف زده و از دخالت آن در کشورهای منطقه گفته است. بنابراین، زمانی که لاهه به نفع ایران رای می‌دهد، اثر این تبلیغات را کم می‌کند. از سوی دیگر، روی تصمیم اروپایی‌ها که معتقدند پایبند به «برجام» هستند اما در مورد تعهداتشان یکی به نعل و یکی به میخ می‌کوبند و شرکت‌هایشان را از ایران خارج می‌کنند، تاثیر می‌گذارد. رای دادگاه لاهه باعث می‌شود اتحادیه اروپا نیز در تصمیم گیری، قوی ظاهر شود. من فکر می‌کنم برای خود امریکا هم یک فکر ثانوی ایجاد می‌شود چون درست است که دیوان را سرزنش می‌کنند و می‌گویند ما از پیمان مودت خارج می‌شویم اما به هر حال، این رای به همان معاهده و به قبل از خروج امریکا از معاهده برمی‌گردد.

اگر امریکا حکم دادگاه لاهه را نپذیرد، چه ضمانت اجرایی وجود دارد؟

• البته دادگاه لاهه هنوز حکم نداده و فعلا یک رای مقدماتی صادر کرده است. اما اگر این رای حکم شود و طرفی که حکم به ضررش است، آن را اجرا نکند، طرف مقابل می‌تواند موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهد و شورای امنیت می‌تواند توصیه کند و یا تصمیماتی بگیرد. البته اتخاد تصمیمات، به ویژه در مورد اعضای دائم با مشکلاتی رو به رو است؛ یعنی شورای امنیت از انجام کاری  فراتر از توصیه طفره می‌رود و احتمالا اجرای حکم با اما و اگرهایی رو به رو می‌شود. بنابراین، بیش تر اثر روانی و تبلیغاتی حکم به نفع ایران است.

آیا قبلا هم با استناد به این پیمان، این دو کشور به دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت برده‌اند؟

• زمان گروگان‏گیری اعضای سفارت امریکا در ایران در سال 1358، از جمله اقدامات امریکا، بردن پرونده به دیوان لاهه بود. آن­ها می­گفتند این اقدام ایران، مغایر با «کنوانسیون مزایا و مصونیت‏های دیپلماتیک و سیاسی»، مخالف مصونیت ماموران سیاسی و هم‏چنین مخالف تعهد 1955 است و ایران پیمان مودت را نادیده گرفته است. وقتی امریکایی­ها سکوهای نفتی را در خلیج فارس زدند یا زمانی که هواپیمای مسافربری ایرانی روی خلیج فارس توسط ناو امریکایی سرنگون شد، ایران هم از جمله به همین معاهده استناد کرد.

اما زمان گروگان‎گیری، رای دیوان لاهه به ضرر ایران بود و جمهوری اسلامی به رای صادر شده تن نداد.

• اتفاقا در آن زمان، دیوان هم به این پیمان استناد کرد و از ایران خواست دیپلمات ها را آزاد کند، اقدام به محاکمه آن‌ها نکند و گفت برای جبران خسارت دیوان، بعدا تصمیم می­گیرد. اما وقتی «بیانیه الجزایر» به امضا رسید، حکم دیوان دیگر قابلیت خود را ازدست داد. چون قرار شد بر مبنای بیانیه الجزایر، به موضوع گروگان‏گیری رسیدگی شود؛ به بیانی دیگر، بیانیه الجزایر جانشین حکم دادگاه لاهه شد.

مطالب مرتبط:

اظهارات متناقض خامنه‌ای و روحانی، سند وکلای آمریکا در دادگاه لاهه