میلیون ها سال از عمرشان می گذرد و همچنان با صلابت در اعماق زمین ریشه دوانده اند. به باور دانشمندان، با دایناسورها همزمان هستند و به دوره ژوراسیک تعلق دارند. محلی ها هم معتقدند که نمی توان ارزش آن ها را با پول قیمت گذاری کرد. «جنگل های هیرکانی» در حاشیهٔ جنوبی و جنوب غربی دریای خزر و در دو کشورِ ایران و جمهوری آذربایجان واقع شده اند و مملو از گونه های ارزشمندی هم چون شمشاد، انجیلی و نارون هستند.
این جنگل ها که بومی ها آن را "«جنگل های شمال یا خزری" » خطاب می کنند، تنها در یک درصد از خاک ایران رشد کرده اند اما میراثی جهانی محسوب می شوند و حتی برخی کارشناسان آن را مادر جنگل های پهن برگ اروپا می دانند و برای ثبت جهانی آن در تلاش هستند.
سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور از سال 95 ، سطح جنگل های شمال یا خزری را " 1،942،353 هکتار اعلام کرد. این در حالی است که «موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع» طی پژوهشی در همان سال سطح جنگل های شمال ایران را حدود یک میلیون و 650 هزار هکتار برآورد کرد، حدود 300 هزار هکتار کم تر از آن چه که سازمان جنگل ها گفته بود. این عدد و رقم یعنی در طول ده سال، بین سال های ۸۴ تا ۹۵، ۱۵درصد از سطح جنگل‌ها کم شده است.
یک متخصص جنگل درباره علت کاهش سطح جنگل های هیرکانی به "«ایران وایر"» می گوید :«بهره برداری مجریان طرح جنگلداری، چرای بی‌رویه دام، قاچاق چوب، تعرض به عرصه های جنگلی، چه در مرز فوقانی و چه در مرز پایینی، بهره برداری از معادن ذغال سنگ، تغییر اقلیم، انتقال آب چشمه ساران بالادست به ییلاقات جنگلی یا حتی ییلاقاتی که در مرز جنگل و مرتع واقع شده اند، دست به دست هم داده اند تا تعادل این اکوسیستم فوق العاده به هم بخورد و به پیکر نحیفی بدل شود که اکنون در برابر هرگونه آفت و بیماری آسیب پذیر است.»
به گفته او، از سال ها پیش برخی از متخصصان حوزه محیط زیست و جنگل داری که از مشکلات هیرکانی با خبر بودند، با ایده توقف بهره برداری از این جنگل ها، طرحی با عنوان «طرح تنفس جنگل» را برای اولین بار ارایئه دادند. زنده یاد "دکتر «محمد حسین جزیره ای"»، چهره ماندگار علوم کشاورزی و منابع طبیعی کشور، در حدود 20سال پیش برای نخستین بار از این طرح سخن به میان آورد. بعدها دکتر «محمدرضا مروی مهاجر" »، استاد دانشگاه تهران، پیگیر این ایده شد. برای اولین بار این طرح در استان گیلان اجرایی شد و در نهایت فشار افکار عمومی و متخصصان باعث شد تا با روی کار آمدن دولت حسن روحانی و ریاست «معصومه ابتکار» بر سازمان حفاظت از محیط زیست، تبصره ای در دل برنامه ششم توسعه، برای تنفس جنگل‌های شمال گنجانده شود.
بر اساس این طرح که در سال 95 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، «قطع درختان شمال برای مصارف صنعتی و تجاری به مدت 10 سال ممنوع اعلام شد تا جنگل فرصت زایش و پالایش دوباره داشته باشد.» با این وجود، عملا 23 دی ماه همان سال، مجلس شورای اسلامی تحت عنوان «ماده 48 قانون برنامه ششم توسعه »، مفادی را تصویب کرد که فقط شکل و ظاهرش توقف بهره برداری از جنگل های هیرکانی و و روح و باطن آن آن دور زدن این مطالبه ملی بود. این نقشه اما با پیگیری برخی کارشناسان و دخالت شورای نگهبان ناکام ماند و در نهایت قانون اصلاح و آن چیزی شد که اکنون در "ماده 38 قانون برنامه ششم توسعه" وجود دارد.
بر اساس بند ف این ماده، هرگونه بهره‌برداری چوبی از درختان جنگل‌های کشور از ابتدای سال چهارم اجرای قانون برنامه، ممنوع است و دولت در ارتباط با قراردادهای طرحهای جنگلداری مذکور که مدت اجرای آن به اتمام می‌رسد، مجاز به تمدید قرارداد نیست.
طی یک سال و نیم گذشته، معاونت امور جنگل های سازمان جنگل ها، هیچ گونه مجوزی برای برداشت از جنگل های هیرکانی صادر نکرده و مدافعان هیرکانی هم نفس راحتی کشیده اند، اما چندی پیش، «علی محمد شاعری»، نماینده نکا در مجلس، در نامه ای از وزیر جهاد کشاورزی خواست تا اجازه برداشت درختان خشکیده و پوسیده در جنگل های هیرکانی را صادر و آن ها را در اختیار صنایع مربوطه قرار دهند.
این نامه خشم بسیاری از فعالان محیط زیست و متخصصان جنگل را بر انگیخت. یک کارشناس محیط زیست در این باره به «ایران وایر» می‌گوید:« دولت ایران نتوانسته است مخاطرات و تعرضات به جنگل های هیرکانی را حل و فصل کند. جنگل خواری و قاچاق چوب همیشه تحت تاثیر مافیای عجیب و غریب صنعت و معدن بوده و دولت برای مقابله با آن هیچ اقدامی نکرده است. البته حریفشان هم نمی شود. با این حال، حریف خودش که می شود. بنابراین انتظار ما این است که، سازمان جنگل ها صدور پروانه بهره برداری که تحت نظارت خودش است را متوقف کند.»
این کارشناس تاکید می کند: « آقای شاعری می گوید درختان افتاده بر زمین در جنگل های هیرکانی حاوی آفت بوده هستند و حتما باید جمع آوری شوند. اما این تفکر کاملا اشتباه است. زیرا میلیون ها سال این درختان بر روی زمین افتاده و به کود طبیعی تبدیل و تجزیه شده اند تا خاک جنگل را غنی کنند. از لحاظ علمی به هیچ وجه مخاطره ای برای جنگل ندارند. این نماینده مجلس این صحبت ها و کارها را تنها برای حفظ رای خود برای انتخابات سال آینده مجلس شورای اسلامی انجام می دهد.»
او از پشت پرده ماجرای درخواست شاعری از وزیر باخبر است و می داند بین حجتی، وزیر جهاد کشاورزی، این نماینده مجلس و شرکت های چوب بری شمال مذاکرات محرمانه ای در جریان بوده: « در حوزه انتخابیه محمد علی شاعری، یک سری مجریان طرح های جنگلداری مانند "نکا چوب" در حال فعالیت هستند که هزاران کارمند دارند و می توانند با رای خودشان، ضامن ادامه حضور شاعری در مجلس باشند. شاعری هم برای حفظ منافع منطقه ای و شخصی خودش دارد جنگل های هیرکانی را فدا می کند. از سوی دیگر وزیر جهاد کشاورزی هم از ترس استیضاح پذیرفته است که همکاری های لازم را با شاعری داشته باشد و مجوز بهره برداری را صادر کرده است.»
به گفته این کارشناس، «این اقدام وزیر به سودجویان اجازه می دهد بدون ترس، به بهره برداری از جنگل های ارزشمند هیرکانی ادامه دهند و هیچ کس یارای مقابله با آنان ها را نداشته باشد.»
در این میان ابهاماتی هم در خصوص میزان و حجم درختان شکسته و افتاده و ریشه کن شده در جنگل های هیرکانی هم وجود دارد. یک جنگل بان در این باره به ایران وایر می گوید:« سازمان جنگل ها، ابتدای امسال با اصرار شرکت های بهره بردار منطقه، در نامه ای به ادارات کل چهارگانه منطقه هیرکانی از آنان خواست تا با بررسی‌های میدانی، آماری از میزان درختان شکسته و افتاده و ریشه کن شده تهیه کنند.» این جنگل‌بان با اشاره به اینکه فقط شرکت چوب و کاغذ مازندران، حدود 90 هزار متر مکعب درختان شکسته و افتاده را آمار برداری کرده، می‌گوید:« قرار بود بهره برداری و قاچاق چوب در جنگل های شمال متوقف شود تا جنگل برای مدتی نفس بکشد اما با اجازه برداشت دوباره، چنین چیزی عملی نخواهد شد زیرا بهانه ای می شود برای قاچاقچیان چوب و شرکت های چوب بری تا به راحتی و بدون مشکلی به کار خود ادامه دهند.»
به گفته کارشناسان، اکوسیستم جنگل‌های شمال در حال حاضر حالت خود تنظیمی و خود پالایی‌اش را از دست داده و توان مقابله با آفات و بیماری ها را ندارد. همین وضعیت باعث شده در سال های اخیر 15 درصد از سطح جنگل های خزری عملا ناپدید شود. در این سال ها برخی گونه‌ها مانند درختان «نارون»، دچار بیماری به نام " «مرگ نارون" » شدند و اکنون تنها تک پایه هایی از آن ها باقی مانده است. از سویی دیگر، 99 درصد درختان شمشادی که یک میراث جهانی محسوب می شدند، در اثر دو آفت از سطح جنگل های شمال حذف شدند. آخرین بازدیدها از این منطقه نشان می دهد که حدود سه 3 هزار هکتار از بقایای شمشادها نیز در حال نابودی است. بنابراین، با اجرای طرح تنفس جنگل و توقف بهره برداری، این اکوسیستم می تواند به مرور زمان توان از دست رفته اش را بازیابد و با بیماری ها و وآفت ها مقابله کند. در غیر این صورت، با ادامه برداشت ها، رفته رفته نابود خواهد شد و بر اساس پیش بینی ها تا 50 سال آینده دیگر اثری از این میراث جهانی در ایران باقی نخواهد ماند.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر