محافظان حرم؛ نیروی انتظامی رئیسی

جمهوری اسلامی که سال ها نیروهای نظامی خود را با عنوان «مدافع حرم» به سوریه می فرستاد، یگانی برای حفاظت از حرم امام هشتم شیعیان در مشهد تشکیل داده که ایجاد آن به نگرانی از حملات تروریستی و اقدام برای حفاظت بیش تر از حرم «امام رضا» تعبیر شده است.

تشکیل «یگان حفاظت آستان قدس رضوی» می تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد که از جمله آن ها، حفاظت از املاک و اموال بی شمار این نهاد و رسیدگی به جرایمی چون سرقت از زائران در حرم باشد.

فعالیت های سیاسی «ابراهیم رئیسی» اما باعث شده است که همه اقدامات تولیت آستان قدس رضوی، از جمله تشکیل این یگان، به معنای تلاش او برای افزایش قدرتش تعبیر شود. حتی برخی از تعبیر«نیروی انتظامی رئیسی» برای نامیدن این یگان استفاده کرده اند.

پیش از تشکیل این یگان وابسته به نیروی انتظامی، «یگان حفاظت و امنیت حرم  رضوی» زیر نظر سپاه پاسداران و برای مقابله با بمب گذاری و اقدامات مشابه فعالیت می کرد. این یگان پس از حادثه انفجار در حرم امام هشتم شیعیان در سال 1373 تشکیل شد.
این حادثه در ساعت ۱۴ و ۲۶ دقیقه روز دوشنبه ۳۰ خرداد ۱۳۷۳، هم‌زمان با روز عاشورا و در حالی که در رواق‌ها، صحن‌ها، بست‌ها و اطراف آرامگاه امام هشتم شیعیان مردم حضور داشتند و مشغول عزاداری بودند، روی داد. بر اثر شدت انفجار، ۲۶ نفر جان دادند و بیش از ۳۰۰ تن زخمی شدند.
در آن زمان، گزارش هایی درباره نقش داشتن سپاه «صحابه» در این انفجار مطرح بود. هم چنین گروه مسلحی به نام «نهضت اسلامی ایران» در کویته پاکستان مسوولیت این حمله را پذیرفت و اعلام کرد این بمب گذاری را برای انتقام از تخریب مسجد اهل سنت در مشهد انجام داده است. اما جمهوری اسلامی «سازمان مجاهدین خلق» را عامل این حملات معرفی کرد.
علاوه بر نیروهای سپاه پاسداران، تعدادی از نیروهای بسیجی که به عنوان «خادم» و به صورت داوطلبانه در مجموعه آستان قدس فعالیت می کردند، جزو نیروهای این یگان بودند.

در سال 1393، «علی همت‌آبادی»، فرمانده بسیج یگان حفاظت «حریم رضوی» گفته بود: «شش هزار خدام بسیجی در سه محور بازرسی خواهران، برادران و چک و خنثی در ۱۴ ورودی حرم امام رضا، امنیت زائران و مجاوران را تأمین می‌کنند.»

مقامات آستان قدس و نیروی انتظامی درباره تقسیم کار بین یگان وابسته به سپاه پاسداران و یگان وابسته به نیروی انتظامی سخن نگفته اند.

در تقسیم بندی وظایف بین نیروهای نظامی و انتظامی ایران، حفاظت از مقامات و شخصیت های سیاسی و نهادهای حساس، از جمله ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی برعهده سپاه پاسداران است. تنها حفاظت از برخی از مقاماتی که به لحاظ امنیتی درجه سه محسوب می شوند و برخی ساختمان های دولتی بر عهده نیروی انتظامی است.

از این رو، برخی هدف از تشکیل یگان حفاظت آستان قدس رضوی را تنها حفاظت از املاک و اموال این مجموعه می دانند نه مقابله با اقدامات احتمالی تروریستی توسط گروه هایی چون «داعش».

 بخش زیادی از املاک آستان قدس رضوی، زمین های خالی هستند و نیروهای این نهاد معمولا درگشت های خود مرتب به این زمین ها سرمی زنند تا نهادهای دیگر و یا افراد آن را تصاحب نکنند.

یکی دیگر از وظایف این یگان، پی گیری موضوعاتی مانند سرقت از زائران است؛ موضوعی که دراین حرم رایج است اما مقامات کم تر درباره آن سخن می گویند. حتی در بسیاری از موارد، کیف برخی مقامات مانند نمایندگان مجلس و مدیران کل در این حرم به سرقت رفته است.

ابراهیم رئیسی درباره وظیفه  یگان حفاظت آستان قدس رضوی اما توضیحات کلی داده و گفته است: «یکی از مأموریت‌های ما، حفظ اماکن متبرکه از هرگونه آسیب است. زیرا همیشه این اماکن مورد طمع افراد شرور و شیاد قرار دارند.»

وضعیت قانونی تشکیل این یگان نیز جزو سوالات مطرح است. اما تشکیل یگان حفاظت برای نهادها، پیش از این هم سابقه داشته است. به گفته مقامات نیروی انتظامی، 11 نهاد در ایران یگان حفاظت دارند. در «برنامه سوم توسعه» و «قانون خدمات کشوری»، موضوع تشکیل یگان حفاظت برای نهادها پیش بینی شده است. از سوی دیگر، در مصوبات دولت، آستان قدس رضوی جزو نهادهای اجرایی محسوب می شود.

در «دستورالعمل تشکیل یگان های حفاظت در دستگاه های اجرایی» که در ستاد کل نیروهای مسلح ایران تهیه و با دستور رهبر جمهوری اسلامی ابلاغ شده، حفاظت از زیرساخت ‌ها، اماکن، تأسیسات، تجهیزات و انجام برخی از مأموریت های موضوعی از وظایف این یگان ها اعلام شده است.

این یگان ها باید با موافقت ستاد کل نیروهای مسلح ایجاد شوند. لباس آن ها تا حدودی شبیه به لباس نیروی انتظامی است اما لباس جداگانه ای برای خود دارند که شکل و نشان های آن باید با پیشنهاد نیروی انتظامی، به تصویب وزارت کشور برسد.حقوق و دیگر مزایای نیروهای این یگان ها نیز برعهده خود این دستگاه های اجرایی است.

یکی از یگان های حفاظت که درنهادهای دولتی تشکیل شده، «یگان حفاظت از میراث فرهنگی» است که در سال 1373 راه اندازی شد.

سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، سازمان بنادر و دریانوردی، سازمان زمین و مسکن، سازمان محیط زیست و شهرداری تهران از دیگر نهادهایی هستند که یگان حفاظت دارند.

درباره نحوه استفاده نیروهای این یگان ها از اسلحه و مواردی که مجاز به شلیک هستند اما ابهامات حقوقی زیادی وجود دارد.

دلایل سیاسی تشکیل یگان حفاظت آستان قدس رضوی بیش تر از دلایل دیگر مورد توجه قرار گرفته اند. مطرح شدن ابراهیم رئیسی به عنوان یکی از گزینه های رهبری آینده و نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری باعث شده است که همه اقدامات او رنگ و بوی سیاسی به خود بگیرند. از این رو، برخی تشکیل این یگان را نیز در راستای تلاش رئیسی برای افزایش قدرت خود و شبکه سازی بیش تر دانسته و آن را با اقدامات دیگر این نهاد، از جمله تشکیل نمایندگی در استان ها مقایسه کرده اند.

 تشکیل این یگان هم چنین بار دیگر قدرت مالی آستان قدس رضوی را به رخ کشیده است. با وجود این که سازمانی مانند میراث فرهنگی که وظیفه حفاظت از حدود 30 هزار اثر ملی تاریخی را برعهده دارد، بارها و در دوره های مختلف برای پرداخت حقوق نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی مشکل داشته، آستان قدس بدون دغدغه مالی یگان جدیدی را تاسیس کرده است.