بانک مرکزی ایران ۲۱ آبان ماه، گزیده آمارهای اقتصادی شهریور ماه را منتشر کرده است. بر اساس این نقدینگی یا حجم پول در ایران به عدد یک تریلیارد و ۶۷۲ تریلیون و ۳۷۰ میلیارد (۱،۶۷۲،۳۷۰،۰۰۰،۰۰۰،۰۰۰) تومان رسیده است. این عدد ۲۰درصد بزرگ‌تر از حجم نقدینگی در انتهای تابستان پارسال و ۹درصد بزرگ‌تر از حجم نقدینگی در آغاز سال ۱۳۹۷ است. در واقع به عبارتی در ۶ ماه نخست امسال به حجم پول در گردش اقتصاد ایران، حدود یک دهم اضافه شده که عدد قابل ملاحظه‌ای است.
آیا رشد نقدینگی امسال کاهش داشته است؟
جواب این سوال مثبت است. نقدینگی کم نشده، اما سرعت افزایش آن کمتر شده است. با این حال هم عدد نقدینگی و هم نرخ رشد آن در مقایسه با شرایط طبیعی هنوز بالا است. حجم پول در گردش اقتصاد ایران هم از تولید ناخالص داخلی بالاتر است. یعنی حجم پولی که به صورت پول نقد یا سپرده در بانک‌ها است، بیشتر از حجم پولی است که در اقتصاد ایران در گردش بوده است.
نقدینگی در واقع نشان دهنده حجم انواع پول در اقتصاد یک کشور است؛ چه پول نقد و چه پول‌هایی موجود در حساب‌های سرمایه‌گذاری. افزایش نقدینگی، متناسب با رونق اقتصادی عادی است، اما وقتی نرخ افزایش نقدینگی از رشد اقتصادی بیشتر می‌شود، باید آن را علامت بحران در نظر گرفت. چرا که پول دست مردم زیاد شده، اما حجم تولید تغییری نکرده است، در نتیجه تورم به وجود می‌آید.
وقتی نرخ افزایش نقدینگی از رشد اقتصادی بیشتر می‌شود، باید آن را علامت بحران در نظر گرفت. چرا که پول دست مردم زیاد شده، اما حجم تولید تغییری نکرده است، در نتیجه تورم به وجود می‌آید.
بحران نقدینگی در اقتصاد ایران از این هم بدتر بود، چرا که نرخ رشد نقدینگی حتی از نرخ تورم هم بالاتر بود. یعنی پول‌ها نه در واقعیت بلکه به یک دلیل غیرعادی زیاد می‌شوند. مثلا دولت‌ها پول بدون پشتوانه چاپ می‌کنند، یا نرخ سود بانکی غیرواقعی است و سپرده‌های مردم روی کاغذ و در دفتر حسابداری بانک‌ها زیاد می‌شود. عاقبت چنین وضعیتی انفجار پول و سیل تورم است؛ همان چیزی که این روزها در اقتصاد ایران مثل آفتاب روشن است.
اما آمارها نشان می‌دهند، از شتاب رشد نقدینگی کاسته شده، اگرچه هنوز حجم نقدینگی در مقیاس ظرفیت اقتصاد ایران بالا است.
بعد از سال ۹۱، متوسط نرخ رشد نقدینگی بیش از ۲۷درصد بوده و در هیچ سالی نرخ رشد کمتر از ۲۲درصد نبوده است. تا اینجای کار، نرخ رشد نقدینگی ۲۰درصد، یعنی ۷درصد از میانگین شش سال اخیر کمتر است.
نمودار رشد سالانه نقدینگی
* نرخ رشد نقدینگی در سال ۹۷ بر اساس رشد نقدینگی یک سال منتهی به شهریور ۹۷محاسبه شده است
آیا کاهش رشد نقدینگی در شرایط اخیر نشانه خوبی است؟
در شرایط عادی این آمار نشان دهنده موفقیت نسبی دولت در مهار رشد نقدینگی است، اما وضعیت نابسامان اقتصادی ایران ایجاب می‌کند که با تردید به این موضوع نگاه کنیم. حتما مقایسه میزان رشد نقدینگی برای جواب دادن به این سوال کافی نیست. باید دید رشد اجزای نقدینگی چگونه است.
نقدینگی حاصل جمع پول (پول نقد و سپرده‌های جاری قابل نقد) و شبه‌پول (پول غیرنقدی که به صورت حساب بلندمدت یا سرمایه‌گذاری) است.
پول‌ها نه در واقعیت بلکه به یک دلیل غیرعادی زیاد می‌شوند. مثلا دولت‌ها پول بدون پشتوانه چاپ می‌کنند، یا نرخ سود بانکی غیرواقعی است و سپرده‌های مردم روی کاغذ و در دفتر حسابداری بانک‌ها زیاد می‌شود. عاقبت چنین وضعیتی انفجار پول و سیل تورم است.
دولت روحانی تلاش کرده بود تا این دو بخش را از هم جدا نگه دارد. طی ۶ سال گذشته برای جلوگیری از تورم، پول نقد به صورت محدود افزایش یافته، اما سپرده‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت در نظام معیوب بانکی ایران فریز شده بودند. بی‌آنکه شبه‌پول نقش چندانی در تولید ایفا کند، سالانه روی کاغذ سودی بیش از دو برابر نرخ تورم به آن اضافه می‌شد، چنانکه اگر به ترکیب رشد نقدینگی در سالهای اخیر نگاه کنیم متوجه می‌شویم که در این سال‌ها نقدینگی در اثر سود بانکی افزایش داشته است.
افزایش نقدینگی به تفکیک پول نقد و شبه‌پول
در واقع به دنبال رکود تورمی سالهای ۹۱ و ۹۲، دست دولت برای کاهش سود بانکی چندان باز نبود. کافی بود که دولت سود بانکی را کاهش دهد، تا مردم به بانک هجوم ببرند و سپرده‌های بلندمدت خود را نقد کنند. در چنین شرایطی هم بانک‌ها دچار بحران می‌شدند و هم پول نقد خارج شده از دفاتر حساب و کتاب بانک‌ها، باعث تلاطم بازار و افزایش تورم می‌شد. اما این روند نمی‌توانست تداوم داشته باشد و بالاخره روزی سد بانک‌ها در مقابل نقدینگی می‌شکست.
جزئیات آمار اخیر بانک مرکزی نشان می‌دهد این اتفاق دقیقا در یک سال رخ داد و سیر تبدیل نقدینگی انباشته در سالهای گذشته، به پول نقد افزایش یافت. آمارها نشان می‌دهند طی یک سال منتهی به شهریور ۹۷، میزان رشد پول نقد (اسکناس و حساب‌های جاری) نزدیک ۴۵ درصد و میزان رشد شبه پول (حساب‌های پس‌انداز بلندمدت و سرمایه‌گذاری) فقط ۱۸درصد رشد داشته‌اند.
این در حالی است که در فاصله سالهای ۹۱ تا ۹۶ میانگین رشد پول نقد ۱۴ و میانگین رشد شبه‌پول بیش از ۳۱درصد بوده است. حتی در دوره‌ای میزان رشد پول نقد (۱۳۹۳) طی یک سال کمتر از یک درصد بوده و در یک سال (۱۳۹۲) حجم افزایش شبه‌پول در بانک‌های ایران بیش از ۵۰درصد بوده است. این به معنی آن است که روند انتقال پول از حساب‌های بلندمدت و سرمایه‌گذاری به حساب‌های جاری افزایش چشمگیری داشته است. یعنی مردمی که تا ارزش پول‌شان را در سپرده‌های بانکی حفظ می‌کردند و (و افزایش می‌دادند) در یک سال اخیر در تلاش بوده‌اند تا پول‌شان را از بانک‌ها خارج کرده و در بازارهای دیگر سرمایه‌گذاری کنند.
نمودار رشد پول نقد و شبه‌پول
* نرخ رشد نقدینگی در سال ۹۷ بر اساس رشد نقدینگی یک سال منتهی به شهریور ۹۷محاسبه شده است
در نمودار بالا مشخص است چطور یک سال گذشته جای پول و شبه‌پول در نمودار رشد اجزای نقدینگی عوض شده است. ترجمه این تصویر این نمودار دقیقا نشان می‌دهد که سیاست اقتصادی دولت روحانی از کجا ترک برمی‌دارد و سد بزرگ نقدینگی که به امید روز گشایش برجام، در بانک‌ها درست کرده بودند، کجا می‌شکند.
با این اوصاف آنچه اتفاق افتاده، نه حاصل برنامه‌ریزی اقتصادی، بلکه نتیجه شکست سیاست‌هایی است که دولت از سر تدبیر یا ناچاری در ۵ سال گذشته در پیش گرفته بود. کاهش رشد نقدینگی، در حال حاضر بیش از آنکه نشانه‌ای از پیشرفت اقتصادی باشد، نشانه واضحی از هرج و مرج در نظام پولی و بانکی است.
مطالب مرتبط:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر