چرا سه مرکز اصلی اتمی ایران از تحریم های امریکا معاف شدند؟

ایالات متحده امریکا همه تحریم های اتمی علیه ایران را که با توافق برجام رفع شده بود، مجددا اعمال کرده اما سه مرکز اتمی عمده جمهوری اسلامی ایران را از تحریم ها معاف کرده است.

سه مرکز اتمی معاف از تحریم ها پروژه باز طراحی راکتور آب سنگین اراک، مرکز سابقا غنی سازی اورانیوم فردو و نیروگاه اتمی بوشهر است.

 

تغییر سوخت راکتور آب سنگین اراک

راکتور آب سنگین اراک یکی از مهمترین موضوعات اختلاف با ایران در پرونده اتمی بود. آب سنگین، که از یک ایزوتوپ هیدروژن تولید می شود، کاربردهای تحقیقاتی و پزشکی دارد، اما سوخت آن پس از مصرف یک محصول دوکاربردی است و می‌توان از آن برای ساخت سلاح پلوتونیومی استفاده کرد.

اروپا و امریکا نگران بودند که ایران از طریق محصول راکتور آب سنگین اراک به سمت ساخت سلاح های پلوتونیومی منحرف شود اما ایران بر باقی ماندن ماهیت آب سنگین اصرار داشت و آیت الله علی خامنه ای حفظ آب سنگین را خط قرمز عنوان کرد.

سرانجام میان ایران و گروه 1+5 توافق شد که قلب راکتور اراک خارج شود، حفره های آن با بتن پر و به جای راکتور آب سنگین جدیدی طراحی و جایگزین شود که قابلیت تولید پلوتونیوم نداشته باشد. با خارج کردن قلب رآکتور آب سنگین اراک و پر کردن منافذ آن با بتن به شکلی که مجددا قابل استفاده نباشد، بخشی از تعهد ایران انجام شد.کار طراحی به امریکا و چین به عنوان پیمانکار سپرده شده و قراردادی میان سه کشور به امضا رسید اما پس از خروج ایالات متحده از برجام، امریکا از این پروژه کنار رفت و چین تنها پیمانکار بازطراحی راکتور اب سنگین اراک شد. در صورتی که امریکا این پروژه را از تحریم ها معاف نمی کرد، کار در اراک نیمه کاره باقی می ماند و این احتمال وجود داشت که ایران مجددا به سراغ ساخت راکتور های قدیمی برود که سوخت آن پلوتونیوم تولید کند.

ایالات متحده امریکا با معاف کردن موقتی راکتور آب سنگین اراک از تحریم ها، به چین فرصت داده است که با جایگزین کردن یک راکتور تازه این مرکز را به طور دائم از احتمال تولید پلوتونیوم دور نگه دارد.

 

تبدیل مرکز غنی سازی فردو به آزمایشگاه

فردو که یک مرکز اتمی زیرزمینی در دل کوه در جنوب تهران و نزدیکی قم است، یک مرکز غنی سازی پشتیبان محسوب می شد که به گفته مقام های جمهوری اسلامی با هدف حفظ و نگهداری از دانش ساخت سانترفیوژهای ایرانی ساخته شد. اولین بار روسای جمهوری امریکا و فرانسه از برپایی این تاسیسات خبر دادند و سپس ایران وجود آن را تایید کرد و گفت بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی می توانند از آن بازدید و بازرسی کنند.

نگرانی ایران از بمباران احتمالی تاسیسات نطنز به ساخت مرکز فردو در زیرزمین انجامید. در واقع در صورت نابودی مرکز غنی سازی نطنز، نمونه هایی از سانترفیوژهای ایران، در این مرکز جدید وجود داشت و مدل ساخت مجدد قرار می گرفت.امکان ادامه غنی سازی اورانیوم هر چند به میزان محدودتر هم در فردو وجود داشت. با خودداری از فروش سوخت مورد نیاز راکتور تحقیقاتی تهران، ایران تولید اورانیوم با خلوص بیست درصد را در فردو آغاز کرد که به موجی از مخالفت و ابراز نگرانی از سوی کشورهای غربی دامن زد.

سرانجام در جریان مذاکرات اتمی ایران و گروه 1+5 ابتدا توافق شد که ایران غنی سازی بیست درصدی را در فردو تعلیق کند و سپس در توافق جامع اتمی ایران تعهد داد که فردو را از یک مرکز غنی سازی، با همکاری اتحادیه اروپا به یک آزمایشگاه فنی برای تولید ایزوتوپ های پایدار بدل کند.به جز 1044 دستگاه سانتفیوژ نسل اول ایران، همه سانتریفیوژهای و زیرساخت های مرتبط با غنی سازی اوارنیوم در فردو جمع آوری و تحت نظارت مستمر آژانس بین المللی انرژی اتمی انبار شد و مطابق برجام دیگر غنی سازی اورانیوم هم در این مرکز صورت نمی گیرد.

با معافیت فردو از تحریم های امریکا، کشورهای اتحادیه اروپا از جمله جمهوری چک می توانند مراحل تغییر کاربری آن از یک سایت غنی سازی به فعالیت های آزمایشگاهی را به طور کامل انجام دهند. توقف کار کشورهای اروپایی در فردو می توانست به ایران انگیزه بازگرداندن فعالیت های غنی سازی بدهد.

 

نیروگاه بوشهر و امتیاز ایران و امریکا به روسیه

نیروگاه اتمی بوشهر که در حال حاضر تحت نظارت کارشناسان روسی در حال فعالیت است یکی از کم حاشیه ترین مراکز اتمی ایران در جریان سال های تحریم بین المللی و سپس مذاکرات اتمی بود. سوخت نیروگاه بوشهر را فعلا روسیه تامین و پس از مصرف، از ایران خارج می کند، چرا که سوخت مصرف شده می تواند در ساخت بمب های اتمی کاربرد داشته باشد.

نیروگاه بوشهر که نماد به کارگیری صلح آمیز از انرژی اتمی ایران عنوان شده است، حتی در شدیدترین دوره های تحریم به عنوان مرکزی که فعالیت کاملا غیرتسلیحاتی آن برای کشورهای غربی معلوم بود، به کار خود ادامه داد.

روسیه پس از توافق برجام قرارداد ساخت دو واحد نیروگاهی جدید در بوشهر را هم امضا و اجرای عملیات آن را شروع کرد. ساخت فاز اول نیروگاه بوشهر درآمد مناسبی برای روسیه ایجاد کرد و به اشتغال طولانی مدت کارشناسان این کشور در ایران انجامیده است. در واقع بوشهر یک الگو و نمونه ای برای بازاریابی روسیه برای نیروگاه های اتمی در جهان است.تحریم نیروگاه بوشهر می توانست به خروج اجباری کارشناسان روسی از این نیروگاه و توقف فروش سوخت به آن بینجامد که هم خطر بالقوه ایمنی دارد و هم به انگیزه ایران برای تولید سوخت اتمی آن منجر شود و هم زیان اقتصادی متوجه روسیه کند.

 

معافیت ها موقت و مشروط است

وزارت خارجه ایالات متحده می گوید سه پروژه اتمی ایران که اجازه پیدا کرده اند تکمیل شوند، توانایی ساخت سلاح اتمی را مسدود و امریکا را از حفظ محدودیت ایران در این سه بخش مطمئن می کند. امریکا این معافیت ها را موقت اعلام کرده و گفته در صورتی که کار در این سه پروژه به نحو غیرمجاز پیش برود یا ایران به تعهداتش پایبند نباشد، همین مجوز موقت را هم لغو می کند.

به تعبیر بیانیه وزارت خارجه امریکا با پایان فعالیت هایی که به تغییر در این مراکز منجر می شود، برنامه اتمی ایران در وضعیت کنونی قفل می شود تا زمانی که ایالات متحده بتواند به توافق دیگری با ایران برسد و همه نگرانی هایش را رفع کند.در واقع امریکا با معافیت سه مرکز اتمی ایران از تحریم ها، در صدد است وضعیت برگشت پذیر این سه مرکز به کاربری‌های قبل از برجام را سخت تر و تا حد مقدور، ناممکن کند.

مطالب مرتبط:

چرا روسیه از مناقشه هسته ای به همین شکلی که هست خشنود است؟

دستور خامنه ای درباره رسیدن به ۱۹۰هزار سو چه معنایی دارد؟