«وندی شرمن»، مذاکره کننده ارشد اتمی امریکا با ایران چهره معروفی خارج از واشنگتن دی سی و مجامع دانشگاهی و فکری ایالات متحده نیست اما احتمالا مردم عادی در ایران بیش تر از کشور خودش او را می شناسند. او برای رسیدن به توافق هسته ای «برجام»، 22 ماه با مقام های جمهوری اسلامی ایران، از جمله «محمدجواد ظریف» و معاونان وی، «عباس عراقچی»، «مجید تخت روانچی» و حتی مدتی با حضور «حسین فریدون»، برادر رییس جمهوری ایران نشست و برخاست روزانه داشت.
شرمن حالا در اولین ماه‌های بازنشستگی، خاطراتش را از دوره کاری خود که عمدتا به ایران اختصاص داده، منتشر کرده است.
کتاب وندی شرمن با عنوان «ترس یعنی شکست؛ درس‌هایی درباره شجاعت، قدرت و سرسختی»، دربارۀ شهامت مذاکره کردن با هدف به نتیجه رسیدن است. می گوید مذاکره با طرفی که سال ها با آن مشکل بنیانی داشته اید، شهامتی می خواهد که انجامش مناسب افرادی با روحیه ضعیف نیست اما جز روحیه قوی و دانش مذاکره، چیزهای دیگری هم برای موفقیت لازم است.
وندی شرمن در این کتاب سعی کرده است نشان دهد چه طور تجربه های شخصی مثل دلیری و شجاعت، مقاومت، پایداری و احساس همدردی و همراهی بر زندگی حرفه‌ای افراد تاثیر می‌گذارد. نمونه هم آورده است؛ مثلا حضور «جان کری»، وزیرخارجه امریکا و همکارانش در اتاق حسین فریدون بابت درگذشت مادر او و رییس جمهوری ایران: «یک مادر، مادر است؛ چه ایرانی، چه امریکایی.» یا تبادل احساسات وقتی اولین نوه های دو دیپلمات ارشد ایرانی و امریکایی در بحبوحه مذاکرات به دنیا آمدند.
دیپلمات های ایرانی، مردانی که با زنان دست نمی دهند
هرچند پیش از شروع رسمی مذاکرات اتمی میان ایران و گروه 1+5، ایران و ایالات متحده گفت و گوهای محرمانه ای را در ویلای «سلطان قابوس»، پادشاه عمان در شهر مسقط انجام داده بودند اما وندی شرمن که آن زمان نفر سوم وزارت خارجه آمریکا بود، در دیدارهای محرمانه حضور نداشت. او فقط در مذاکراتی که امریکا و گروه 1+5 با «سعید جلیلی»، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ایران انجام می دادند، شرکت می کرد؛ درست مثل عباس عراقچی از ایران.
چند روز پیش از اولین دور از مذاکرات وزاری خارجه ایران و گروه 1+5 که شامل همه اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل به همراه آلمان بود، او برای دیداری محرمانه با دیگر دیپلمات های امریکایی و ایرانی ها، راهی عمان شد.
وندی شرمن می گوید اهمیت محرمانه ماندن این ملاقات در عمان به حدی بود که حتی زمان ترک خانه اش در امریکا به سوی فرودگاه، به همسرش هم نگفت عازم مسقط است. سفر او به مسقط از طریق یک پرواز عادی در دبی و با گذرنامه معمولی و نه سیاسی انجام می شد تا جوانب محرمانه بودن آن کاملا رعایت شده باشد.
پس از این دیدار در عمان که جان کری، وزیر خارجه امریکا هم در کتاب خاطراتش آن را روایت کرده است، وندی شرمن به بروکسل می رود تا خبر مذاکرات محرمانه مفصل با ایران را برای اولین بار به مقام های اروپایی بدهد و سپس عازم نیویورک می شود.
محرمانه بودن مذاکرات تا زمان رسیدن به توافق نهایی، موضوعی بود که ایران و امریکا بر سر آن به تفاهم رسیده بودند. به تعبیر وندی شرمن، این وضع به هر دو طرف اجازه می داد تا با خیال راحت بر روی طرح‌ها متمرکز باشند: «بدون این که در داخل کشورمان در معرض انتقادهای سیاسی و حزبی قرار بگیریم و زمینه های ایجاد توافق مرتبا خراب شود، ایران و امریکا با هم گفت و گو می‌کردند.»
قرار اولین ملاقات دوجانبه او با مقام های ایرانی چند روز پیش از اولین نشست وزرای خارجه گروه 1+5 در عمان تنظیم شده بود.
«بیل برنز»، معاون وقت وزارت خارجه امریکا که بعد وندی شرمن جایگزین او شد و «جیک سالیوان»، مشاور وزیر خارجه ایالات متحده که از ماه‌ها پیش با فرستادگان جمهوری اسلامی ایران در مسقط دیدار کرده بودند، همراه او عازم اقامتگاه مجللی در پایتخت عمان شدند.
مجمع عمومی سالیانه سازمان ملل شروع شده بود و حسن روحانی در اولین هفته های ریاست جمهوری خود عازم نیویورک بود. دیپلمات های ایرانی هم برای تدارک سفر او و شروع علنی مذاکرت، پس از ملاقات با امریکایی ها در عمان، به نیویورک می رفتند.
در هتل، عباس عراقچی و مجید تخت روانچی منتظر دیپلمات های امریکایی بودند. شرمن نحوه لباس پوشیدن دیپلمات های جمهوری اسلامی، کت و شلوارهای بدون کراوات و پیراهن های بی یقه، شرکت نکردن آن ها در میهمانی های مرسوم در مذاکرات به دلیل وجود مشروبات الکلی و خودداری مردان دیپلمات ایرانی از دست دادن با زنان را در کتابش شرح داده است.
هرچند برخی از مراجع تقلید شیعه در ایران دست دادن مرد و زن را حرام نمی دانند اما از آیت الله «علی خامنه ای»، رهبر جمهوری اسلامی روایت شده که تا زمانی که زنده است، نمی‌گذارد مردان مامور حکومتی جمهوری اسلامی با زنان نامحرم دست بدهند.
وندی شرمن این موضوع را عجیب می خواند و می گوید به هنگام برخورد با مقام های ایرانی، دستش را روی سینه می گذاشته و سلام و احوال پرسی می کرده است.
هفته ها پس از اولین دیدار میان دیپلمات های ایران و امریکا، او موضوعی را برای عباس عراقچی و مجید تخت روانچی تعریف می کند که به تعبیر خودش، باعث نزدیکی دو طرف و ایجاد زمینه ای مشترک می شود. خانم شرمن یک امریکایی یهودی است که در بالتیمور، نزدیک به واشنگتن دی سی بزرگ شده است. او نوشته که به عراقچی و تخت روانچی گفته است دست دادن زنان و مردان در بین برخی از یهودیان هم رایج نیست؛ موضوعی که می توانست فضای معذب کننده به وجود آمده را بشکند: «من گفتم این که نمی‌توانم با شما دست بدهم، برای من خیلی عجیب است ولی در جایی بزرگ شده ام که مردان یهودی ارتدکس با افرادی غیر از همسر، فرزند و مادرانشان، با هیچ زن دیگری دست نمی‌دادند. این گفت‌وگو برای من بسیار غیرمعمول بود اما اهمیت فراوانی داشت.»
وندی شرمن جمله ای را از «مادلین البرایت»، وزیر خارجه پیشین امریکا در کتاب خود یادآوری می کند: «مادالین آلبرایت، رییس سابق من زمانی به من گفته بود وقتی پشت میز مذاکره می‌نشینی، دیگر صرفا وندی شرمن یا یک زن و یا یک یهودی امریکایی نیستی بلکه تو نماینده ایالات متحده امریکای هستی و به همین دلیل قدرت داری.»
هرچند عباس عراقچی و وندی شرمن یک دیگر را در گفت و گوهایی که ماه ها در بغداد، مسکو، استانبول و آلماتی میان ایران و گروه 1+5 انجام شده بود، دیده بودند اما می گوید برای اولین بار در این دیدار بود که متوجه شد عراقچی انگلیسی را به خوبی صحبت می کند. گویا او در جریان مذاکراتی که سعید جلیلی سرپرستی گروه ایرانی را بر عهده داشته است، هیچ وقت به انگلیسی صحبت نکرده بود.
گریه شرمن در برابر عراقچی
یکی از موضوعاتی که دیپلمات های ایرانی و امریکایی بر سر آن تفاهم کرده بودند، به گفته وندی شرمن، کمک به یک دیگر برای گذر از مشکلاتی بود که مخالفان توافق در دو کشور ایجاد می کردند. او نوشته است که ایرانی ها از سختی تصویب و تایید مفاد توافق در داخل ایران می گفتند و امریکایی ها از مشکلاتی که کنگره ممکن بود در راه به دست آمدن توافق ایجاد کند برای ایرانی ها تعریف می کردند.
به نوشته او، دو طرف تلاش کردند در بده بستان ها طوری عمل کنند که با حفظ خواسته ها و رعایت خط قرمزهایشان، طرف مقابل را هم در شرایطی قرار بدهند که در داخل بتواند از مفاد و در نهایت نتیجه توافق دفاع کند. هدف ایران، برداشته شدن همه تحریم های اتمی بود و هدف طرف های مذاکره هم اطمینان از این که ایران به سوی ساخت سلاح اتمی نخواهد رفت. این همکاری به نوشته وندی شرمن، فضایی بود که در ادامه مذاکرات بر حسب تجربه ساخته شد اما در روزهای اول، وضعیت طور دیگری بود. می گوید انتقادش از گروه ایرانی بابت «تبحر آن ها در حیله‌گری»، او را در اوایل مذاکرات در موقعیت سختی قرار داده بود.
اشاره اش به اظهارات جنجالی درباره «ژن» ایرانی ها است. در جریان یک جلسه استماع در کمیته سیاست خارجی کنگره امریکا، وقتی یکی از سناتورها از وندی شرمن پرسیده بود چه قدر می‌توانیم به ایرانی‌ها در متعهد ماندن به وعده‌هایشان اعتماد کنیم، او گفته بود: «فریبکاری در دی.ان.ای ایرانی ها است.»
این اظهارات از سوی مخالفان توافق در ایران بسیار مورد تاکید قرار گرفت. کاریکاتورهایی از وندی شرمن در خبرگزاری های منتقد دولت منتشر می شد که او را به شکل روباه کشیده بودند؛ اشاره ای به موهای جوگندمی و صورت استخوانی وندی شرمن: «همین تصویر و رنگ نقره‌ای موهای من باعث شد که یکی از اعضای گروه مذاکره کننده امریکا تی‌شرت‌هایی برای همه ما تهیه کند که روی آن ها نوشته شده بود: تیم روباه نقره‌ای.»
در مصاحبه ای که وندی شرمن با بخش فارسی «صدای امریکا» درباره روند مذاکرات داشت، سعی کرد درباره این اظهاراتش درباره ایرانیان عذرخواهی کند. می گوید به مصاحبه کننده قبل از ضبط گفت درباره آن حرف هایش بپرسد تا فرصت دلجویی از ایرانی ها را داشته باشد.
ماه‌ها پس از شروع اجرای توافق، زمانی که «دونالد ترامپ» با وجود پایبندی ایران، از برجام خارج شد، یک بار دیگر حرف هایش را در کنگره امریکا یادآوری کرد و گفت با این که ما ایرانی ها را غیرقابل اعتماد می خواندیم، امریکایی ها با این کار حالا چه جوابی دارند؟
مذاکره اتمی با عضو پیشین سپاه پاسداران
وندی شرمن می گوید برای امریکا، نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یادآور خاطرات شیرینی نیست. او هنگامی که متوجه شده عباس عراقچی پیش از پیوستن به وزارت امور خارجه ایران، مدتی عضو سپاه پاسداران بوده است، متعجب می شود.
گرچه این رویارویی می توانست خوشایند نباشد اما وندی شرمن می گوید ما خریدار فرهنگ سیاسی ایران نبودیم: «لازم بود فضا و موقعیت را درک کنیم و در این بین، چسبی لازم داشتیم که فرایند مذاکرات را منسجم نگه دارد.»
این همان کاری بود که امریکایی ها در این دوره و البته دیپلمات های ایرانی موفق به انجام آن شدند و پایدارترین و موفق ترین مذاکرات سطح بالای ایران و امریکا از زمان ریاست جمهوری «جیمی کارتر» را شکل دادند.
وندی شرمن می گوید برای موفقیت در چنین مذاکرات سخت و حساسی، باید با روابط انسانی زمینه های مشترکی ایجاد کرد: «زمانی که من و عباس عراقچی هم زمان مادربزرگ و پدربزرگ شدیم، عکسی از نوه هایمان رد و بدل کردیم. این به ما اجازه می داد به یک دیگر نشان دهیم قبل از این که نمایندگان سیاسی کشورمان باشیم، انسان هستیم.»
کتاب شرمن پر از روایت تاثیر تجربه های شخصی او بر مذاکرات است؛ از جمله موضوع شخصی و ساده ای مثل گریه کردن: «زنان وقتی که خشمگین می‌شوند، گریه می‌کنند. من در طول این سال‌ها تلاش کردم چنین نکنم.»
اما تلاش او برای پرهیز از گریه در زمان مذاکرات اتمی ایران ناکام ماند.
وندی شرمن می گوید طولانی شدن مذاکرات و 27 روز حضور در هتل زیبای «گوبرگ» در وین، آن جا را به زندان شبیه کرده بود. یکی از آخرین بخش‌های مذاکرات اتمی، بحث بر سر پیش نویس قطع نامه شورای امنیت بود.
این پیش نویس که با شماره 2231 پس از حاصل شدن توافق برجام، در شورای امنیت به تصویب قاطع اعضا رسید، به همه تحریم های شورای امنیت علیه ایران پایان می داد.
شرمن نوشته است: «روز بیست و پنجم با ایرانی ها نشسته بودیم. هیچ یک از ما به اندازه کافی نخوابیده بود. من کاغذی روی میز گذاشتم که در آن مواردی که فکر می‌کردم مهم است و باید در قطع نامه شورای امنیت درج می شد، نوشته شده بود. عباس عراقچی گفت که خب، من فکر می‌کنم این خوب است و من با خودم گفتم پس ما به توافق کامل رسیدیم. اما او گفت فقط یک چیز! این جمله همیشگی ایرانی‌ها است که می‌گویند "فقط یک چیزی". خشمگین شدم. از احتمال به تاخیر افتادن مجدد و طولانی تر شدن دوباره مذاکرات که برنامه من برای بازنشستگی و بازگشت به دانشگاه "هاروارد" را به تاخیر انداخته بود، ناراحت شدم و شروع به فریاد کشیدن کردم. گفتم شما همه چیز را به خطر می‌اندازید. نتوانستم جلوی اشکم را بگیرم. همه ساکت شده بودند چون این تصویری از یک وندی شرمنی بود که تا آن وقت ندیده بودند. بعد از آن، عباس گفت بسیار خب، ما هم قبول می‌کنیم.»
وندی شرمن می گوید: «من هرگز به زنان توصیه نمی کنم که این تاکتیک را در مذاکره به کار ببرند اما این داستان را ذکر می‌کنم چون می خواهم بگویم ما زمانی در اوج قدرتمان هستیم که خودمان باشیم.»
او می گوید امریکایی ها در آینده هم ممکن است با ایرانی مذاکره کنند. بنابراین، به مذاکره کنندگان آینده پیشنهاد می کند به جای تکیه بر «فریبکاری»، به خود با اصالت واقعی، همراه با مهارت هایی که در جریان مذاکرات به وجود می آید، اعتماد و تکیه کنند.
مطالب مرتبط:
خاطرات جان کری: به جای ۱۰ میلیارد دلار، ۲میلیارد دلار به ایران دادیم
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر