همه هیجان زده‌اند. جمعیت به او خیره شده و منتظرند تا از تحقق وعده سال‌ها پیش صحبت کند. سینه‌اش را صاف می‌کند و با صدایی رسا از همان سکوی بلندی که ایستاده است، فریاد می‌زند:«از نظر دولت، مشکلات انتقال آب از شمال ایران به سمنان و مرکز کشور رفع شده است و دولت آمادگی دارد تا در مدت کوتاهی تمام مجوزهای لازم را در اختیار داوطلبان اجرای طرح قرار دهد.»
این سخن «حسن روحانی»، رییس جمهوری ایران است که در آخرین سفر خود به استان سمنان، وعده‌ای را که «محمود احمدی نژاد»، رییس جمهوری سابق داده بود را به رسمیت شناخت و آن را قابل اجرا خواند.
طرح انتقال آب دریاچه خزر (کاسپین) به سمنان از سال ۱۳۸۸ در ایران سر زبان‌ها افتاد و در سال ۱۳۹۱ محمود احمدی نژاد کلنگ آن را در استان مازندران بر زمین زد. با این وجود، تلاش دولت او برای گرفتن مجوز ارزیابی زیست محیطی طرح از سازمان محیط زیست به نتیجه نرسید و در مرحله مطالعاتی باقی ماند تا این که دولت حسن روحانی روی کار آمد؛ دولتی که شعارش حفظ دریاچه ارومیه و حفاظت از محیط زیست بود اما از همان ابتدا به تاخت و تاز به عرصه‌های زیست محیطی کشور پرداخت. در نهایت با اجرای این طرح هم موافقت کرد.
سال ۱۳۹۳ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اعلام کرد :«طرح انتقال آب از دریای خزر به استان سمنان با هدف تامین کمبود نیاز بخش های شرب و صنعت این استان در افق سال ۱۴۲۵ مصوب شده است. بر اساس این طرح، قرار است سالانه 22میلیون متر مکعب آب در ساحل دریای خزر شیرین سازی شده و از طریق پمپاژ به استان سمنان منتقل شود.»
این مرکز مهم ترین چالش این طرح را جدا از چالش های مربوط به مسایل زیست محیطی طرح، بهره وری اقتصادی آن عنوان کرد.
بر اساس محاسبات انجام شده توسط مشاور این مرکز، قیمت تمام شده یک متر مکعب آب در این طرح پس از شیرین سازی و انتقال، ۴۲ هزار و ۸۷۳ ریال و نسبت فایده به هزینه در این طرح، ۰.۵۳ خواهد بود که توجیه پذیری اقتصادی آن را زیر سوال می برد. هم چنین اثرات مخرب زیست محیطی طرح هم چون افزایش شوری و درجه حرارت آب و اثرات منفی بر زندگی موجودات دریاچه خزر نیز در این گزارش آمد تا نشان دهد که طرح انتقال آب خزر به سمنان نه توجیه اقتصادی دارد و نه زیست محیطی.
پس از ارایه این گزارش و با مخالفت کارشناسان و فعالان محیط‌زیست، طرح برای مدتی مسکوت ماند و در سال ۱۳۹۵، «ربیع فلاح جلودار»، استاندار وقت مازندران به رسانه‌‌ها اعلام کرد:«طرح انتقال آب خزر به سمنان در حد مطالعات باقی مانده و دولت تدبیر و امید که دولت محیط‌زیستی است، اجرای این طرح را که با زور بلدوزر از سوی دولت گذشته آغاز شده بود، متوقف کرده است.»
در همان سال، حسن روحانی در سخن رانی که در سمنان داشت، اجرای طرح را منوط به اخذ مجوز از سازمان محیط‌زیست دانست.
آذر ماه امسال، دو سال پس از این سخن رانی، رییس جمهوری ایران در سفر استانی خود به سمنان، از اجرای این طرح بر زمین مانده و اعلام موافقت سازمان محیط‌زیست با آن خبر داد؛ طرحی که با اجرای آن سالانه ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب پس از شیرین‌سازی، به وسیله خط لوله‌ای ۱۶۰ کیلومتری، از دریاچه خزر به سمنان منتقل خواهد شد.
این طرح به نظر کارشناسان ابهامات زیادی دارد. برخی هم چون «حسین آخانی»، استاد دانشگاه و گیاه‌شناس معتقدند که طرح انتقال آب خزر به سمنان می‌تواند تغییرات وسیعی در اکوسیستم منطقه ایجاد کند. برخی هم چون «عباسقلی جهانی»، رییس سابق «شورای جهانی آب» هم می‌گویند که مطالعات انجام‌شده در زمینه نیازهای استان سمنان درست نیست و فشارهای سیاسی سبب شده اند تا سازمان محیط‌زیست با اجرای این طرح موافقت کند. شماری از نمایندگان مجلس مانند «علی شاعری» اعتقاد دارند اجرای طرح، تبعات جبران ناپذیری برای استان مازنداران به دنبال خواهد داشت. گروهی هم چون پروفسور «پرویز کردوانی»، چهره ماندگار جغرافیا تاکید می‌کنند که انتقال این آب کمکی به حل مشکلات سمنان نخواهد کرد.
در این میان، با توجه به دغدغه‌هایی که در خصوص طرح از سوی کارشناسان مطرح شده است، شاید بتوان مهم‌ترین نگرانی‌ها را به سه دسته تقسیم کرد؛ اول این که برداشت ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب در سال چه قدر می‌تواند بر روی حجم آب دریای خزر اثر بگذارد و آن را کاهش دهد؟ دوم این که پساب آب شیرین کن‌ها تا چه اندازه درجه شوری آب را افزایش خواهد داد و سوم این که انتقال آب بین حوزه‌ای تا چه اندازه می‌تواند محیط‌زیست منطقه را تهدید کند؟
«ناصر کرمی»، اقلیم شناس و استاد دانشگاه «ترونهایم» نروژ در این باره به «ایران وایر» می‌گوید: «این که گفته شده انتقال آب خزر به سمنان، حجم آب این دریاچه را کاهش می‌دهد، به هیچ وجه درست نیست. زیرا برداشت سالانه ۲۰۰ میلیون متر مکعب از آب خزر نسبت به آبی که به این دریاچه در طول سال وارد یا از آن تبخیر می‌شود، مقدار زیادی نیست. بلکه مشکل ما در مقابل این است که احتمالا با گرمایش جهانی و ذوب یخ‌های قطبی، ورودی آب به دریاچه خزر در آینده بیش تر هم خواهد شد و ما با مساله پیش روی خزر و افزایش حجم آب و نه کمبود آب در آن مواجه هستیم.»
او از مخالفان اجرای طرح انتقال آب خزر به سمنان است و باور دارد افزایش حجم آب این دریاچه در آینده یا حتی پرهزینه نبودن طرح نمی‌تواند دلیل خوبی برای اجرای آن باشد: «انتقال آب از نقطه‌ای به نقطه دیگر، آن هم برای مصارف غیرمنطقی، اساسا اشتباه است. این تقاضا غیرمنطقی است و حتی اگر کم اثر و کم هزینه باشد، نباید به آن پاسخ داد. بلکه در مقابل، باید بر تغییر الگوی مصرف آب در این استان تاکید کرد.»
سازمان حفاظت محیط زیست ایران به ریاست «معصومه ابتکار» نیز مخالف اجرای طرح مذکور بود. ابتکار هم مثل ناصر کرمی فکر می‌کرد. او در مصاحبه‌ای به نگارنده تاکید داشت که به جای طرح‌های انتقال آب بین حوزه‌ای، باید الگوی مصرف را بازنگری کرد.
موضوع دیگر، استفاده از آب‌شیرین کن‌ها و رهاسازی پساب‌های آن ها در دریاچه کاسپین است که گفته می شود نه تنها میزان شوری آب را افزایش خواهد داد که دمای آب را هم بالا می‌برد. این در حالی است که امروزه کشورهایی هم چون عربستان سعودی به طور بسیار گسترده از این سیستم برای شیرین‌سازی آب دریا و آب‌رسانی به مناطق مختلف استفاده می‌کنند. در خود ایران هم در مناطقی چون بندرعباس، کیش و بوشهر در حال استفاده از آب شیرین‌کن‌ها هستیم اما چرا برای خزر این امکان وجود ندارد؟
یک کارشناس محیط‌زیست در این باره به «ایران وایر» می‌گوید:«لزوما استفاده از آب شیرین‌کن اقدام ویران کننده‌ای نیست و ما تجربه استفاده از آن را در جنوب کشور داریم. اما با توجه به این که شرایط شمال کشور حساس‌تر از جنوب است، باید در استفاده از آب شیرین‌کن‌ها محتاط بود و از نوعی استفاده کرد که استاندارد باشد و کم ترین آسیب و تخریب را به دریاچه خزر وارد کند.»
تبعاتی که برای اجرای طرح انتقال آب خزر به سمنان مطرح شده است نیز از نظر این کارشناس موضوعیت ندارد: «به نسبت جاده‌سازی‌ها و شهرک‌سازی‌هایی که در شمال کشور می‌شود، نمی‌توان گفت انتقال این خط لوله می‌تواند خطر بزرگی برای محیط‌زیست شمال کشور محسوب شود. کما این که مجری طرح می‌تواند با صرف هزینه بیش تر، هم خط لوله‌ای ایمن با کم ترین خسارت ایجاد و هم از آب شیرین‌کن‌هایی استفاده کند که خسارت کم تری به محیط‌زیست وارد می‌کنند.»
بنابراین، به نظر می‌رسد برخی از دلایلی که کارشناسان به عنوان تبعات اجرای طرح انتقال آب خزر به سمنان مطرح می‌کنند، از نظر این دو کارشناس خیلی محکمه پسند نیست و در عوض، مهم‌ترین سوالی که دولت باید پاسخ دهد، این است که صرف نظر از تمامی هزینه‌ها و مشکلاتی که طرح می‌تواند ایجاد کند یا حتی اگر هیچ تبعاتی به دنبال نداشته باشد، ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب انتقالی در سال قرار است کجا استفاده شود و تا چه اندازه می‌تواند مشکلات سمنان را در بلند مدت حل کند. آیا زمان آن نرسیده است که به جای انتقال آب بین حوزه‌ای و تشدید زمینه‌های نزاع بین مردم و افروختن آتش جنگ آب و اقدامات به اصطلاح «چسب زخمی» در کشور، به فکر اصلاح الگوی مصرف و گذاشتن مرحمی بلند مدت بر زخمی که از سال‌ها پیش دهان باز کرده است باشد؟
مطالب مرتبط:
طرح‌های انتقال آب در ایران؛ ماموت‌ها در کویر
برای ایران آب ندارد، برای آن‌ها نان دارد
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر