«از وقتی پوشک بزرگ‌‌سالان گران شده، بهزیستی به معلولان نوار بهداشتی می‌دهد»

ونوس امیدوار؛شهروندخبرنگار

بر روی صندلی چرخ دارش نشسته است و تلاش می کند قفل مغازه اش را باز کند. «معصومه»، زن مجردی که از ناحیه دو پا فلج است، از چند سال پیش مخارج روزمره زندگی خودش، مادر سال خورده و برادر نابینایش را از همین مغازه کوچک خواربار فروشی تامین می کند. حدود 40 سال سن دارد و از دو سالگی فلج شده است و بر روی صندلی چرخ دار روزگار می گذراند.

تا پایان دوره دبیرستان و پیش از مرگ پدر، دختری شاد و سرزنده بود. با وجود این که پدرش کارگر ساده ای بود و درآمدی زیادی نداشت اما از دختر معلولش به خوبی حمایت می کرد و همه تلاش‌ خود را برای حفظ روحیه معصومه به کار می بست. اما مرگ پدر، پایان زندگی خوش دختر بود. نه درآمدی داشت که برای تامین مایحتاج روزمره زندگی بتواند روی آن حساب کند و نه کسی را داشت که در لحظه های ناامیدی و فشارهای ناشی از معلولیت، از او حمایت کند و مرهم دردهایش باشد.

به هر سختی که بود، چندبار به اداره بهزیستی شهرستان محل سکونتش رفت تا بتواند حداقل کمک مادی و یا مشاره ای برای بهبود شرایط روحی و روانی خود دریافت کند اما هر بار به در بسته ‌خورد. مسوولان و مددکاران به او می گفتند فعلا باید تشکیل پرونده بدهد و منتظر بماند تا شرایطش را بررسی کنند و با او تماس بگیرند. پرونده تشکیل دادن هم برای کسی با شرایط او کار بسیار سختی بود. باید چندین روز به ادارات و مراکز درمانی متعدد در نقاط مختلف شهر مراجعه می کرد تا درخواست او را امضا کنند.

تازه این اول کار بود. چندین ماه و حتی چندین سال باید بگذرد تا نوبت به پرونده او برسد و کارشناسان مختلف با مراجعه حضوری در محله و پرس و جو از همسایه ها و سایر مراحل راستی آزمایی، معلولیت او را تایید کنند.

همین موضوع باعث شد که معصومه پس از دبیرستان خانه نشینی را بهترین شیوه ادامه زندگی بداند چون به گفته خودش، حداقل بیرون رفتن با یک صندلی چرخ دار فرسوده، آن هم در خیابان های پر از چاله و چوله و پیاده روهای پر دست انداز به تنهایی کار سختی بود که او از عهده اش بر نمی آمد.

10 سال از عمرش را در خانه به تهیه غذاهای خانگی و پخت و پز برای زنان شاغل فامیل سپری کرد و با کسب اندک درآمدی از این محل، روزگار سختی را گذراند تا این که به پیشنهاد یکی از بستگان نزدیکانش، خواربار فروشی در مغازه کوچک کنار خانه شان راه انداخت و اوضاع کمی بهتر شد. اما از پنج سال پیش که مادرش در اثر بیماری زمین گیر شده و مجبور است کارهای شخصی او را با کمک برادرش انجام دهد، و هزینه های دارو و درمانش را تامین کند، فشار مالی و روانی زیادی را تحمل می کند.

معصومه حمایت های بهزیستی و سایر مراکز مشابه را بسیار محدود می داند و می گوید: «معلول می بایست برای دریافت یک صندلی چرخ دار، حداقل هفت هشت بار به مرکز مراجعه کند تا پس از تایید، موفق به دریافت آن شود. این رفت و آمدها یا باید به کمک کسی انجام و یا هر بار هزینه تاکسی تلفنی را متقبل شود. استفاده از تبسی و اسنپ هم که قصه خودش را دارد؛ برخی راننده ها تا می شنوند معلول هستی و قصد داری با صندلی چرخ دار تردد کنی، درخواستت را لغو می کنند. تاکسی‌ها هم چون مجبورند صندلی را در صندوق عقب جا دهند، هزینه بار جداگانه می گیرند. بنابراین، برای هر بار رفت و برگشت به مرکز بهزیستی باید کلی هزینه پرداخت کنی.»

براساس آمارهای رسمی، حدود یک میلیون و 300 هزار نفر از انواع معلولیت ها در ایران رنج می برند. هرچند بسیاری از کارشناسان این رقم را واقعی نمی دانند و معتقدند افراد معلول زیادی در گوشه و کنار شهرها و روستاهای کشور هستند که به هر دلیل جز این آمار به شمار نمی آیند.

«رسول خضری»، عضو «فراکسیون حمایت از حقوق معلولان» مجلس شورای اسلامی تعداد افراد معلول را 12 تا 14 درصد جمعیت کشور می داند و می گوید این میزان معلول، ایران را در بین 10 کشور نخست دنیا قرار داده است.

«حسین نحوی نژاد»، معاون توانبخشی سازمان بهزیستی کشور چندی پیش طی مصاحبه ای، با اشاره به آمار رسمی معلولان کشور، شمار افراد تحت حمایت این سازمان و سایر سازمان های غیردولتی و مردم نهاد را تنها 100هزار نفر عنوان کرد و افزود: «در حال حاضر یک میلیون نفر نیز پشت نوبت هستند تا تحت حمایت قرار گیرند و 200 هزار نفر افراد باقی مانده هیچ گاه به بهزیستی مراجعه نکرده اند.»

 بسیاری از معلولان می گویند شرایط زندگی برای ما به گونه ای است که انگار شهروند این کشور به شمار نمی آییم. آن ها با مشکلات بسیاری، از تردد و رفت و آمد در خیابان ها و استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی گرفته تا پیدا کردن شغل و گذران یک زندگی معمولی روبه رو هستند.

حمل و نقل و عدم مناسب سازی فضاهای شهری یکی از مهم ترین مسایلی است که تمام ابعاد زندگی، دسترسی به مراکز درمانی و محل اشتغال افراد دارای معلولیت را تحت شعاع خود قرار می دهد. نبود آسانسور در تمام ایستگاه های اتوبوس رانی و مناسب نبودن سرویس های بهداشتی در پارک ها و مراکز خرید، زندگی را برای افراد معلول با مشکلات زیادی همراه ساخته است.

سرعت توقف و حرکت اتوبوس ها و هم چنین ازدحام جمعیت دلیل است که استفاده از خطوط سریع السیر شهری (بی آر تی) را برای این افراد بسیار سخت می کند. در مترو هم که فقط به نصب یک تابلو بسنده شده که اولویت نشستن را به افراد دارای معلولیت و سالمندان داده است.

سازمان بهزیستی کشور 60 درصد معلولان كشور را فاقد شغل اعلام کرده که این رقم در مورد نابینایان حدود 90 درصد است. بنابراین، معلولان ایران دست كم چهار برابر افراد دیگر جامعه بی کار هستند.

قانون 16 ماده ای «حمایت از معلولان» شامل مناسب سازی اماکن و معابر شهری جهت تسهیل رفت و آمد معلولان، تسهیل استفاده از حمل و نقل عمومی برای آن ها، استفاده از خدمات رفاهی و تفریحی، امکان ادامه تحصیل در دانشگاه، اعطای مسکن، ایجاد اشتغال و اختصاص سه درصد سهم استخدام در دستگاه‌های دولتی در سال 1383 تدوین اما در سال 1396 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. این قانون را اردیبهشت امسال، رییس جمهوری به دستگاه های اجرایی ابلاغ کرد. اما نکته جالب توجه این جا است که در بودجه سال 1398 رقمی برای اجرایی شدن آن پیش بینی نشده است.

براساس اصل بیستم «قانون اساسی جمهوری اسلامی»، همه افراد ملت یکسان هستند، در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برخوردارند.

نبود مرجع مستقل نظارتی در بحث ساخت و سازهای شهری، بی توجهی سازمان ها و نهادهای فرهنگی به مسایل و مشکلات معلولان و نبود ضمانت اجرایی در نظام های حمایتی مندرج در قوانین و مقررات موجب شده اند این قشر از جامعه از ابتدایی ترین حقوق انسانی و شهروندی خود محروم باشند؛ برای مثال، براساس قانون، می بایست سه درصد فرصت های شغلی به معلولان اختصاص یابد. اما این قانون تاکنون اجرایی نشده است و اگر هم در پاره ای مواقع اجرا شود، به دلیل مناسب نبودن فضاها و نبود امکانات مناسب، معلولان نتوانسته اند از آن استفاده کنند.

«بهاره» دختر جوان معلولی است که به کمک آشنایی با گروه های توان یاب، موفق شده است جذب فعالیت های هنری و تولید صنایع دستی شود و از این راه درآمدی کسب کند و زندگی مستقلی برای خود تشکیل دهد. او که از 10 سال پیش دچار معلولیت ناشی از قطع نخاع شده و چند سالی هم در آسایشگاه معلولان به سر برده است، می گوید: «زندگی معلولان در ایران به دلیل مشکلات متعدد در حوزه حمل و نقل و نامناسب بودن خیابان ها و معابر و مهم تر از همه، اقتصادی و معیشتی، همواره وابسته به دیگران است. تنها معدود افرادی که با تلاش فراوان و حمایت های خانوادگی توانسته اند شغلی برای خود دست و پا کنند، تا حدودی از وابستگی رها شده اند.»

او کمک های مالی سازمان بهزیستی به شمار اندکی از افراد تحت حمایت را بسیار ناچیز می داند و می افزاید: «معلولان اغلب هزینه های زیادی شامل درمان، مراقبت و نگه داری و نظافت و  بهداشت دارند که مقرری بهزیستی به سختی کفاف حداقل هزینه های آن ها را می دهد. آموزش و رفت و آمد که جای خود دارد. امسال هم که افزایش چند برابری قیمت ها، شرایط را سخت تر کرده است؛ برای مثال، ابتدای امسال یک بسته پوشک بزرگ سالان(ایزی لایف) 25 هزار تومان بود اما در حال حاضر این رقم به 65 هزار تومان افزایش پیدا کرده است.»

براساس اصل بیستم «قانون اساسی جمهوری اسلامی»، همه افراد ملت یکسان هستند، در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برخوردارند. براساس اصل بیست‌ و نهم این قانون نیز برخورداری از تامین اجتماعی، اعم از بازنشستگی، بی کاری، پیری، از کارافتادگی، بی‌سرپرستی، در راه ماندگی، حوادث و سوانح، خدمات بهداشتی و درمانی، مراقبت‌های پزشکی و بیمه از جمله حقوق همگانی بوده و دولت موظف است طبق قوانین، از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت‌های مالی فوق را برای یک‌یک افراد کشور تأمین کند. اما نگاهی به زندگی روزمره معلولان نشان می دهد آن ها و خانواده هایشان با انبوهی از مشکلات دست و پنجه نرم می کنند و حتی گاهی در تامین نخستین نیازهای زیستی و بهداشتی خود عاجز هستند.

«رسول»  پسر 20 ساله ای است که به صورت مادرزادی دچار فلج مغزی است و در تمام طول عمرش هیچ گاه قادر به حرکت و تکلم نبوده است. مادرش هنوز مجبور است از او مانند یک نوزاد نگه داری کند و غذا را در دهانش قرار دهد و برایش پوشک بگذارد. رسول از پنج سالگی تحت پوشش بهزیستی قرار گرفته اما کمک و حمایت این سازمان بسیار ناچیز است.

مادر رسول می گوید: «از چند ماه پیش که قیمت پوشک بزرگ سالان چند برابر شده، بهزیستی به جای آن، نوار بهداشتی تحویل ما می دهد که آن هم اصلا برای یک پسر 20 ساله مناسب نیست و نیاز او را تامین نمی کند. به همین علت، مجبورم نوار بهداشتی را به همسایه ها بفروشم و چند برابر دیگر هم پول بگذارم تا بتوانم یک بسته پوشک بزرگ سال تهیه کنم.»

در جمهوری اسلامی ایران توجه به معلولان بیش تر به «روز جهانی معلولان» (سوم دسامبر یا 12 آذر) محدود می شود. در این روز، مسوولان از مراکز نگه داری از معلولان بازدید و در همایش های مختلف سخن رانی می کنند و شعار های زیبایی از قبیل «معلولیت محرومیت نیست» نیز سر می دهند و وعده و وعیدهای زیادی هم داده می شود. اما قصه زندگی معصومه، بهاره، رسول و هزاران معلول دیگر، حکایت دیگری را به تصویر می کشند.