دوئل‌های سیاسی در جام ملت‌های آسیا

جام ملت‌های آسیا نامی است که ایرانیان از سال‌ها قبل برای رقابت‌های Asian Cup انتخاب کردند. مسابقاتی که قدمتی کمی بیشتر از حتی جام ملت‌های اروپا دارد و بعد از جام جهانی، مهمترین رویداد فوتبال آسیا است. آن‌چه صاحب اهمیتش می‌کند، فقط نقاشی مربیان روی تخته‌های تاکیک یا تکنیک ستاره‌های آسیایی در زمین مسابقه نیست. گاهی تاریخ و فرهنگ و سیاست هم در آن آمیخته می‌شود.

دم‌دستی‌ترین مثال، به سال ۲۰۰۴ برمی‌گردد. وقتی چین میزبان رقابت‌‌های جام ملت‌های آسیا بود و ژاپن یکی از حضار. تیم ملی ژاپن باید در شهر «جینان» مقابل ایران، تایلند و عمان قرار می‌گرفت. جینان اما برای ژاپنی‌ها جهنم بود؛ شهری بندری که در جربان جنگ جهانی دوم، بارها توسط بمب‌ افکن‌های ژاپنی ویران شد. هر بنایی که ساختند باز زیر بمب‌های خوشه‌ای جان می‌داد. پس وقتی پس از ۵۹ سال بعد از پایان جنگ جهانی، ژاپنی‌ها به جینان رسیدند، هنوز خاطره‌ها باقی بود. ورزشگاه لبریز از تماشاگرانی می‌شد که برای شکست ژاپن فریاد می‌زدند. هر بار پا به توپ شدن بازیکنان تیم ملی ژاپن، صدای سوت چینی‌های بندرنشین را بلند می‌کرد.

روایت اما ادامه داشت. ژاپن تا فینال رفت و «زیکو» سرمربی برزیلی تیم ملی ژاپن در کنفرانس خبری پیش از بازی اعتراض کرد: «ما اینجا هستیم تا فوتبال بازی کنیم. بیش از نیم قرن است جنگ تمام شده و ما وارث بدترین توهین‌ها در خاک میزبان هستیم. نمی‌فهمم چرا، اما لطفا تمامش کنید.» ژاپن اما چین را در فینال برد و با جام برگشت. «آری‌هان» سرمربی تیم ملی چین با وجود نایب قهرمانی، اخراج شد؛ فقط به دلیل شکست مقابل تیمی که نباید به آن می‌باخت.

جام ملت‌ها، وارث تمام مراوده‌های سیاسی و تاریخی بوده و هست. تلخ‌ترین خاطرات ما، در کویت نوشته شد. جام ملت‌هایی به میزبانی کویت که ایران برای دفاع از عنوان قهرمانی‌اش در آن می‌جنگید. جام که شروع شد، خبر حمله عراق به ایران رسید. دو بازی که گذشت، خبر رسید که برادر «حسن روشن» مهاجم تیم ملی ایران در نبرد با عراق کشته شده است. خانواده‌اش می‌خواستند خبردار نشود، اما رادیو و تلویزیون کویت خبر را بیش از ده بار در یک روز اعلام کردند. روشن شبانه به امارات رفت و با لنج به ایران سفر کرد. وقتی به تهران رسید، دو روز از خاکسپاری برادرش گذشته بود. بازیکنان آن تیم روایت می‌کنند که هر لحظه منتظر شنیدن خبر کشته شدن یکی از عزیزان‌شان بودند.

حالا، جام ملت‌های آسیا در حالی آغاز می‌شود که خاورمیانه و آسیا بیش از تمام ادوار قبل در نزاع سیاسی فرو رفته است. شاید دوئل‌های سیاسی گروه‌های مقدماتی و حتی احتمالات پس از آن کم نباشند.

 

عربستان – قطر

 این شاید مهمترین نبرد سیاسی گروه‌های شش گانه جام ملت‌های امارات باشد. خردادماه سال گذشته، عربستان، مصر، امارات و بحرین با متهم کردن قطر به حمایت از تروریسم، مداخله در امور کشورهای عربی و تهدید امنیت ملی و پناه دادن به افراطی‏‌ها و تروریست‎ها اعلام کردند که رابطه خود را با این کشور قطع کردند.

روز پانزدهم خردادماه اسکای گزارش داد فرماندهی ائتلاف عربی علیه یمن به سرکردگی عربستان سعودی اعلام کرده که به مشارکت قطر در این ائتلاف پایان داده است و قطر از ائتلاف سعودی علیه یمن اخراج شده است. رویترز در گزارشی به نقل از وزارت خارجه پاکستان هم مدعی شد که عربستان نقش اصلی این ائتلاف کشورهای عربی و اسلامی علیه قطر را ایفا می‌کند.

دامنه تحریم‌ها هم گسترده بود. هواپیماهای خط «قطر ایرلاین» دیگر حق پرواز برفراز خاک کشورهای متحد عربی را نداشتند. عربستان، امارات و بحرین زمین و آسمان خود را به روی قطری‌ها مسدود کردند. نه تنها سفر اتباع بلکه حتی سفر تیم‌های ورزشی عربستان به این کشور هم ممنوع شد.

حالا عربستان و قطر، همدیگر را در امارات ملاقات خواهند کرد. دیدار دو دشمن سیاسی در خاک هم‌پیمان عربستان. برادر بزرگتر جنگ رسانه‌ای را از ماه‌ها قبل آغاز کرده ولی طی هفته‌های گذشته، رسانه‌های قطری کمترین خبری در مورد دیدار با عربستان را پوشش نداده‌اند. به نظر می‌رسد این تصمیم در پی تعامل فدراسیون فوتبال قطر و شبکه الجزیره باشد. این سکوت قطعا روز هفدهم ژانویه (روز رویارویی این دو تیم) شکسته خواهد شد.

 

اردن – فلسطین

روابط اردن با اسرائیل همیشه گاهی در گرو کنش‌ و واکنش‌های رهبران دفتر حماس یا فلسطینی‌ها با اسرائیل بوده و هست. مثلا سال ۱۹۹۷ میلادی وقتی «خالد مشعل» رئیس سابق دفتر سیاسی حماس در امان پایتخت اردن ترور نافرجام شد، معامله ‌ای میان اردن و اسرائیل صورت گرفت. به این ترتیب که «ملک حسین» پادشاه اردن دو مامور موساد که در این ترور دست داشتند را در مقابل آزادی «شیخ احمد یاسین» بنیانگذار و رهبر حماس و عده ای دیگر از زندانیان آزاد کرد. سال ۲۰۱۷ هم نوجوان ۱۷ ساله اردنی که به مامور امنیتی سفارت اسرائیل در امان حمله کرده بود، با شلیک گلوله کشته شد تا روابط تل‌آویو و امان دوباره مخدوش شود. همان زمان خبرگزاری «فرانس پرس» به نقل از دولت اردن گزارش کرد که سفیر اسرائیل تا زمان محاکمه ضارب حق بازگشت به کشورش را ندارد.

رابطه اردن و فلسطین اما از شهریورماه امسال قوی‌تر شده است. شهریورماه امسال سایت العربیه به نقل از روزنامه اسرائیلی «اورشلیم» نوشت: «محمود عباس، رئیس دولت خودگردان فلسطین از طرح پیشنهادی آمریکا برای تشکیل دولت کنفدراسیون فلسطینی–اردنی خبر داده است.» همان روز «جمانه غنیمات» سخنگوی رسمی دولت اردن گفت:«موضع اردن در رابطه با مسئله فلسطین همیشه قاطع، روشن و پایدار بود ما بر اساس راه حل تشکیل دو کشور اسرائیل و فلسطین و بر اساس مرز‌های ۱۹۶۷ که قدس شرقی نیز به عنوان پایتخت فلسطین باشد، استوار است»

بازی اردن و فلسطین در گروه B جام ملت‌های آسیا، بیشتر مثل شام خوردن دو پادشاه پای یک میز است. جام شراب‌شان را به هم می‌زنند و سر می‌کشند، اما معلوم نیست از سر دوستی و اخوت، یا با زهری که از قبل در جام ریخته شده.

 

کره جنوبی - چین 

موقعیت جغرافیایی کره، این شبهه جزیره را همواره در معرض فرصت و تهدیدهای همزمان قرار داده است. یا مورد حملات نظامی چین و ژاپن و همسایه هم‌نام شمالی‌اش قرار گرفته، یا از سوی شرق و غرب، دست دوستی به سمتش دراز می‌شود. مهمترین کینه‌ای که هنوز ساکنان جنوبی کره در یاد دارند به حمایت و هم‌پیمان شدن شوروی و چین با کره شمالی در نبرد سال ۱۹۵۰ میلادی برمی‌گردد. دولت چین هم از نظر سیاسی، هم با ارسال مستشاران نظامی و هم تجهیز کردن ابزار جنگی، به کره شمالی کمک کرد.

حالا اما کره جنوبی، راهش را براساس اقتصاد پیش می‌برد. مهم نیست چه کشوری در تاریخچه‌اش دقیقا چند بار و با چه هدفی به آن‌ها یورش برده باشد، مهم این است مراودات سیاسی و اقتصادی خودش و مهمترین هم‌پیمانش یعنی آمریکا خدشه دار نشود.

آبان ماه سال ۹۶ دو وزارتخانه خارجه کره جنوبی و چین همزمان بیانیه‌ای منتشر کردند که خبر از بهبود روابط دو جانبه دو کشور می‌داد. این تلاش برای بهبود روابط از زمانی آغاز شد که روابط این دو قدرت اقتصادی منطقه در پی نصب سیستم ضد موشکی «تاد» آمریکا در کره جنوبی در آوریل سال ۲۰۱۷ به سردی گرایید. اگرچه کره جنوبی تاکید داشته که هدف از نصب این سیستم، مقابله با حملات موشکی کره شمالی است اما دولت چین آن را عاملی در برهم زدن توازن منطقه توصیف کرد. بی بی سی همچنین خبر داد که چین اقدام به رفتارهایی تلافی جویانه کرده است، اما نگفت دقیقا چه اقداماتی در مرز دو کشور صورت گرفت.

با این حال کره جنوبی مدت‌هاست که چین را به عنوان ضامن امنیت خود مقابل همسایه شمالی می‌داند. آنها فعلا ترمز حملات احتمالی کره شمالی را کشیده‌اند. روز هفدهم ژانویه، کره جنوبی و چین در گروه C روبروی هم قرار می‌گیرند. تخمین زده شده در جریان جنگ کره جنوبی و کره شمالی، بیش از هفتصد هزار شهروند و نظامی چینی کشته شد. این بازی کمتر از دیدار چین و ژاپن نیست.

 

ازبکستان – ترکمنستان

میان کشورهای عضو پیمان «سمیپالاتینسک» که شامل قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان می‌شود و البته باز هم میان کشورهای عضو سازمان «همکاری شانگهای» که شامل روسیه، چین و همین چهار کشور است، روابط سیاسی ازبک‌ها و تاجیک‌ها بیش از سایرین مخدوش به نظر می‌رسد.

دلایلش کم تعداد نیست. «الکساندر کنیازف» پژوهشگر ارشد انستیتوی شرق شناسی آکادمی علوم روسیه بخشی از مناقشه دو کشور را در پروژه احداث نیروگاه برق آبی «راغون» دانسته و در یادداشتی مدعی شده بود ازبکستان حاضر به همکاری با تاجیکستان برای احداث این نیروگاه برقی نیست. این نیروگاه قرار بود روی بزرگترین سد خاکی دنیا بر رودخانه وخش احداث می‌شد و آب و برق تمام کشورهای آسیای میانه را تامین می‌کرد. اما آغاز جنگ داخلی در ترکمنستان، بحران اقتصادی در این کشور و همین طور پا پس کشیدن ازبکستان از این پروژه عوامل اصلی توقف یکی از بزرگترین طرح‌های عمرانی جهان شد.

الکساندر کنیازف همچنین مدعی است ازبکستان و روسیه به نزاع‌های داخلی و جنگ‌های شهروندی در ترکمنستان کمک کرده‌اند. اما قطعا یکی از مهمترین مباحث در مناقشه سیاسی دو کشور به احداث میدان مین در مرز دو کشور برمی‌گردد. سال ۱۳۸۰ دولت ازبکستان اقدام به مین گذاری در مرز دو کشور کرد. مسئله‌ای که اعتراض ترکمنستان را به همراه داشت. ترکمنستان مدعی است بسیاری از میادین مین تابلو هشدار ندارند و طی سه سال اول، بیش از ۶۶ نفر که اکثر آنها کارگر معدن یا کشاورز بوده‌اند بر اثر انفجار این مین‌ها جان خود را از دست داده‌اند.

اختلاف بر سر آب، اختلاف بر سر عبور خط لوله گاز چین و اختلافات مرزی، این دو همسایه را روبروی هم قرار می‌دهد. روز ۱۳ ژانویه تیم‌های ملی دو کشور در ورزشگاه شارجه مقابل هم می‌ایستند.

 

ایران – عراق

بی‌نیاز از بازگویی خاطرات جنگ هشت ساله. کنفدراسیون فوتبال آسیا به این بازی لقب دربی کوچک خاورمیانه را داد و البته فراموش نکرده‌ایم که دیدار این دو تیم به دلیل بالا بودن بعد احساسی، طی سال‌های اخیر هیچ برنده قاطعی نداشته است. هر دو تیم با حداقل‌های فاصله مقابل هم پیروز شده‌اند.

طی ماه‌های اخیر اخباری مانند «خدمات جنسی هتل‌های ایرانی به مردان عراقی» و همین طور کاهش ۵۰ درصدی محبوبیت ایران نزد شیعیان عراق، روابط دو کشور را دوباره از حالت آرام گذشته خارج کرد. این دو همسایه روز ۲۶ دی‌ماه در ابوظبی مبارزه خواهند کرد.

 

نبردهای احتمالی

تیمی که از گروه D رقابت‌های جام ملت‌های آسیا به عنوان تیم دوم صعود کند، باید مقابل تیم صدرنشین گروه E قرار بگیرد. جایی که عربستان و قطر شانس‌های اول صعود هستند. با درنظر گرفتن این‌که عربستان از شانس بیشتری برای صعود برخوردار است احتمالا باید منتظر یک نبرد سیاسی کامل بین ایران و عربستان یا عراق و عربستان باشیم. بازی‌های احتمالی چین مقابل ژاپن یا ژاپن مقابل کره جنوبی، فوق العاده است. هرچند بعید به نظر می‌رسد کره شمالی از گروه دشوارش به سادگی صعود کند، اما در صورت برخورد این تیم به ژاپن یا کره جنوبی، احتمالا باز هم رهبر این کشور، تعدادی از سربازانش را برای تشویق تیم ملی فوتبال کره به امارات اعزام خواهد کرد.

 

مطالب مرتبط:

فهرست نهایی تیم کی‌روش برای حضور در جام ملت‌های آسیا اعلام شد

ایران – عراق؛ نزدیک به خاکریز