سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مهمترین نهاد جمهوری اسلامی به شمار میرود. ردپای این نهاد نظامی- امنیتی در همه عرصهها دیده میشود؛ از فرهنگ و سینما و محیط زیست گرفته تا اقتصاد و سیاست و محاکم قضایی. اما درعین حال، در هیچ حوزهای حاضر به پاسخگویی نیست.
سپاه در روزهای پس از انقلاب ۱۳۵۷، به دستور روحالله خمینی تشکیل و مهمترین ماموریتش، حفاظت از انقلاب و دستآوردهای آن عنوان شد. اما در سالهای اخیر، روز به روز به فعالیتهای آن افزوده شده است. زیر مجموعههایش بزرگ و بزرگتر شدند و تبدیل به یک نهاد موازی با دولت شد؛ نهادی که در همه امور جاری کشور دخالت میکند و میخواهد از اقتصاد تا فرهنگ و سیاست در ایران را در دست بگیرد.
«ایرانوایر» در مجموعهای، به این نهاد قدرتمند و مرموز جمهوری اسلامی پرداخته و برای نخستینبار، تمام زیر مجموعهها و فعالیتهای سپاه پاسدارن انقلاب اسلامی را جمعآوری کرده و جزییات حضور این نهاد را در حوزههای مختلف با اینفوگرافی و نمودار اینتراکتیو نشان داده است.
در اینفوگرافی تهیه شده، چارت سازمانی سپاه به شکل تصویری نمایش داده شده است و تمام نهادهای تحت امر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در یک عکس گنجانده شدهاند؛ یک عکس خانوادگی سپاه پاسداران با تمام نوهها و نتیجهها که احتمالا به راحتی از حافظهتان پاک نمیشود.
در صفحه اینتراکتیو، چارت سازمانی سپاه با همه زیر مجموعههای آن مشخص شده است. با اسکرول موس در این صفحه، میتوانید ببینید هر مجموعه از کجا آمده و به کجا وصل است؛ درست مثل یک شجرهنامه خانوادگی.
این مجموعه بیشک خالی از اشکال نیست. بنابراین، منتظر نظرات و انتقادات شما هستیم تا تغییرات ضروری را در آن اعمال کنیم.
***
ریشه تشکیل نیروی قدس سپاه پاسداران مشهور به «سپاه قدس»، به «واحد نهضتهای آزادیبخش» باز میگردد که در فروردین سال ۱۳۶۰ در سپاه تشکیل شد و کار خود را شروع کرد. در این دوران، بستر و درخواست تشکیل «نیروی قدس سپاه» اندک اندک شکل گرفت. ۲۵خرداد ۱۳۶۱، گروهی از نمایندگان و رهبران گروههای شبه نظامی فعال در خاورمیانه و شمال آفریقا که در تهران به میزبانی «واحد نهضتهای آزادیبخش سپاه» گرد هم آمده بودند، در قطعنامه پایانی اعلام کردند که «خواستار تشکیل سپاه قدس از سوی جمهوری اسلامی هستیم.» همان روز دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه در اطلاعیهای از متقاضیان خواست «برای ثبتنام و سپس اعزام به سوریه و لبنان» مراجعه کنند.
فعالیتهای «واحد نهضتهای آزادی بخش» تا سال ۱۳۶۴ ادامه داشت. در طول این چهارسال، فعالیتهای «مهدی هاشمی»، که از نزدیکان «آیتالله حسینعلی منتظری» بود، موجب بروز اختلافاتی در سپاه شد. این اختلافات که در نهایت منجر به بازداشت و اعدام مهدی هاشمی شد، سبب شد که سال ۱۳۶۴، واحد نهضتهای آزادیبخش از سپاه پاسداران به وزارت امورخارجه منتقل شود.
«جواد منصوری» که از فروردین تا اسفند ۱۳۵۸، فرمانده سپاه بوده است، در گفتگویی با ماهنامه رمز عبور که خرداد ۱۳۹۵ منتشر شد، گفته است پس از این جابجایی «دو سه سالی واحد نهضتها در وزارت خارجه بود و بعد دوباره به سپاه برگشت و نیروی قدس شد.»
عمده تلاشهای معطوف به تشکیل سپاه قدس در ایران، ماهیتی ضد اسرائیلی و معطوف به کمک به فلسطین و بازپس گیری بیتالمقدس بود ولی ایده «صدور انقلاب» و میل به حمایت از گروههای شبهنظامی فعال عمدتا شیعه، که جمهوری اسلامی آنها را «نهضت آزادیبخش» توصیف میکرد و برنامهریزی برای اعزام نظامی و شبه نظامی به کشورهایی چون لبنان، سوریه و افغانستان که جمهوری اسلامی منافع خود را در آنجا میدید یا میخواست منافعی تعریف کند، نیز در این زمینه نقش داشتند.
تشکیل سپاه قدس در این دوران، یک هدف عمده دیگر را هم پوشش میداد. ایران در کشاکش جنگ با عراق، در اندیشه بهرهبرداری از توان مخالفان صدام در کردستان و شهرهای شیعهنشین عراق و همچنین اسرای عراقی بود. مخالفان شیعی عراق در این دوران، با بهرهگیری از حمایت مالی و تشکیلاتی ایران، «سپاه بدر» را تشکیل دادند که شامل دو شاخه احرار (اسرای عراقی) و مجاهدین (مخالفان اغلب شیعه صدام) بودند. این سپاه، بعدا ارتباط نزدیکی با سپاه قدس برقرار کرد. علاوه بر سپاه قدس، قرارگاه جنگی «رمضان» که با هدف انجام ماموريتهاي اطلاعاتي و برونمرزي در راستای جنگهاي نامنظم تشکیل و ماموریت اصلیاش منسجم کردن گروههای معارض عراقي در مرزهای شمالي و جنوبي بود، هم با گروههای کرد و شیعه عراقی در ارتباط بودند.
تشکیل سپاه قدس همچنین به فعالیت نیروی برون مرزی سپاه پاسداران در لبنان بر میگردد. این نیرو، که از طرف دولت جمهوری اسلامی به لبنان اعزام شد، نقش مهمی در ایجاد حزبالله لبنان در سال ۱۹۸۵ بازی کرد. در آن زمان لبنان در جریان جنگ داخلی قرار گرفت و نیروهای اسرائیلی بخش مهمی از این کشور را اشغال کرده بودند. با حمایت رهبر انقلاب، «آیتالله خمینی» و نظارت «علیاکبر محتشمی»، یکی از هوادارن او که در آن زمان سفیر ایران در سوریه بود، سپاه اقدام به بسیج و ساماندهی شبه نظامیان شیعه لبنان در «دره بکا» کرد و حزباالله لبنان تاسیس شد. سپاه قدس در دوران پس از جنگ ایران و عراق، به توسعه فعالیت خود در کشورهای مختلف مشغول شد، از جمله در یوگسلاوی سابق در دهه ۱۳۷۰. در کشاکش جنگ بوسنی، نیروی قدس سپاه به همراه حزبالله لبنان، حضور موثری در جنگ، آموزش نیروهای بوسنیایی و ارسال سلاح داشتند. در همین دوران و پس از جنگ اول «خلیجفارس»، سپاه قدس در درگیریهای داخلی کردستان عراق از حزب اتحادیه میهنی به رهبری «جلال طالبانی» حمایت و به او کمک کرد که همراه با «حزب دموکراتیک کردستان» به رهبری «مسعود بارزانی» منطقه خودمختار کردستان را رهبری کند. این حمایت باعث شد که فعالیتهای نیروی قدس در عراق وارد مرحله تازهای شود.
با توسعه حضور سپاه قدس در کشورهای منطقه، این نیروی نظامی به عنوان قدرت تعیینکننده دیپلماسی منطقهای ایران شناخته شد. قدرت تعیینکننده نیروی قدس سپاه را در این پاسخ «اکبر هاشمی رفسنجانی» میتوان دریافت: «وزارت خارجه را از اعمال مسئولیت خودش در حساسترین نقاطی که به ما مربوط میشود، محروم کرده است. در عراق، سوریه، لبنان، افغانستان، یمن ... کسی نمیتواند سفیری را بدون موافقت سپاه قدس بگذارد.»
شواهد نشان میدهند که نیروی قدس یا بعضی از نیروهای آن از قدرت آن برای پر کردن جیب خود یا دست زدن به کارهای غیر قانونی از جمله قاچاق اسلحه و مواد مخدر و جعل اسکناس استفاده کردهاند. بر اساس گزارشهای رسانهای پس از پایان جنگ بوسنی، تحقیقات نشان میداد که اعضای سپاه قدس در قاچاق اسلحه فعال بودهاند، هرچند مرکز فرماندهی سپاه قدس از این فعالیتها ابراز بیاطلاعی میکرد، ولی پروندههای متعدد قاچاق اسحله توسط اعضای سپاه قدس به ویژه در کشورهای آفریقایی مثل نیجریه، کنیا، سودان و سنگال که به تشکیل پروندههای قضایی و صدور حکم محکومیت منجر شد، نشان میداد یک شبکه فعال وابسته به سپاه قدس در این حوزه فعال است.
از دیگر شاخههای این شبکه فعال میتوان به شبکه عراق اشاره کرد. آذر ۱۳۸۷، «نادر قربانی»، عضو نیروی قدس سپاه و بهمن همان سال، پنج افسر عضو سپاه قدس در عراق به اتهام قاچاق اسحله بازداشت شدند. تیر ۱۳۸۸، «ابومهدی المهندس»، فرمانده ارشد شبه نظامیان عراقی وابسته به ایران که با همکاری سپاه قدس یک شبکه قاچاق اسحله را اداره میکرد، در لیست تحریمهای آمریکا قرار گرفت. فروردین ۱۳۸۹، در جریان دادگاه، «منصور بن رجب»، مشاور وزیر در بحرین اعلام شد که در جریان فعالیتهای غیرقانونی او در حوزه پولشویی و سلاح، یکی از طرفهای معامله نیروی قدس سپاه بوده است. سال ۱۳۹۰، سازمان امنیت داخلی اسرائیل، از قاچاق اسحله از طریق مصر توسط سپاه قدس خبر داد. این اسحلهها برای گروههای فلسطینی مانند حماس و جهاد اسلامی ارسال شده بودند. قاچاق سلاح توسط در یمن به ارسال تسلیحات نظامی چون موشک و پهپاد برای شبه نظامیان «حوثی» است.
علاوه بر فعالیتهای حوزه اسلحه، اسفند۱۳۹۰ نیر وزارت خزانهداری آمریکا به صورت رسمی اعلام کرد که نام «غلامرضا باغبانی»، یکی از فرماندهان سپاه قدس را به اتهام مشارکت در قاچاق مواد مخدر، به فهرست قاچاقیان مواد مخدر تحت تحریم آمریکا اضافه میکند. بر اساس این گزارش، این مقام سپاه قدس به قاچاقچیان اجازه میداده که در صورت رساندن اسلحه به گروه طالبان، به داخل خاک ایران تریاک قاچاق کنند. علاوه بر این گزارشهایی درباره شبکههای قاچاق وابسته به سپاه قدس در ترکیه، آذربایجان، ایتالیا و ونزوئلا منتشر شده است. سپاه قدس در جریان این فعالیتها همکاری نزدیکی با حزبالله لبنان داشته است. بر اساس جزییاتی که از پروژه «کاساندار» که یک طرح ویژه دولت اوباما برای رصد فعالیتهای غیرقانونی حزبالله لبنان بود، منتشر شده است، سپاه قدس در جعل اسکناس هم فعال بوده است. سال گذشته، دولت آمریکا اعلام کرد که یک شبکه فعال وابسته به سپاه قدس در یمن اقدام به جعل و توزیع اسکناس کرده است. مسئول این شبکه «محمود سیف» بود که در لیست تحریمهای آمریکا قرار گرفت. او در سال ۹۰ نیز در اروپای شرقی متهم به قاچاق سلاح شده بود.
سپاه قدس همچنین به ساماندهی برنامههای ترور به ویژه علیه مخالفان جمهوری اسلامی متهم است. دایره این ترورها از ترور خلبانهای جتهای جنگنده عراقی در روزگار پس از پایان جنگ ایران و عراق تا ترور مخالفان سیاسی جمهوری اسلامی را در برمیگیرد. در یکی از مشهورترین پروندهها، «منصور ارباب سیار» تبعه ایرانی که در آمریکا به اتهام تلاش برای ترور سفیر عربستان بازداشت شد، وابسته به سپاه قدس بود و در دادگاه اعتراف کرد که با کارتلهای مواد مخدر مکزیک در ارتباط بوده است. دولت ایران هرگونه دخالت در این توطئه را انکار میکند. بعضی از کارشناسان نیز گفتهاند که طرح و اقدام به این سوء قصد با سیاستهای کلی سپاه قدس مغایرت دارد.
انجام فعالیتهای جاسوسی در کشورهای مختلف یکی از اتهامات مطرح شده علیه نیروی قدس سپاه است. در طول دهه گذشته در کشورهای بحرین، عربستان و کویت، پروندههایی قضایی و امنیتی با این اتهام علیه افرادی که با سپاه قدس در ارتباط بودهاند، تشکیل شده است.
تشکیل و هدایت گروههای سیاسی و واردکردن آنها به پروسههای انتخاباتی و سیاست داخلی از جمله دیگر برنامهریزیهای نیروی قدس سپاه است که نمونه قدیمی آن «حزبالله لبنان» و نمونه جدید آن، «حشد الشعبی» در عراق است. از این رهگذر، سپاه قدس موفق به جذب و تربیت نیروهای سیاسی فعالی در لبنان و عراق شده است که به عنوان ابزار کمکی این نیرو در تحولات سیاست داخلی این کشورها عمل میکنند.
سپاه قدس در طراحی و اجرای برنامههای خویش از حمایت و همراهی نهادهای گسترده خصوصی و دولتی چون هواپیمای ماهان برای حمل اسحله، جمعیت هلال احمر برای فعالیتهای پوششی در قالب کمکهای امدادی، وزارت دفاع برای تامین سلاح، ستاد بازسازی عتبات و عالیات برای اقدامات پوششی در قالب فعالیتهای عمرانی و بازسازی مراکز مذهبی بهره میگیرد و یک شبکه قدرتمند و موثر را تشکیل داده است.
تعداد نیروهای سپاه قدس بر اساس برخی ادعاهای رسانههای غربی، بین ۱۰ تا ۱۵ هزار نفر برآورده شده است. این ادعاها قابل راستیآزمایی نیستند. بر اساس گزارش منتشره توسط نشریه نیویورکر، سپاه قدس حدفاصل سالهای ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ بیش از ۳۰ عملیات را در سراسر جهان رهبری کرده است، از خاورمیانه تا تایلند و نایروبی.
مهمترین گروههای شبهنظامی خارجی که با نیروی قدس سپاه در ارتباط هستند، عبارتند از «حشد الشعبی» در عراق، «قوات دفاع وطنی» در سوریه، «حزبالله» در لبنان، «انصارالله» در یمن و «جنبش جهاد اسلامی» در فلسطین. سپاه قدس همچنین گروههای شبهنظامی «فاطمیون» متشکل از اتباع افغانستانی و «زینبیون» متشکل از اتباع پاکستانی را سازماندهی کرده است که در جریان جنگ داخلی سوریه، زیر نظر سپاه قدس فعالیت میکردند.
- فرمانده سپاه قدس:
فرمانده سپاه قدس به پیشنهاد فرمانده سپاه و توسط آیتالله خامنهای منصوب میشود. «احمد وحیدی» تا سال ۱۳۷۹و «قاسم سلیمانی» از شهریور سال ۱۳۷۹ تاکنون فرمانده سپاه قدس بودهاند.قاسم سلیمانی از طریق شبکههای اطلاعاتی ایالات متحده پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ ، مورد توجه قرار گرفت. به منظور جلوگیری از حمله بالقوه ایالات متحده به ایران از کشور همسایه عراق ، ظاهرا سلیمانی در تقویت مالی و نظامی گروههای شبه نظامی (عمدتا شیعه) ضد ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده تقش بارزی داشته است. این شبهنظامیان شامل شاخه سابق نظامی مجلس اعلای عراق ، سپاه بدر، گروه شبه نظامی «جیش المهدی» به رهبری «مقتدی صدر» و گروههای شبه نظامی نو پا مانند «عصائب اهلالحق» به رهبری «قیس خرعلی» و «کتائب حزب الله» به رهبری «ابومهدی مهندس» بودهاند. بر اساس اطلاعات ستاد مرکزی آمریکا در عراق در سال ۲۰۰۸ ، سلیمانی در پیامی به «ژنرال دیوید پترایس» فرمانده نیروهای ائتلا ف عنوان کرده که او مسئولیت «سیاست خارجی ایران در رابطه با عراق، لبنان، افغانستان و عراق » را بر عهده دارد.
در آوریل ۲۰۰۸ ، «کریستین ساینس مانیتر» گزارش داد که سلیمانی درجریان رایزنی با سیاستمداران عراقی، از جمله رئیس جمهور جلال طالبانی، نقش مهمی در ایجاد آتش بس میان ستیزه جویان جیش المهدی و نیروهای دولتی در شهر صدر ایفا کرده است. در سال ۲۰۱۴ پس از حمله داعش به عراق و اشغال مناطقی از آن، قاسم سلیمانی دوباره مورد توجه رسانهها قرار گرفت . گفته میشود سلیمانی نقش مهمی در جذب و سازماندهی شبه نظامیان شیعه سابق در نیروهای بسیج مردمی حشد الشعبی و آموزش این نیروها برای مقابله با داعش و آزاد کردن مناطق اشغال شده داشته است. از دیگر فعالیتهای سلیمانی در سوریه بوده است. نمونه این فعالیتها کمک به «بشار اسد» برای باقی ماندن در قدرت از طریق تقویت ارتش و نیروهای امنیتی او برای آزاد کردن مناطق تحت کنترل شورشیان سنی جهادی و مخالفان صورت گرفته است. این فعالیت به همراه ساماندهی نیروهای فاطمیون، زبنبیون و حزبالله لبنان انجام شده است. سلیمانی همچنین مسئول هماهنگ سازی عملیات نیروهای نیروی قدس، نیروهای نظامی و امنیتی سوریه و نیروهای حزبالله با حملات هوایی روسیه بوده که منجر به باز پس گیری مناطق تحت کنترل شورشیان از جمله حلب شد. علاوه بر نقش او در سازماندهی نیروهای نظامی علیه مخالفین حکومت و داعش، سلیمانی ظاهرا به ساماندهی و ایجاد پایگاههای نظامی حزب الله و سپاه در خاک سوریه برای مقابله با اسرائیل فعال می باشد.
- معاونان فرمانده سپاه قدس:
در زیرمجموعه فرماندهی سپاه قدس، «جانشین فرمانده»، «معاون فرهنگی»، «معاون هماهنگکننده»، «معاون اطلاعات» و «معاون نیروی انسانی» فعالیت میکنند. چون بخشی از فعالیتهای سپاه قدس کاملا محرمانه است، این عناوین همه معاونان فعال در این نیرو را در بر نمیگیرد. به گفته «آنتونی کردسمن» کارشناس مسائل امنیتی، سپاه قدس همچنین دارای معاونتهای ویژه برای ماموریت برون مرزی در کشورهای مختلف است. این معاونتها عبارتند از:معاونتهای عراق، لبنان فلسطین و اردن، افغانستان ،پاکستان و هند، ترکیه و شبهجزیره عربستان، کشورهای آسیایی اتحاد جماهیر شوروی سابق، کشورهای غربی(اروپا و آمریکای شمالی) و شمال آفریقا (مصر، تونس، الجزایر، سودان و مراکش).
- نماینده ولی فقیه در سپاه قدس:
نماینده ولی فقیه در سپاه قدس توسط نماینده ولی فقیه در سپاه منصوب میشود. «حجتالاسلام اسماعیل سعادتنژاد» تا سال ۱۳۹۰ و «حجتالاسلام علی شیرازی»، از سال ۱۳۹۰ تاکنون نماینده ولی فقیه در سپاه قدس بودهاند.
- واحد ۴۰۰:
«یگان عملیات ویژه ۴۰۰»، مشهورترین یگان شناخته شده نیروی قدس سپاه است که مهمترین ماموریتهای برونمرزی این نیرو را بر عهده دارد. عمده این ماموریتها بر اساس ادعاهای رسانهای در حوزه تررویسم و بمبگذاری است. به گفته رسانههای غربی این واحد در سال ۲۰۱۲به دستور آیتالله خامنهای موظف شد فعالیت سپاه قدس را در کشورهای غربی افزایش دهد. به باور رسانههای غربی فرمان خامنهای برای تشکیل این واحد بعد از حمایت غرب برای برکناری بشار اسد در سوریه صورت گرفته بود.
مطالب مرتبط:
- سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ چارت تشکیلاتی و شرح وظایف
- فرماندهی کل سپاه و چارت تشکیلاتی آن
- نماینده ولیفقیه در سپاه و معاونت های وابسته به آن
- نهادهای اطلاعاتی و امنیتی سپاه و زیرمجموعه های آن
- نهادهای فرهنگی و علمی تحت نظر سپاه
- نهادهای اقتصادی تحت نظارت سپاه؛ بخش اول ، قرارگاه خاتم الانبیا
- نهادهای اقتصادی تحت نظارت سپاه؛ بخش دوم، بنیاد تعاون سپاه
- قرارگاههای سپاه
- سپاه استان ها
- نیروی زمینی سپاه و قرارگاههای وابسته به آن
- نیروی دریایی سپاه
- نیروی هوافضای سپاه
- بسیج مستضعفین؛ سازمانها و معاونت ها
- بنیاد تعاون بسیج ؛ شرکت ها و موسسات وابسته
- نهادهای اجتماعی و فرهنگی تحت نظارت بسیج
- نهادهای علمی تحت نظارت بسیج
- پایگاه های مقاومت بسیج
- قرارگاهها و تشکیلات نظامی وابسته به بسیج
برای دانلود اینفوگرافیک اینجا کلیک کنید.
برای دیدن صفحه اینتراکتیو اینجا را کلیک کنید
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
با ایرانوایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر