نمایندگی دولت ایران به فاصله ۵۰ سال، از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۹۶ ، در وین پایتخت اتریش از ریاست بالاترین رکن «آژانس بین المللی انرژی اتمی»، یعنی «شورای حکام» تا دستگیری دیپلماتش به اتهام فعالیت تروریستی را دیده است. از روزگار احترام و اعتماد بین المللی تا وضعیت کنونی تنها پنج دهه سپری شده است.
تابستان امسال، «اسدالله اسدی»، دیپلمات و دبیرسوم سفارت جمهوری اسلامی ایران در وین، پایتخت اتریش به ظن فعالیت تروریستی دستگیر شد و به دنبال آن، اتحادیه اروپا برای اولین بار در تاریخ خود بخشی از نهاد امنیتی دولت ایران را به دلیل آن چه اقدامات تروریستی خوانده، تحریم کرده است.
این تحولات که درست در پنجاهمین سالگرد ریاست سفیر ایران در اتریش بر شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی رخ داده اند، نشانی نمادین از وضعیت متفاوت سفارت ایران در اتریش و اعتبار بین المللی ایران در دو دوره متفاوت به شمار می رود.
۵۰ سال پیش، در دوره سفارت «امیراصلان افشار» در اتریش، ایران به عضویت دوره ای شورای حکام درآمد. شورای حکام در کنار «مجمع عمومی» آژانس انرژی اتمی، از ارکان اصلی ابین نهاد بین المللی است ولی برخلاف مجمع عمومی که همه اعضای آژانس در آن عضو هستند، در شورای حکام گروه مختصری از کشورها حضور دارند.
وظیفه شورای حکام، سیاست گذاری و تعیین دستور کار، نظارت بر اقدامات مدیرکل و محول کردن ماموریت و تصمیم گیری درباره گزارش های او است. شورا به طور معمول پنج نشست در سال دارد و در زمان های اضطراری، مثل دوره ای که پرونده هسته ای ایران در جریان بود، جلسات فوق العاده هم برگزار می کند.
امیراصلان افشار، سفیر وقت ایران در اتریش در کتاب «خاطرات دکتر امیراصلان افشار در گفت و گو با علی میرفطروس» گفته است در زمان سفارت او، هم ایران و هم مصر مایل به ورود به شورای حکام و رقیب هم دیگر بودند:«در کمیته خاورمیانه که می بایست تصمیم گرفته می شد که آیا مصر بشود یا ایران، من، امیراصلان افشار، تک و تنها بودم. در آن کمیته همه کشورهای عربی بودند. ما دوتا دوست داشتیم؛ ترکیه و پاکستان. پاکستان در این تقسیم بندی ها به آسیا رای می داد و ترکیه به اروپا و ما تک و تک تنها بودیم. وزیر خارجه مصر که آمده بود تا در آن جلسه شرکت کند، گفت آقای افشار شما فقط دل تان می خواهد بیایید در شورای حکام. شما هیچ گرفتاری ندارید، ما با اسراییل گرفتاری داریم. برای ما حیاتی است که در این شورا باشیم. همه عرب هایی که آن جا بودند، بدون استثنا گفتند آقای افشار شما هم نظر وزیر خارجه مصر را قبول کنید، به نفع ما است ولی به ضرر شما نیست. شما دو سال دیگر می توانید بیایید توی شورای حکام. من هم چیزی نگفتم و ادامه بحث را به جلسه بعدی موکول کردم.»
دوره عضویت دولت های غیردائم در شورای حکام، دو ساله است. مصر یا ایران هرکدام که انتخاب می شدند، تا سال ۱۳۴۷این کرسی را در اختیار خود داشتند.
کنفرانس عمومی آژانس در وین در حال برگزاری بود و محمدرضا شاه پهلوی در سفری به روسیه، در شهر «ولادی وستک» به سر می برد. امیراصلان افشار می گوید درباره پیشنهاد وزیر خارجه مصر برای کنار کشیدن ایران، تلگرافی از سفارت ایران در وین برای شاه می‌فرستد: «آن موقع ما با مصر رابطه سیاسی نداشتیم. بلافاصله اعلی حضرت جواب فرستادند "شکست بخورید ولی با مصر سازش نکنید". روز بعد رفتم، گفتم متاسفانه نمی توانم قبول بکنم و من هنوز کاندیدا هستم. بعد به دبیرکل [مدیرکل] آژانس انرژی اتمی گزارش دادیم. او هم گفت راه حل دیگری نیست. پس فردا باید این موضوع در جلسه عمومی مطرح و رای مخفی کشورها گرفته شود که مصر بشود یا ایران.»
دو روز بعد جلسه کنفرانس عمومی آژانس به ریاست مدیرکل تشکیل و رای گیری مخفی برای انتخاب یک عضو غیردایم انجام می‌شد. ترتیب قرار گرفتن افراد در کنفرانس عمومی، بر اساس حروف الفبای کشورهایشان بود.
امیراصلان افشار می گوید: «دست راست من یک عراقی نشسته بود و دست چپ من هم نماینده اردن. ضمنا سفیر اسراییل که به جلسه راهش نداده بودند، داشت رد می شد و چشمکی به من زد یعنی این که خیالت راحت باشد. سفیر عراق رای را نوشت ولی هنوز در صندوق نیانداخته، لای روزنامه ای رایش را چرخاند و دیدم نوشتم ایران. آن طرف را هم نگاه کردم، دیدم [سفیر[ اردنی هم نوشته است ایران.»
ریاست ایران بر شورای حکام با رای مثبت کل اعضا
نتیجه رای گیری از میان ۵۴ کشور حاضر در کنفرانس عمومی آژانس، دو رای برای مصر و ۵۲ رای برای ایران بود: «روس ها با [جمال] "عبدالناصر" [رییس جمهوری مصر] بودند ولی انگلیس ها و آلمان ها و امریکایی ها همه به ایران رای داده بودند. به این ترتیب، ایران وارد شورای حکام شد.»
دور روز بعد از رای گیری در کنفرانس عمومی، شورای حکام آژانس تشکیل جلسه می داد. شورا پاییز هر سال ریاست دوره ای خود را از میان کشورهای عضو برای سال پیش رو انتخاب می کند و دوره ریاست یکی از ۲۶ کشور عضو با شروع سال نو میلادی شروع می شود.
امیراصلان افشار در خاطرات خود گفته است: «رای گرفتند و رییس جلسه گفت از ۲۶ رای، آقای امیراصلان افشار ۲۶ رای آورده اند؛ آقای افشار بفرمایید روی صندلی ریاست شورای حکام... برای ایران افتخار بزرگی بود که یک چنین مقامی گرفت.»
ایران از زمان انقلاب بهمن ۱۳۵۷ ، به جز مدتی دبیرکلی «مجمع کشورهای صادر کننده گاز» که با قطر و روسیه پایه گذار آن بود، دیگر نتوانست کرسی ریاست نهادهای بین المللی هم چون شواری حکام یا «کشورهای صادرکننده نفت»(اوپک) و یا حتی دبیرکلی «سازمان کنفرانس اسلامی» را به دست بیاورد. اما یک بار دیگر به عضویت شورای حکام درآمد که برای یک سال در زمان شاه ریاست آن را برعهده داشت.
مشکلات ایران برای ورود دوباره به شورای حکام
بیش تر از ۳۰ سال پس از اولین دوره عضویت و ریاست ایران بر شورای حکام، این بار در دوره نظام جمهوری اسلامی و در دوره نمایندگی «علی اکبر صالحی» در آژانس بین المللی انرژی اتمی، ایران متمایل به عضویت مجدد در شورای حکام شد. برای عضویت در شورا، ایران باید بر اساس منطقه جغرافیایی نامزد می شد یا به صورت انفرادی در اجلاس سالیانه اعلام نامزدی می کرد.
صالحی در کتاب خاطرات نوشته است: «با توجه به وضعیت کشورمان، هر دو مسیر بسیار سخت بود. با توجه به حضور کشورهایی چون هند و پاکستان و عربستان و امارات و با توجه به این که کشورهای عربی تحت نفوذ عربستان بودند، کسب اجماع منطقه ای بسیار دشوار بود و طبیعی بود که به خاطر شرایط سیاسی آن زمان، هیچ گاه موافقت نمی کردند و این اجماع هرگز حاصل نمی شد. به همین دلیل، هربار که برای عضویت در شورای حکام تقاضا می دادیم، پاکستانی ها، هندی ها و عرب ها به نحوی با این عضویت مخالفت می کردند و آن را به کشور دیگری می دادند.»
پاکستان که در کنار ترکیه به تعبیر امیراصلان افشار، پیش از انقلاب دوست ایران بود، حالا به رقیب سرسخت جمهوری اسلامی بدل شده بود؛ کشوری با بمب اتمی که رای و حمایت کافی برای حضور در شورای سازمانی که ماموریت اصلی آن جلوگیری از اتمی شدن کشورها است، داشت.
صالحی در کتاب خاطرات خود از پس از آزمایش بمب اتمی پاکستان که بعد از آزمایش بمب اتمی هند انجام شده بود، نوشته است: «با خودم گفتم الان بهترین زمان برای ورود ما به شورای حکام است. بلافاصله تقاضای ورود ایران به شورای حکام را ارایه دادم. پاکستان هم که با زد و بند، هردو سال یک بار به عضویت شورا در می آمد، در نظر داشت مجددا نامزد شود... چون ما نمی توانستیم در گروه منطقه ای رای بیاوریم، البته رای آوردن کشور ما در بین ۱۳۲ کشور عضو آژانس خیلی سخت بود. پنجاه و چند کشور اروپایی و غربی همه مخالف بودند.»
در کنار آزمایش های هسته ای هند و پاکستان و بحران عراق و کره شمالی، برنامه هسته ای ایران هم به عنوان یک پرونده پر ابهام در مجامع عمومی در حال مطرح شدن بود. در توصیف جو موجود، علی اکبر صالحی نوشته است «کمال خرازی»، وزیر وقت امور خارجه ایران از بیم دل خوری پاکستان، مخالف نامزدی جمهوری اسلامی ایران برای عضویت در شورای حکام بود. سفیر بریتانیا در آژانس هم در مراجعه مکرر به او، قول داد که اگر ایران از نامزدی به نفع پاکستان کنار بکشد، سال بعد کشورهای غربی به عضویت ایران رای خواهند داد.
به نوشته صالحی، عضویت در شورای حکام با یک سال تاخیر اشکال نداشت و سفیر بریتانیا هم پذیرفت این موضوع در صورت جلسه به این صورت گنجانده شود: «دیدم فرصت خوبی است و نباید آن را از دست داد. چون آن ها در هر شرایطی نمی گذاشتند که وارد شورا بشویم و از سوی دیگر، آقای دکتر خرازی هم نگران تحولات بودند. شرایط بغرنج شده بود.»
سال بعد کشورهای غربی به وعده خود عمل و از نامزدی ایران در شورای حکام حمایت کردند و ایران برای دومین بار در تاریخ و اولین بار در زمان استقرار جمهوری اسلامی، به عضویت این شورا درآمد: «یک سال از عضویت مان در شورا با زمانی مصادف شد که پرونده هسته ای را علیه ما آغاز کردند و من هم از فرصت حضور در این شورا حسن استفاده را کردم. زیرا در شورای حکام از جایگاه قوی تری برخوردار بودیم و راحت تر می توانستیم از مواضع و منافع کشورمان دفاع کنیم. یکی از افتخاراتم در آژانس این بود که توانستم در زمان حضورم در وین، ایران را وارد شورای حکام کنم... ایران بعد از دوره بنده تاکنون وارد شورا نشده است.»
از دی ماه ۱۳۸۲، نه تنها ایران دیگر نتوانسته اشت وارد شورای حکام شود بلکه در چنان موقعیتی قرار دارد که برای اولین بار یکی از دیپلمات های عالی سفارتش در وین اکنون در بازداشت و به اتهام فعالیت تروریستی، در انتظار محاکمه است. از روزگار انتخاب ایران به ریاست شورای حکام بدون حتی یک رای مخالف، تا این وضعی که در نهادهای بین المللی هم چون مجمع عمومی سازمان ملل محکوم می شود، ۵۰ سال گذشته است.
مطالب مرتبط:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر