مارچلو لیپی – ایران؛ تصویر وحشی یک پارتیزان

«بازی ایده‌ها» که نام کامل ایتالیایی آن «Gioco delle Idee: Pensieri e Passioni da Bordo Campo» است، نام کتابی است به قلم «مارچلو لیپی». او در بخش‌هایی از این کتاب، فلسفه‌اش را هرچند متفاوت از سایر هم صنف‌هایش، اما به روشنی عیان می‌کند و می‌نویسد: «یک گروه از بهترین بازیکنان جهان لزوما بهترین تیم دنیا را نمی‌سازند.»  
بعد به صف می‌کند استدلال‌هایش را از مهم ترین باورهای تاکتیکی که سال‌ها روی تار و پود مغزش نشسته اند: «مهم تر از هرچیز، این است که طرح تاکتیکی تیم شما یا شکلی از مثلثات و هندسه ساختاری مورد نظرتان اجازه دهد بازیکنان شما به حداکثرهای لازم برسند، نه این‌که بازیکنان، برنامه‌های شما را طراحی کنند.»

منظورش دقیقا به شکل ساختاری، تاکتیک‌هایی هستند که براساس قدرت، تکنیک یا توانایی بازیکنان ساخته می‌شوند: «شما به عنوان مربی، باید یکی از دو راه را انتخاب کنید؛ یا تیم محوری، یا اسارت در فن بازیکنان.»
ادله‌اش هم این است که برنامه‌های فکری مربیان تزلزل ندارند اما هر بازیکنی ممکن است افت کند: «ما در عصری زندگی می‌کنیم که کیفیت بازیکنان، تاکتیک مربیان را محدود کرده‌اند. ما]مربیان[ یک وظیفه مشخص داریم؛ پیدا کردن بهترین فرم برای بازیکنان در قاب برنامه‌های تاکتیکی خودمان.»  

او مارچلو لیپی است؛ ستاره آسمان فوتبال ایتالیا که شاید افسانه‌های رومی در موردش صادق باشند. لابه‌لای هزاران افسانه رومی در مورد شکل زمین، یکی طنزآلودتر است. می‌گفتند کره زمین روی شاخ‌های گوزنی غول پیکر نشسته است و هر زمان گوزن خسته شود، یا عطسه کند، زلزله می‌آید.
انگار لیپی سال‌ها فوتبال رومی‌ها را روی شاخ‌های خود حرکت داده است او. فوتبالی که در حال سقوط بود را دوباره زنده کرد و درست در سال‌‌های آقایی فوتبال برزیل، فرانسه و آلمان، آن ها را بر بام جهان نشاند. گاهی هم البته عطسه زد و آن ها را لرزاند؛ مانند سال ۲۰۰۸.

فوتبال ایتالیا سال‌های سال روی شانه‌های مارچلو لیپی بوده است.  سال ۲۰۱۳، «موسی اوکونگا»، تحلیل‌گر سایت «ESPN» در توصیف مارچلو نوشت: «او یک آموزش گر است، نه فقط یک مربی. لیپی همانی است که در یک فضای بسته موفق شد انقلاب بزرگ "آریگو ساچی" در فوتبال ایتالیا را ادامه دهد.»

در حقیقت، لیپی بخشی از تشخص از دست رفته ایتالیا را به آن ها برگرداند. برایش مهم نبود در کدام شهر یا روی نیمکت کدام یک از ایتالیایی‌ها هم نشسته باشد. پنج بار «یوونتوس» را قهرمان لیگ ایتالیا (سری A) کرد، یک بار به قهرمانی جام حذفی رسید و سه بار هم سوپرکاپ را بالای سرش بود. این اما برایش کفایت نمی‌کرد. «یووه» را به قهرمانی لیگ قهرمانان اروپا هم رساند و مربی برتر اروپا شد. بعد به تیم ملی ایتالیا رفت و قهرمان جام جهانی ۲۰۰۶ شد.

پیش از آن‌که سایر قهرمانی‌هایش را صف کنیم، اجازه دهید کمی در همان سال ۲۰۰۶ بمانیم. تیمش برای قهرمان شدن کمی هم خوش‌اقبال بود. در گروهی نسبتا ساده با غنا، چک و امریکا هم‌نشین شد. در مرحله یک هشتم نهایی، با اشتباه داوری در اعلام پنالتی، استرالیا را شکست داد و به یک چهارم رسید. در این مرحله، اوکراین را ملاقات کرد که معلوم نبود چه گونه تا همین مرحله رسیده بود. بعد از پیروزی سه بر صفر مقابل اوکراین، باید با آلمان میزبان دیدار می‌کرد.

اگر دقیقا می‌خواهید بدانید مارچلو لیپی در کتاب بازی ایده‌ها در مورد چه حرف می‌زند، یک بار نمایش ۱۲۰ دقیقه‌ای ایتالیا مقابل آلمان را نگاه کنید؛ یک تیم لبریز از ستاره که هیچ یک در برنامه‌‌های تاکتیکی لیپی، ستاره نبودند. او «الساندرو دل‌پیرو» را مانند یک تک تیرانداز برای زدن تیرخلاص به آلمانی‌ها در آخرین دقیقه‌ها وارد زمین کرد. بعد در فینال، فرانسه‌ای را ملاقات کردند که تمام بزرگان فوتبال جهان را حذف کرده بود. «زیدان» با سر به سینه «ماتراتزی» کوبید و اخراج شد، «بوفون» نه مثل یک ستاره که شاید به سان خورشید درخشید و «آنری» پنالتی خود را هدر داد؛ ایتالیا قهرمان جهان شد.

مارچلو لیپی یک تصویر از خود ساخت. سیگار برگش را بیرون کشید و برای نخستین بار مقابل دوربین‌های تلویزیونی، آن را افروخت. دود را در دهان داشت که به جام بوسه زد؛ شمایل کامل وحشی یک پارتیزان.
بعد از مربی گری خداحافظی کرد. اما برگشت و با ایتالیا در «یورو» ناکام ماند. به «گوانگ‌ژو» چین رفت و آن ها را قهرمان لیگ قهرمانان آسیا کرد. در کارنامه‌اش جای خالی دیگری نیست. چرا سرمربی تیم ملی چین شد؟ جاه طلبی‌هایش حد ندارند، حتی در سن ۷۰ سالگی.

از اولین باری که ملوانان انگلیسی فوتبال را ابداع کردند تا امروز، فراتر از «سر الکس فرگوسن»، مربی دیگری در فوتبال جهان وجود نداشته و شاید هم تا آینده‌ای دورتر از دور وجود نخواهد داشت. فرگوسن به هرآن چه یک مربی باید با باشگاهی می‌رسید، دست یافت و جاودانه شد. اما سر الکس در کتاب خاطراتش می‌نویسد: «یوونتوس الگوی منچستر یونایتد بود. بازی مردان یووه را نشان بازیکنانم می‌دادم تا در کنار تاکتیک و تکنیک، شور آن ها برای چنگ زدن به پیروزی را زنده کنم. وقتی در نیمه نهایی لیگ قهرمانان ۱۹۹۹ مقابل یوونتوس قرار گرفتیم، نگاهی به نیمکت آن ها انداختم. لیپی نبود و آنجلوتی را دیدم. همان لحظه خدا را شکر کردم.»
این جمله ها برگرفته از «یک ذهن زیبا» است.

«فرانچسکو توتی»، مهاجم سابق رم و تیم ملی ایتالیا وقتی با خبر حضور لیپی در ایتالیا مواجه شده، گفته بود: «چرا باید تعجب کنید؟ او همیشه یک ماجراجو بوده و خواهد ماند.»

مارچلو لیپی اما فاصله دوری با ما نداشت. می‌توانستیم او را روی نیمکت سرمربی گری تیم ملی ایران ببینیم. سال ۲۰۱۱ وقتی فدراسیون ایران به دنبال مربی نام دار اروپایی می‌گشت، سراغ لیپی ایتالیایی رفت و بسته پیشنهادی‌ خود را پیش روی او گذاشت. مارچلو اما فدراسیون ایران را سراغ مدیر برنامه‌‌هایش که آن زمان یک کارگزار عربستانی بود، ‌فرستاد.
«عباس ترابیان»، رییس وقت کمیته بین‌الملل فدراسیون فوتبال بعد به «خبرآنلاین» گفته بود: «او مبلغ دو و نیم میلیون دلار برای هر سال می خواست که ما توان پرداختش را نداشتیم. سیاهه ای از خواسته هایش هم بود که مخ آدم سوت می کشید.»

«خبرآنلاین» تیتر زد: «نه ایران به لیپی».
البته منطقی هم به نظر می‌رسید. قرارداد ایران با «کارلوس کی‌روش» امروز معادل ۲.۱ میلیون دلار است.

لیپی به ایران رسید اما هشتم فروردین‌ماه سال ۱۳۹۶ و در انتخابی جام جهانی فوتبال. او تازه سرمربی چین شده بود و باید این تیم ناهمگون را برای رسیدن به روسیه رهبری می‌کرد. در تهران یک بر صفر شکست خورد تا امیدهایش برای حتی سوم شدن هم کم رنگ شود. حالا اما در جام ملت‌های آسیا باید با چینی مقابل ایران قرار بگیرد که باز هم نمونه‌ای بارز از سطور کتابش است.

چین هیچ ستاره‌ای ندارد و بدون حتی یک لژیونر، وارد رقابت‌های امارات شده است. وقتی نگاهش می‌‌کنیم، به یاد «استیو هاوکینگ» می‌افتیم؛ یک ذهن زیبا روی بدنی که توانمند نیست. اما هاوکینگ هم مرزها را در نوردید و پیش رفت. چین، همان تیم محبوب لیپی است؛ ماشینی که تفاوتی میان چرخ و گیربکس و موتور و اگزوز و فرمانش نیست. یک دست و منظم کار می‌کند.

حالا باید تازه‌ترین رویارویی کی‌روش و لیپی را دید. فرگوسن که در تمام این سال‌‌ها مرجع تقلید کی‌روش بوده، یوونتوس سال‌های لیپی را الگوی منچستر خواند. مارچلو هرچند پیر شده اما هنوز یک ذهن زیبا است که شکست دادنش برای کی‌روش می‌تواند مایه فخر باشد.

ایران وچین روز پنج‌شنبه ساعت ۱۹و ۳۰ دقیقه به وقت تهران برای رسیدن به نیمه‌نهایی جام ملت‌های آسیا مقابل هم قرار می‌گیرند.