«وضعیت یوزپلنگ آسیایی بسیار بحرانی است.»
آخرین بار «هومن جوکار»، مدیر «پروژه حفاظت از یوز آسیایی» در مقابل دوربین شبکه خانگی «دی جی کالامگ» و در پاسخ به منتقدانش، آن هم فقط چند ماه پیش از دستگیری، یعنی در ۱۹ مهرماه ۱۳۹۶ این حقیقت را عنوان کرد.
یوزپلنگ آسیایی گونهای از پلنگ است که در گذشته در کشورهایی هم‌چون هندوستان، افغانستان، عربستان و سوریه می‌زیست اما امروزه تنها چند قلاده از آن فقط در ایران باقی مانده است و به همین علت آن را «یوز ایرانی» می‌نامند. از سال ۱۳۸۰ و پس از قرار گرفتن این گونه در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت طبیعت (IUCN) به عنوان گونهای به شدت در معرض خطر با حمایت سازمان حفاظت محیط زیست ایران و برنامه عمران ملل متحد (UNDP)، پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی (CACP) آغاز و از سال ۱۳۹۱ نیز موسسه حیات وحش «میراث پارسیان» به لیست همکاران این پروژه اضافه شد.
هدف، حفاظت از یوزپلنگ آسیایی یا ایرانی بود و از آن جا که گفته می‌شد از این گربهسان تنها ۵۰ تا ۱۰۰ قلاده در جهان و فقط در ایران باقیمانده بود، کارشناسان گرد هم آمدند تا از انقراض و نابودی آن جلوگیری کنند. در این میان، موسسه حیات وحش میراث پارسیان که در اجرای پروژه همکاری داشت و مدیر آن هومن جوکار بود، توانست با وارد کردن دوربین‌های تله‌‌ای به ایران، برای اولین بار و دیگر تجهیزات مدرن گام‌های موثری برای کمک به آگاهی رسانی درباره وضعیت یوز و استخراج آمار واقعی این گونه داشته باشد.
با این وجود، سال گذشته ناگهان هومن جوکار، «کاووس سیدامامی»، «مراد طاهباز»، «سپیده کاشانی»، «نیلوفر بیانی»، «سام رجبی»، «طاهرقدیریان» و «امیرحسین خالقی» که همگی اعضای موسسه حیات وحش پارسیان بودند، به اتهام جاسوسی دستگیر شدند. سیدامامی در زندان درگذشت و مابقی تا امروز همچنان در بند هستند.
با دستگیری این افراد، پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی نیز با چالش‌های بسیاری مواجه شد و سرنوشت این گونۀ ارزشمند به دست سازمان حفاظت از محیط زیستی افتاد که از آن زمان تاکنون بارها مدیرانش تغییر کردهاند. در نهایت روز گذشته «مرتضی اسلامی دهکردی»، عضو هیات مدیره «انجمن یوزپلنگ ایرانی» اعلام کرد: «شرایط یوزپلنگ‌ها در کشورمان کاملا بحرانی است و جمعیتشان به عدد ۳۰ نمی‌رسد. آخرین بررسی‌ها این واقعیت تلخ را نشان می‌دهند. با این حال، تلاش‌های زیادی برای نجات این گونه شده است؛ تلاش‌هایی که به طور حتم کافی نبوده و در واقع تنها شیب انقراض آنها را کم کرده است.»
یک فعال محیط زیست در این باره به «ایران‌وایر» می‌گوید: «ماه گذشته بالاخره بعد از یک سال سردرگمی و دستگیری مسوولان پروژه حفاظت از یوز ایرانی، جلسه‌ای در سازمان حفاظت از محیط زیست برگزار و کمیته‌ای ۱۴ نفره به ریاست "حمید ظهرابی" معاون طبیعی سازمان محیط زیست و عضویت مرتضی اسلامی دهکردی، "ایمان معماریان" از اعضای کمیته حفاظت از یوز و تعدادی از نمایندگان استان‌هایی که احتمال حضور یوز در آنها وجود دارد، تشکیل شد.»
به گفته او، در این جلسه که تحت عنوان «شورای راهبردی پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی» بود، ظهرابی به عنوان رییس کمیته، انتخاب فردی جدید به عنوان مسوول پروژه و به جای هومن جوکار را پیشنهاد داد اما با واکنش تند اعضا مواجه شد. بر همین اساس، در حال حاضر پروژه به صورت شورایی به کار خود ادامه می‌دهد. هر دو ماه یک بار جلسه‌ای تشکیل می‌دهند و از کارشناسان در این باره نظرخواهی می‌کنند.
این کارشناس و فعال محیط زیست یادآور می‌شود: «در این جلسه یکی از اعضای کمیته اعلام کرده از زمانی که اعضای موسسه حیات وحش میراث پارسیان دستگیر شده‌اند، هیچگونه آمار دقیقی از وضعیت یوز ایرانی به ویژه در زیستگاه‌های اصلی خود، یعنی میان دشت و توران ارایه نشده و آمارها مربوط به پیش از دستگیری این افراد است.»
به باور این کارشناس، سازمان حفاظت محیط زیست و در کل پروژه حفاظت از یوز پس از دستگیری اعضای موسسه یاد شده نتوانسته‌اند پایش مستمری از وضعیت یوز داشته باشند: «متاسفانه در همین مدت یک سال چندین یوز از دست رفتند و عملا به صورت میدانی هیچ کاری جز رفع جزیی تعارضات (رفع حضور دام‌ها در زیستگاه‌های اصلی یوزپلنگ ایرانی) در این خصوص انجام نشده است.»
پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی به گفته او قرار است ادامه یابد اما دیگر هرگز نمی‌تواند با قوایی که در زمان حضور کارشناسان دربند موسسه حیات وحش میراث پارسیان داشت، فعالیت کند.
آخرین آماری که از یوزپلنگ آسیایی توسط هومن جوکار ارایه شد، کمتر از ۵۰ قلاده بود؛ آماری که قرار بود با اجرای پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی افزایش یابد اما اکنون یکی از کارشناسان این پروژه در گفتوگو با «ایران‌وایر»، از کاهش آن خبر می‌دهد: «متاسفانه جمعیت یوز کاهش یافته و اکنون کمتر از ۳۰ قلاده است. به همین علت کارشناسان فعال در این حوزه به این نتیجه رسیده‌اند که با توجه به شیب کاهش جمعیت، علاوه بر حفظ یوز در زیستگاه‌ها، لازم است تا اقدامات مداخلهگرایانه مانند تکثیر در اسارت نیز انجام شود.»
تکثیر در اسارت به دو روش انجام می‌شود؛ تکثیر در اسارت در محیط آزمایشگاهی که بر اساس لقاح مصنوعی رخ می‌دهد و تکثیر در اسارت در محیط نیمه طبیعی که در یک محدوده طبیعی فنسکشی شده، بین ۵۰ تا هزار هکتار و از طریق جفت‌گیری طبیعی رخ می‌دهد.
او روش تکثیر در اسارت را اینطور توضیح می‌دهد: «به معنای تکثیر و تامین جمعیت پشتیبان برای یوزهای زیستگاه در محیط‌های بسته یا نیمه طبیعی است؛ روشی که چندین بار با دو یوز در اسارت که در پردیسان نگهداری می‌شوند، انجام شد اما متاسفانه تاکنون موفق نبوده است. گرچه این روش از سال ۱۹۵۲ در برخی از کشورهای دنیا، هم‌چون آفریقای جنوبی انجام شده و موفقیت‌هایی هم داشته است.»
این کارشناس اما روش تکثیر در اسارات را برای گونهای با حساسیت یوز در ایران کار ساده‌ای نمی‌داند: «این کار نیازمند وجود جمعیت اولیه زیادی است و در کل، مقایسه تکثیر در اسارت در فضاهای کوچک آزمایشگاهی و باغ وحش نشان می‌دهد که این روش درصد موفقیت کمتری نسبت به روش تکثیر در اسارت نیمه طبیعی دارد. با این وجود، تنها راهی است که در حال حاضر می‌توانیم انجام دهیم.»
این کارشناس محیط زیست یادآور می‌شود که تجربه‌های جهانی، به ویژه در آفریقای جنوبی ثابت کردهاند، نگهداری یوزپلنگ در ذخیره گاه‌های نیمه طبیعی با شرایط اکوسیستمی در کوتاه مدت باعث افزایش ۵۰ درصدی جمعیت یوزپلنگ شده است. برهمین اساس، در حال حاضر کارشناسان ایرانی با کمک مشاوران خارجی مطالعات جامعی برای تشخیص این که کدام مناطق ایران بهترین شرایط را برای تکثیر در اسارات نیمه طبیعی دارند، آغاز کردهاند.
او تاکید می‌کند: «پس از پایان یافتن این مطالعات، مشخص خواهیم کرد که کدام زیستگاه‌ها اولویت اجرای طرح مذکور را دارند. هرچند تطابق اکوسیستمی یوز ثابت کرده است در هر زیستگاه که امکان حذف تعارضات انسانی وجود داشته باشد و شرایط اکوسیستمی قبلی احیا شود، این گونه می‌تواند افزایش جمعیت داشته باشد و منطقه مذکور به عنوان ذخیره گاه نیمه طبیعی ایفای نقش کند.»
این عضو پروژه حفاظت از یوز با تاکید بر این که قطعا تامین بودجه فاکتوری بسیار مهم برای اجرای طرح و حتی انتخاب مناطق مناسب تکثیر در اسارت به شمار می‌رود، یادآور می‌شود: «گرچه از لحاظ تامین بودجه با مشکلاتی مواجه هستیم اما هنوز در ایران و برخی از کشورهای جهان هستند افرادی که علاقهمند به همکاری برای نجات یوز هستند و کمک‌های مالی خود را متوقف نکرده‌اند. زیرا گونه‌های در آستانه انقراض مرز سیاسی نمیشناسند.»
واقعیت به گفته او این است که شرایط حفاظت از یوز ایرانی به شدت به جامعه جهانی و شرایط داخلی ایران وابسته است: «گرچه سازمان محیط زیست در یک سال گذشته تلاش‌هایی برای حفاظت از این گونه انجام داده است اما اگر این تلاش‌ها سال‌ها پیش انجام می‌شد و کارشناسان هم در بند نبودند، احتمال نجات یوز ایرانی بسیار بیشتر بود.»
گفتنی است کاهش تعداد یوزپلنگ‌های ایرانی، آن هم تنها در یک سال نشان می‌دهد که عملا هیچ اقدام در خور توجهی برای حفاظت از این گونه ارزشمند در ایران انجام نمی‌شود. در واقع، می توان به نوعی این پروژه را شکست خورده تلقی کرد و در صورتی که فعالیت‌های آن با همین کندی ادامه یابد، در آینده چیزی جز تصویر یوزپلنگ ایرانی در کتاب‌های درسی خود نخواهیم داشت و نسل این گربهسان زیبا و تیزپای آسیایی مانند شیر ایرانی برای همیشه منقرض خواهد شد.
مطالب مرتبط:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر