مقدمات تبدیل شدن اینترنت ایران به وضعیت اینترنت در کره شمالی

محسن سپهری، شهروند خبرنگار

سال‌هاست که شهروندان ایرانی در زمان استفاده از اینترنت شاهد مشکلات متعدد مانند فیلترینگ وب‌سایت‌ها و سرویس‌های اینترنتی، مسدود بودن برخی پروتکل‌ها و دستکاری ترافیک شبکه، کاهش ناگهانی سرعت و در نهایت قطع و وصل‌های متناوب اینترنت هستند. مجموعه مشکلاتی که رویکردهای سیاسی و امنیتی، از اصلی‌ترین عوامل ریشه آن محسوب می‌شوند و شاید بتوان گفت مشابه آن در هیچ کشور پیشرفته و آزاد تا به امروز مشاهده نشده است.

در ماه‌های اخیر و به‌طور ویژه در تیرماه سال جاری، با افزایش تعداد دفعات قطع اینترنت برای ساعات متمادی، نگرانی‌های کاربران شکل جدی‌تری به‌خود گرفته و در مواردی موجب اعتراض‌های گسترده آن‌ها به وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در توییتر شد که در یک نمونه، محمدجواد آذری جهرمی ۶ تیرماه در توییتر در پاسخ به این جریان نوشته بود: «قطعی فیبر در مسیر‌های بالادستی در اروپا بین بلغارستان و فرانکفورت که چند تأمین‌کننده اینترنت ایران، از آن مسیر استفاده می‌کرده‌اند باعث اختلال گسترده یک و نیم ساعته در ارتباطات بین‌المللی ایران شده بود. هزار گیگابیت بر ثانیه قطعی ظرفیت‌ها داشتیم.»

پیش‌تر نیز در مهرماه سال گذشته اینترنت کشور با چنین مشکلی رو‌به‌رو شده بود؛ در آن زمان مدیر عامل شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرد که این اختلال به دلیل قطعی فیبر در خارج از کشور اتفاق افتاده و باعث شده است تا ظرفیت ارتباطات بین‌المللی برای چند ساعت با اختلال همراه شود.

انتشار پاسخ‌هایی از این دست باعث شده بود تا بسیاری از کابران تصور کنند این مشکلات، اتفاقی متداول در سطح بین‌المللی است که برخی کشورها نیز گاهی با آن مواجه می‌شوند؛ اما به تازگی با انتشار گفت‌وگویی از آذری جهرمی در خبرگزاری دولت ایران،‌ ایرنا، نگاه‌ها بار دیگر متوجه وضعیت مشکوک قطعی‌های اینترنت در ماه‌های اخیر شده است.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در توضیح وضعیت شبکه ملی اطلاعات و استقلال آن از شبکه جهانی اینترنت، در اشاره به قطعی‌های اخیر اینترنت در ایران گفته است: «می‌گویند شبکه ملی اطلاعات باید مستقل باشد، [به همین منظور] تعداد زیادی مانور برگزار کردیم، شبکه [جهانی] را قطع کردیم و دیدند [شبکه ملی اطلاعات] کار می‌کند و قطع اینترنت اختلالی روی شبکه داخلی ما ندارد؛ پس یعنی شبکه ملی ما مستقل است.»

سجاد بنابی، نایب رییس هیات مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت نیز ۲۵ مرداد ماه در پاسخ به واکنش‌های کاربران اینترنت در خصوص صحبت‌های وزیر ارتباطات در حساب کاربری خود در توییتر نوشته بود: «هیچ‌گاه اینترنت مردم برای تست شبکه ملی قطع نشده و نخواهد شد. برخی مراجع در ارزیابی تاب‌آوری شبکه ملی در برابر تحریم‌ها، بعضاً اینترنت بانک‌ها یا شبکه انرژی را قطع و تداوم خدمت را بررسی کردند. نادان نیستیم که تحریم‌های ناموفق آمریکا را ما به مردم و شرکت‌های ایران تحمیل کنیم.»

اما آنچه مشخص است سخنان آذری جهرمی تلویحا به قطعی‌های مکرر اینترنت در ماه‌های اخیر اشاره دارد و نشان می‌دهد که دلایلی که پیش‌تر درباره قطعی فیبر در اروپا و مانند آن از مقامات کشور و رسانه‌ها مطرح شده بود، احتمالا نادرست و بخشی از مانورهای آزمایشی جداسازی اینترنت ایران از شبکه جهانی بوده است.

بررسی مستندات موجود و آنچه در گذشته رخ داده نیز گواه این مساله است که شبکه ملی اطلاعات وارد فاز آزمایشی جداسازی اینترنت ایران از شبکه جهانی شده است. موردی که می‌توان آن را مقدمات تبدیل شدن اینترنت ایران به چیزی شبیه وضعیت اینترنت در کره شمالی دانست

به‌عنوان مثال در بهمن‌ماه ۹۷ رسانه‌هایی مانند خبرگزاری تسنیم نامه شرکت پرداخت الکترونیکی سداد، یکی از شرکت‌های ارائه‌دهنده درگاه‌های پرداخت الکترونیکی به مشترکان را منتشر کردند که طی آن اعلام شده بود به‌زودی «رزمایش قطع اینترنت» به‌صورت مکرر در کشور برگزار خواهد شد تا استفاده از میزبانی‌های خارجی و میزان اتکا به اینترنت جهانی کاهش یابد.

در رابطه با این موضوع آن زمان، آذری جهرمی توییتی مبنی‌بر لغو رزمایش قطع اینترنت نوشته بود؛ اما تحلیل نتایج بررسی‌های متناوب شرکت «ابر آروان»، یکی از ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی کشور، روی وضعیت اختلالات اینترنت در ایران نشان می‌دهد که قطعی‌های اینترنت در ماه‌های اخیر، به شکلی از پیش‌برنامه‌ریزی شده بوده است.

تصویر زیر بخشی از نتایج بررسی اختلال ارتباط ۷ دیتاسنتر داخلی با سایت‌های بینگ، گوگل، یاهو، گیت‌هاب و لینکدین است که برخلاف گفته‌های نایب رییس هیات مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت، ارتباطی با آزمایش‌های مرتبط با تاب‌آوری «اینترنت بانک‌ها یا شبکه انرژی» برای «جداسازی این بخش‌ها از اینترنت جهانی» ندارد و یک قطعی کلی روی شبکه اینترنت کشور است. علاوه‌بر این، بررسی زمان این قطعی‌ها که عمدتا در روزهای پایانی هفته و تعطیلات صورت گرفته‌اند، نشان می‌دهد که این موضوع بخشی از یک آزمایش از پیش‌برنامه‌ریزی شده است که وزیر ارتباطات در صحبت‌های اخیر خود به آن اشاره کرده است. 

با در کنار هم قرار دادن این اطلاعات، در تعریفی دقیق‌تر باید گفت که این قطعی‌های مکرر همان «مانور قطع شبکه و آزمایش شبکه ملی اطلاعات» یا همان «رزمایش قطع اینترنت» است که شرکت سداد نیز به مشترکان خود پیش از این اطلاع داده بود.

حال باید دید نتیجه این قطعی‌ها و بهره‌برداری کامل از شبکه ملی اطلاعات به کجا خواهد رسید و تا چه زمانی اجازه دسترسی آزاد به شبکه جهانی (با فیلترشکن و مانند آن) برای شهروندان ایرانی وجود خواهد داشت. اگرچه با نزدیک شدن به زمان انتخابات مجلس شورای اسلامی در ایران و افزایش بازداشت‌ها در هفته‌های اخیر که حکایت از امنیتی شدن مجدد فضای سیاسی داخل کشور دارد، نگرانی‌ها در خصوص تکرار این قطعی‌ها و محدودیت کامل دسترسی به اینترنت با توجه به شرایط پیش‌رو، بیشتر از همیشه است.