چند روز پس از حمله به تاسیسات نفتی عربستان سعودی که به خسارات سنگین و قطع نیمی از تولید نفت این کشور منجر شد، هر گزارش و تحلیلی در رسانه‌های بین‌المللی به نقش ایران اشاره دارد.
اگر چه شورشیان شیعه «حوثی» در یمن مسوولیت این حملات را بر عهده گرفته‌اند، دولت امریکا و عربستان سعودی بر این باورند که جمهوری اسلامی ایران مستقیم یا غیرمستقیم در این حملات نقش داشته است و حوثی‌ها امکان طراحی و اجرای چنین حمله‌ای را نداشته‌اند.
اما اگر ارزیابی اطلاعاتی و نظامی ایالات متحده درباره نقش ایران در این حملات درست و قطعی باشد، جمهوری اسلامی با چه انگیزه‌ای خطر بروز جنگ را به جان خریده است؟ بسیاری از تحلیل‌گران در گذشته بارها اعلام کرده‌اند که فضای جنگ و بحران، فضایی است که جمهوری اسلامی در آن برای محکم‌تر شدن پایه‌های قدرت خود، افزایش سرکوب مخالفان و اتحاد گروه‌های سیاسی درون حاکمیت استفاده می‌کند. در عرصه جهانی نیز بسیاری معتقدند که جمهوری اسلامی بر آن است به تدریج هزینه‌های تحریم و انزوای خود را به کشورهایی که این انزوا را ایجاد کرده‌اند، نشان دهد و حتی تحمیل کند.
«مهرزاد بروجردی»، استاد علوم سیاسی و رییس دانشکده روابط عمومی و بین‌الملل «دانشگاه ویرجینیا تک» امریکا در گفت‌وگو با «ایران‌وایر»، درباره اهداف احتمالی جمهوری اسلامی در نقش داشتن در این حملات گفت. به عقیده او، انگیزه‌های جمهوری اسلامی در این زمینه، بیشتر خارجی است تا داخلی.
او گفت که این اتفاقات در ادامه حملات به نفت‌کش‌ها در خلیج فارس است: «به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی تلاش دارد مرحله به مرحله هزینه عملیات طرف مقابل را با اقداماتی نظیر خسارات به کشتی‌ها در خلیج فارس، افزایش میزان غنی‌سازی و خروج مرحله‌ای از برجام و حالا حمله به مراکز نفتی عربستان سعودی افزایش دهد.»
با این فرض که ایران عامل اصلی این حملات باشد، بروجردی توضیح داد: «جمهوری اسلامی به خاطر تحریم‌ها نمی‌تواند نفت خود را بفروشد و تلاش می‌کند برای اداره کردن کشوری ۸۰ میلیونی، کاری از پیش ببرد. نگران بحرانی‌تر شدن وضعیت اقتصاد و تورم لجام گسیخته است. حال مشت‌زنی را دارد که دارد مدام مشت می‌خورد و می‌خواهد فرصتی برای مشت زدن پیدا کند.»
البته این سیاست خطرات خود را دارد. معمولا تصور بر این است که نمی‌توان برای دیگر کشورها هزینه تراشید و عملیات پراکنده نظامی انجام داد اما از خطر جنگ به دور ماند. در ماه‌های گذشته، بعد از حمله به نفت‌کش‌ها و حضور نظامی بیشتر امریکا در خلیج فارس، فرماندهان امریکایی هشدار دادند که شرایط در منطقه بسیار حساس است و یک اشتباه و رفتار غیرحرفه‌ای از سوی قایق‌های سپاه ممکن است آتش جنگ را شعله‌ور کند.
مهرزاد بروجردی معتقد است که ایران به دنبال جنگ نیست و می‌داند که امریکا نیز جنگ نمی‌خواهد: «جنگ برای جمهوری اسلامی هزینه خواهد داشت. کشوری که نمی‌تواند حقوق کارمندانش را پرداخت کند، هیچ وقت ریسک جنگ را به جان نمی‌خرد. در واقع، کشوری که روزی بیش از دو میلیون بشکه نفت می‌فروخت و حالا دستش خالی مانده است، سعی دارد کاری بکند که کشورهای دیگر را وادار به همکاری برای فروش نفت خود کند.»
اما واکنش جهانی چه می‌تواند باشد؟
در حال حاضر با گذشت پنج روز از حملات به دو مرکز مهم تولید و فرآوری نفت در عربستان سعودی، هنوز بسیاری از کشورها این حملات را محکوم نکرده‌اند. مقامات برخی کشورها، از جمله وزیر خارجه فرانسه با اعلام این که ابعاد ماجرا برای آن‌ها روشن نیست، گفته‌اند که برای واکنش، منتظر نظر کارشناسان می‌مانند.
در این زمینه، «منصور فرهنگ»، استاد علوم سیاسی در امریکا و سفیر ایران در سازمان ملل متحد در دولت موقت معتقد است که کشورهای اروپایی چون توان و امکان مداخله نظامی در منطقه را ندارند، بسیار محتاط عمل می‌کنند. از طرف دیگر، مواضع عربستان سعودی در بین سیاستمداران لیبرال دیگر کشورها بازخورد منفی دارد.
این استاد دانشگاه نیز معتقد است که چون «دونالد ترامپ» بارها اعلام کرده است که در پی جنگ نیست و می‌داند افکار عمومی امریکا موافق جنگ نیستند، پرهیز از جنگ را به مواضع خود گره زده است.
منصور فرهنگ هم معتقد است که اگر جمهوری اسلامی ایران پشت این حملات باشد، اهداف خارجی را دنبال می‌کند: «تحریم‌ها مشکلات زیادی برای ایران به وجود آورده و تولید نفت آن را به کمتر از ۴۰۰هزار بشکه در روز رسانده است. ایران می‌خواهد بحرانی ایجاد کند که برای طرف مقابل هزینه ساز باشد؛ آن هم به شکلی که بتواند دخالت خود را کتمان کند. در واقع، دونالد ترامپ ریسک کرد و از توافق اتمی خارج شد تا ایران را وادار به نشستن پشت میز مذاکره کند. در این سو، ایران نیز ریسک و تلاش می‌کند کشورهای دیگر را مجاب کند تا امریکا را برای کاهش یا قطع تحریم‌ها متقاعد کند.»
اهرم شورای امنیت و در نهایت استناد به فصل هفتم منشور سازمان ملل
یکی از گزینه‌های حل و فصل بحران‌هایی که با عملیات نظامی رخ داده‌اند، دخالت سازمان ملل و تصمیم‌گیری شورای امنیت در مورد موضع‌گیری بین‌المللی است.
منصور فرهنگ در مورد مداخله سازمان ملل با استناد به فصل هفتم منشور سازمان ملل که به تهدیدها علیه صلح جهانی می‌پردازد، گفت از نظر حقوقی، کشورها تحت سازمان ملل تنها می‌توانند این حملات را محکوم کنند چون یک گروهی به طور رسمی مسوولیت حملات را پذیرفته است و کشورها به این موضوع به عنوان جنگ بین دو گروه نگاه می‌کنند. در واقع، نمی‌توان با این عنوان که خطر بین‌المللی وجود دارد، تحت فصل هفت منشور بررسی کرد.
اما نکته دیگر این است که اگر اسنادی ارایه شوند که دخالت جمهوری اسلامی ایران را در این حملات نشان دهند، امریکا و دیگر کشورها می‌توانند موضوع را به شورای امنیت برده و مقدمات تشکیل ائتلاف نظامی را فراهم کنند. در این هنگام است که با استناد به مدارک، از نظر حقوقی می‌توان با استناد به فصل هفت منشور سازمان ملل در مورد نوع مداخله و احتمالا دخالت نظامی تصمیم‌گیری کرد.
با این حال، پیش‌بینی‌ها و ارزیابی واکنش جهانی با این فرض است که ایران عامل اصلی حملات اخیر به تاسیسات نفتی عربستان باشد؛ هم‌چون مشت‌زنی که چند مشت خورده و تلاش دارد فرصتی برای زدن چند مشت پیدا کند؛ فرصتی که در سایه بحران‌های منطقه برای خود فراهم می‌کند.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر