آیا بازداشت روح‌الله زم مصداقی از آدم ربایی بین‌المللی است؟

 

«روح‌الله زم» از مخالفان نظام جمهوری اسلامی ایران با داشتن پناهندگی سیاسی از فرانسه، از این کشور به عراق سفر کرده و پس از آن سپاه پاسداران اعلام کرده که او را بازداشت کرده است.

منبع بی‌نامی در دولت عراق به «بی‌بی‌سی» گفته است دستگاه اطلاعاتی عراق پس از فرود هواپیمای حامل روح‌الله زم به بغداد، او را بازداشت کرده و پس از بیش از یک روز نگه‌داری، مطابق «موافقت‌نامه استرداد مجرمین»، وی را به ایران تحویل داده است.

دولت یا فرد دارای هویتی دولتی در عراق تاکنون به طور رسمی و راسا این اطلاعات را تایید یا تکذیب نکرده است و ضرورتا نمی‌توان اظهارات این منبع را اعلامیه رسمی دولت عراق تلقی کرد.
اظهار نظرهای بی‌نام اصولا با این هدف انجام می‌شوند که دولت‌ها در صورت نیاز بتوانند آن‌ها را تکذیب کنند. به بیان دیگر، چنین اظهارات فاقد سندیت و رسمیت تنها می‌توانند به عنوان یکی از احتمالات تلقی شوند.

پیش از این، همسر روح‌الله زم، موسس کانال تلگرامی «آمدنیوز» گفته بود که نمی‌داند همسرش به چه دلیل به عراق سفر کرده اما پس از ورود به این کشور، فقط یک تماس محدود تلفنی داشته و سپس از آن خبر دستگیری او منتشر شده است. پس از این اظهارات، گمانه‌هایی مبنی بر این که روح‌الله زم برای دیدار با آیت‌الله «علی سیستانی»، یکی از مهم‌ترین مراجع شیعیان به عراق سفر کرده است، مطرح شد. این گمانه‌ها بعد از سوی «شیرین نجفی»، ادمین و همکار زم در سایت «آمدنیوز» تایید شد. با این حال، دفتر آیت‌الله سیستانی هرگونه تماس از سوی روح‌الله زم یا نماینده او را تکذیب کرده است که نشان می‌دهد دعوت او به عراق، از سوی گروه دیگری و با نیت و هدف متفاوتی انجام شده است.

در صورتی که اطلاعات موجود درباره اقدامات منجر به دستگیری او قطعی و دقیق فرض شود، آیا این اقدام مصداق جرم «آدم‌ربایی» است؟

آدم‌ربایی در تعریف کیفری آن، به معنی جابه‌جایی غیرقانونی و انتقال بدون رضایت شخص از محلی به محل دیگر، با استفاده از زور یا تهدید و یا فریب دادن و سپس سلب آزادی یا بازداشت فرد است. این که آدم‌ربایی از سوی گروه‌های غیردولتی یا دولت‌ها انجام شود، تفاوتی در این عنوان مجرمانه ندارد.

آدم‌ربایی بیشتر از سوی گروه‌های شورشی و باج‌گیر و نه بازیگران حکومتی رخ می‌دهد اما تاکنون دولت‌ها هم مرتکب این عمل مجرمانه شده‌اند. دولت‌هایی که به مقررات بین‌المللی پایبندی دارند، در صورتی که به دنبال بازداشت و محاکمه احتمالی فردی در خارج از کشور خود باشند، راه‌های قانونی مختلفی برای آن دارند. اولین راه، درخواست استرداد فرد از کشوری است که در آن اقامت دارد. کشورهای اروپایی در مواردی که بیم جانی برای دستگیری و استرداد فرد وجود داشته باشد، از این کار خودداری می‌کنند. فرانسه که میزبان و کشور اعطا کننده پناهندگی به روح‌الله زم بوده، نمی‌توانسته است درخواست احتمالی استرداد او به ایران را اجابت کند اما در صورتی که ایران درخواست رسمی مطرح می‌کرد، رسیدگی به اتهامات احتمالی او در دادگاه‌های فرانسه قابل انجام بود.

راه دیگر، درخواست از دیگر کشورها است تا در صورت سفر این شخص به قلمرو آن‌ها، دستگیر و به ایران مسترد شود. برخی از کشورهای همسایه ایران که به مقررات مدرن حقوق بشری نپیوسته‌‌اند، مانعی برای این کار ندارند. مقررات حقوق بشردوستانه می‌گویند در صورتی که استرداد مظنون منجر به از بین رفتن حقوق بنیادین او، از جمله احتمال شکنجه شدن یا سلب حق حیات شود، کشورها باید از این کار جدا خودداری کنند.

استرداد متهمان و مجرمان از سوی کشورهای همسایه به ایران سابقه دارد و حتی ایران با برخی از کشورها در این زمینه قرارداد استرداد مجرم امضا کرده است. برای استرداد قانونی، پس از صدور قرار بازداشت از سوی ایران، این درخواست باید رسما به اطلاع دولت عراق برسد تا به نیابت از دستگاه قضایی ایران، فرد مظنون، متهم یا محکوم را بازداشت کند. بازداشت این فرد به معنی استرداد خود به خود او نیست. در پرونده‌های مشابه روح‌الله زم، دادگستری کشور عراق ابتدا باید مشروعیت قضایی درخواست ایران را بررسی و درباره اجرای درخواست استرداد پس از شنیدن دفاعیات فرد، تصمیم‌ بگیرد.

به طور مثال ایالات متحده بارها خواستار بازداشت و استرداد اتباعی از ایران شده که آنها را متهم به نقض قوانین تحریم آمریکا کرده است اما کشور میزبان در مواردی با بازداشت یا آزادی مشروط آن فرد، استرداد او به آمریکا را در دادگاه بررسی کرده و سرانجام از استرداد فرد خودداری کرده است. یکی از این موارد بازداشت «نصرالله تاجیک» دیپلمات سابق جمهوری اسلامی ایران بود که به درخواست آمریکا در بریتانیا بازداشت شد اما بریتانیا علیرغم داشتن قرارداد استراداد قضایی با آمریکا، هرگز او را تحویل ایالات متحده نداد.

معنی این وضعیت آن است که در صورت صحت اظهارات منسوب به یک مقام بی‌نام عراقی، روند استرداد روح‌الله زم به طور قانونی طی نشده است.

شیرین نجفی، ادمین دیگر آمدنیوز در گفت‌وگو با تلویزیون «ایران اینترنشنال» گفته بود آقای زم قرار بود میهمان دفتر آیت‌الله سیستانی باشد و با نماینده او دیدار کند. به نظر می‌رسد واسطه‌هایی اعتماد روح‌الله زم را برای تنظیم ملاقات با آیت‌الله علی سیستانی در عراق جلب کرده بودند. این در حالی است که از اساس چنین قرار و وقت ملاقاتی گذاشته نشده بوده است. دفتر آیت‌الله سیستانی هم بی‌اطلاعی از این موضوع را تایید کرده و گفته هیچ واسطه‌‌ای نیز برای چنین ملاقاتی در میان نبوده است.

در صورتی که بازداشت این تبعه ایرانی از راه فریب دادن او برای سفر از فرانسه به عراق (قرار جعلی دیدار با آیت‌الله سیستانی) و سپس انتقال او از خاک عراق به داخل ایران باشد، این اقدام مصداق جابه‌جایی غیرقانونی، انتقال بدون رضایت و اجباری شخص از یک کشور به کشور دیگر از راه فریب است و مطابق تعریف، آدم‌ربایی بین‌المللی محسوب می‌شود.

مشابه این اقدام بیش از سه دهه پیش از سوی اسراییل انجام شده است. یکی از اتباع اسراییلی با نام «مردخای وانونو» با سفر به بریتانیا و ارایه اسنادی شامل ده‌ها قطعه عکس از برنامه اتمی اسراییل که در مهر ۱۳۶۵ در روزنامه ساندی تایمز بریتانیا منتشر شد، ساخت مخفیانه سلاح اتمی از سوی این کشور را آشکار کرد. درخواست استرداد این شخص از سوی اسراییل به دلیل احتمال فراوان شکنجه و خطر جانی، پذیرفته نمی‌شد.

در اقدامی که جزییات آن بعدها آشکار شد، یک مامور مخفی اسراییلی «مردخای وانونو» را تشویق به سفر تفریحی به رم پایتخت ایتالیا کرد. از آن‌جا که ایتالیا هم به عنوان کشور ملحق شده به مقررات اروپایی حق بشر، امکان استرداد او را نداشت، اسراییل دست به ربایش مردخای زد و او را مخفیانه از ایتالیا به داخل اسراییل برد. چه دولت ایتالیا از این اقدام مطلع بوده باشد، چه نباشد، رفتار اسراییلی‌ها، آدم‌ربایی بین‌المللی بوده است.

جزییات و نحوه بازداشت روح‌الله زم در ایران هنوز به طور رسمی اعلام نشده است. مقام‌های جمهوری اسلامی ایران اعلام نکرده‌اند که چرا به نام مرجع تقلید مهمی هم‌چون آیت‌الله سیستانی، دست به فریب روح‌الله زم زده‌‌اند و در چه مقطعی از حضورش در عراق کنترل او را در اختیار گرفته و چه‌گونه به داخل ایران برده‌اند. هم‌چنین نقش آفرینی احتمالی فرانسه و عراق در این زمینه نامشخص است.

تا به این‌جا بر اساس شواهد موجود و اظهارات همسرش، روح‌الله زم هدف عملیاتی قرار گرفته است که در حقوق کیفری به آن آدم‌ربایی گفته می‌شود.

این احتمال وجو دارد که بعد از این اظهارات، اسناد رسمی و مستندات دیگری در این ارتباط منتشر شود که تعریف دیگری از روند دستگیری روح‌الله زم بدهد. در این صورت، این پرسش مطرح می‌شود که اطلاعات مربوط به نحوه این بازداشت چرا به طور پیوسته تغییر داده شده است.

 

 

مطالب مرتبط:

مهسا رازانی: جمهوری اسلامی، همسرم روح‌الله زم را از بغداد ربود

واکنش وزارت خارجه فرانسه چند روز پس از بازداشت روح‌الله زم

پایان «آمدنیوز»؛ سناریوی سپاه برای دستگیری «روح‌الله زم» چه بود؟