زنان تاثیرگذار ایران؛ شمسی حکمت

تاریخ ایران و جهان به زندگی و سرنوشت چهره‌ها گره خورده است؛ هر یک خشتی گذاشته‌اند تا سقفی پدیدار شود؛ خشت‌هایی که گاه به قیمت زندگی و جانشان تمام‌شده است. در این معماری عظیم، زنان و مردان بسیاری نقش آفریده‌اند. از سوی دیگر، در تاریخ جهان بسیاری از زنان و مردان دیگر به دلیل استعداد شگرف آن‌ها برای تخریب و نابودی ساخته‌های دیگران، «تأثیرگذار» نام‌گرفته‌اند.
زنان ایرانی، نویسنده برگ‌های بسیاری از کتاب تاریخ ۲۰۰ سال اخیر ما بوده‌اند؛ چه به دلیل تأثیر مثبت بسیاری از آن‌ها در افزایش آگاهی عمومی، کاهش تبعیض علیه زنان، ارتقای سواد و موقعیت اجتماعی‌شان، مقابله با فشارهای مذهبی، مشارکت در پروژه‌های علمی، سیاست ورزی، موسیقی، سینما و چه به دلیل تأثیر بعضی از آن‌ها در تشویق به خشونت، گسترش جهل و جزم‌اندیشی و سوءاستفاده از قدرت مالی و اقتصادی در جهت منافع خود.
مجموعه «زنان تأثیرگذار» «ایران وایر» یک مقدمه است. افرادی که نامشان در این فهرست آمده، نماینده برخی اقشار جامعه هستند که هرروز در ایران و کشورهای دیگر بر زندگی خانواده و اجتماع خود تأثیر می‌گذارند. بدیهی است همان‌طور که اشاره کردیم، همه فعالیت‌ها و یا تمام افراد حاضر در این مجموعه، مورد تأیید «ایران وایر» نیستند اما تأثیرگذاری هیچ‌یک از افراد این لیست را نمی‌شود کتمان کرد.
 این لیست، دومین سری سلسله بیوگرافی‌های زنان تأثیرگذار ایران است که به‌مرور تکمیل می‌شود. از مخاطبان «ایران وایر» درخواست دارمی تا پیشنهادات خویش را برای غنای این مجموعه با ما در میان بگذارند.

***

شاید اگر قرائت ایدیولوژیک ۴۰ سال اخیر نبود، جوانان نسل نو بیش از آن‌چه امروز می‌دانند، از «شمسی حکمت» می‌دانستند. او زنی نیکوکار، مدرس، فعال حقوق زنان و پیش‌گام زمانه خودش بود .

شمسی حکمت که پیش از ازدواج، با نام فامیلی «مرادپور» شناخته می‌شد، در سال ۱۲۹۷ در یک خانواده سرشناس یهودی که اصالتا از اهالی کاشان بودند، در تهران پا به این جهان گذاشت.
پدرش، «داوود مرادپور»، فرزند «مردخای کاشانی»، فرد سرشناسی محسوب می‌شد. داوود مرادپور جزو یهودیانی بود که در کنیسه «حییم» فعالیت می‌کرد. حییم نخستین کنیسه‌ای است که آن روزها خارج از محله «عودلاجان»(اقامتگاه اصلی یهودیان تهران) راه‌اندازی شده بود.
او تاجر خوش‌نام بازارچه «امیر» یا سرای «اتابکیه» تهران بود؛ همان بازارچه‌ای که توسط «امیرکبیر» ساخته شد و آن روزها فقط افراد سرشناس و متمول می‌توانستند در آن بازارچه مدرن پا بگیرند.
شمسی حکمت در مدرسه «نوربخش» دوران دبیرستانش را به پایان رساند. نوربخش جزو نخستین مدارس دخترانه‌ای بود که به شیوه مدرن در ایران توسط دکتر «زهرا کیا»، همسر «پرویز ناتل خانلری» اداره می‌شد. آن روزها تجار به نام تهران که برای انجام امور تجارت با بیرون مرزها ارتباط و رفت و آمد داشتند، تمایل بیشتری برای تحصیل دختران خود در مدارسی که به شیوه اروپایی راه‌اندازی شده بودند، از خودشان نشان می‌دادند.
او بعد از اتمام دوران دبیرستان، در رشته تعلیم و تربیت کودکان لیسانس گرفت و از آن جایی که به زبان انگلیسی مسلط بود، در مدرسه «اتفاق» که یکی از مدارس قدیمی برای تحصیل و تدریس قشر متجدد آن زمان به شمار می‌رفت، مشغول تدریس زبان انگلیسی شد.

این مدرسه توسط یک یهودی عراقی در ایران بنا گذاشته شده بود اما دیری نپایید که ترکیب متفاوتی از گروه‌های مختلف مذهبی، از مسلمان گرفته تا بهایی و مسیحی را پذیرا شد. این مدرسه هنوز هم به حیات خود ادامه می‌دهد.
شمسی بعدها با «عبدالله حکمت» که از مدیران رده بالای وزارت راه آن زمان بود، ازدواج کرد و از این ازدواج یک فرزند دختر و دو فرزند پسر از خودش به یادگار گذاشت. اما با وجود تاهل، هرگز در دایره چهاردیواری خانه محدود نشد.
شمسی حکمت از همان روزهای نخست جوانی در مورد حقوق زنان فعالیت می‌کرد. او نخستین بار در سال ۱۳۲۶ در مورد لزوم توجه به حقوق زنان در کلیسای «پل چوبی» تهران سخنرانی کرد و مسیری را بنا نهاد که تا آخرین روزهای عمرش از آن غافل نشد؛ دفاع از حقوق همه زنان و به ویژه زنان جامعه‌ای که به آن تعلق داشت؛ یعنی زنان کلیمی.
طرح اولیه راه‌اندازی «سازمان زنان یهود ایران» که توسط «پروین حکیم» و «ایران ناوی» ابداع شده بود، به همت شمسی مرادپور و دوستش، «ملیحه سپیر» که او هم از یک خانواده سرشناس یهودی سربرآورده بود، تحصیلات عالیه داشت و از فعالان مدنی آن روزها محسوب می‌شد، به مرحله اجرا رسید.

این سازمان در سال ۱۳۲۷ تاسیس شد و شمسی حکمت به مدت ۳۲ سال در سمت موسس و رییس کل آن تلاش کرد.
جنگ جهانی دوم به تازگی به پایان رسیده و زنان و کودکان آسیب دیده بسیاری در گریز از دامنه شعله‌های جنگ در اروپا، گذرشان به ایران افتاده بود. زندگی این زنان مهاجر به دشواری می‌گذشت. سازمان زنان یهود ایران که در ابتدا توسط این دو دختر جوان راه‌اندازی شده و به سرعت پا گرفته بود، به کمک و یاری صلیب سرخ تهران آمد تا از این آسیب دیدگان و پناهندگان حمایت کند.
تشکیل کلاس‌های خیاطی، سوادآموزی، پرستاری، کمک‌های اولیه و بهداشت مادر و کودک، کمک به برنامه تغذیه کودکان و تاسیس پرورشگاه‌هایی در شهرهای تهران، شیراز، اصفهان و همدان بخشی از فعالیت‌های سازمان بانوان یهود ایران بود.
زنان عضو این سازمان در آن روزها برای ارتقا بهداشت عمومی و کمک به اقشار کم درآمد محله عودلاجان تلاش می‌کردند و با کمک گرفتن از افراد متنفذ آن روزها، به دانشجویان نیازمند و بی‌بضاعت بورس تحصیلی می‌دادند.
عمده فعالیت‌های شمسی حکمت، حول محور توانمندسازی زنان بود. او در سال ۱۳۳۲ و با همت سایر زنان اعضای سازمان بانوان یهود ایران، نخستین پرورشگاه و مهدکودک محله عودلاجان را بنا نهاد. این مهدکودک با این‌ که در محله کلیمی‌های تهران بنا نهاده شده بود اما هیچ پیش شرطی برای پذیرش کودکان نداشت.

مدتی بعد با راه‌اندازی کلاس‌های پرستاری، برای آموزش زنان همت گماشت و با هم‌یاری سازمان بانوان یهود ایران، دختران فارغ‌التحصیل همان کلاس‌های پرستاری را به شهرها و روستاهای محروم دور و نزدیک گسیل می‌کرد.
او برای آموزش، تهیه پوشاک و غذای گرم و هم چنین تامین سرپناه برای کودکان محروم جامعه، فارغ از مذهب و نژاد فعالیت داشت، به یتیم‌خانه‌های بسیاری یاری می‌رساند و به آموزش کمک‌های اولیه و کمک‌رسانی به قربانیان حوادث طبیعی توجه نشان می‌داد.
شمسی حکمت در قدم بعدی، در سال ۱۳۳۱ یک مدرسه امروزی به نام «مدرسه بین‌المللی حکمت» را در خیابان «یوسف‌آباد» تهران راه انداخت. این مدرسه که مورد توجه قشر تحصیل کرده آن روزها قرار گرفت، به آموزش زبان انگلیسی و علوم متجدد زمانه خودش می‌پرداخت. دبستان حکمت تا روزهای نخست انقلاب پابرجا ماند و محل تحصیل فرزندان سفرا و قشر تحصیل کرده آن روزها بود.
او در سال ۱۹۵۶ در کنفرانس سالانه بین‌المللی زنان یهود در پاریس شرکت کرد. بعد از شرکت در این کنفرانس بود که با پی‌گیری سازمان بانوان یهود ایران و «انجمن کلیمیان تهران»، اقدام به تدوین طرحی در خصوص حقوق زنان کلیمی کرد. این طرح بعدها با کمک «یوسف کهن»، نماینده وقت کلیمیان تهران در مجلس شورای ملی به ثبت رسید.
شمسی حکمت علاوه بر فعالیت در سازمان زنان یهود ایران، نایب رییس «شورای بین‌المللی زنان یهودی جهان» بود اما دایره فعالیت‌هایش الزاما به احقاق حقوق زنان یهودی ختم نمی‌شد. او علاوه بر سازمان زنان یهود، در بسیاری از سازمان‌های خیریه و تشکیلات عمومی که مرتبط با جامعه کلیمیان هم نبودند، فعالیت داشت؛ از جمله این‌که عضو «شورای عالی جمعیت زنان ایران»، «انجمن برادری جهانی»، «انجمن مدارس بین‌المللی» و هم‌چنین عضو هیات مدیره «انجمن زنان دانشگاهی» بود.
شمسی حکمت چندین بار به دعوت سازمان‌های بین‌المللی غیریهودی، در کنفرانس‌ها و سمینارهای متفاوتی شرکت کرد. او در سال ۱۹۶۲ به دعوت وزارت فرهنگ امریکا، برای بازدید از مدارس این کشور به ایالت‌های مختلف آن رفت.
او در نهایت با وقوع انقلاب اسلامی، ایران را ترک کرد و در لس‌آنجلس سکنا گزید. در کالیفرنیا هم به راه‌اندازی «سازمان زنان یهودی امریکا» اقدام کرد و سرانجام بعد از سال‌ها تلاش برای آگاهی بخشی و آموزش زنان، در سال ۱۹۹۷ در سن ۷۸ سالگی در امریکا درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد.