تردیدی نیست ثروتمندان بیش از مردم فقیر بنزین مصرف می‌کنند. اما از این گزاره نمی‌توان نتیجه گرفت افزایش قیمت بنزین به سود فقرا و به زیان ثروتمندان است. اتفاقا به عکس بیم آن می‌رود که در شرایط غیر عادی و بحرانی، افزایش سه برابری قیمت سوخت، بیش از آنکه از ثروتمندان کم کند، به فقیرتر شدن فقرا منجر شود؛ مردمی در دو سال گذشته به قیمت کوچک کردن سفره غذای‌شان روزگار گذرانده‌اند. بحران از آستانه تحمل عمومی فراتر رفته و عملا تا فروپاشی اجتماعی و انسانی فاصله زیادی باقی نمانده است.
مقایسه مصرف بنزین در دهک‌های مختلف
دولت مدعی است میزان بهره‌مندی دهک دهم (پردرآمدترین دهم) از یارانه‌های پنهان ۲۳ برابر بیشتر از دهک اول (کم‌درآمدترین‌ها) است. بر اساس تحقیقی که سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی انجام داده است، از مجموع ۱۲۴ هزار میلیارد تومان یارانه‌ای که در سال گذشته برای بنزین پرداخت شده، سهم دهک اول تنها ۱۶۵۰ میلیارد تومان بوده است. در عوض دهک دهم، نزدیک ۲۸ هزار میلیارد تومان از این یارانه برخوردار شده است. با این اوصاف دهک دهم حدود ۱۷ برابر بیشتر از دهک اول از یارانه بنزین برخوردار شده است.
اما اگر سه دهک اول و سه دهک آخر را با هم مقایسه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که به طور عمومی سه دهک بیشتر برخوردار، تقریبا ۷ برابر بیشتر از سه دهک فقیر جامعه از یارانه بنزین نفع برده‌اند.
با این حساب به نظر می‌رسد با افزایش قیمت بنزین، روی کاغذ ثروتمندان بیش از فقرا ضرر می‌کنند. اما آیا این گونه است.
میزان افزایش هزینه‌ها در دهک‌های مختلف
هزینه مستقیم: جدول‌های گزارش هزینه و درآمد خانوار شهری در سال ۹۷ نشان می‌دهد که حدود ۱۰ درصد خانواده‌های فقیرترین دهک درآمدی صاحب اتومبیل شخصی‌اند. این نسبت در پردرآمدترین دهک ۸۴ درصد است. ۱۵ درصد فقیرترین خانواد‌های شهری صاحب موتورسیکلت‌اند، در عوض ۸ درصد پردرآمدترین دهک موتورسوارند.
با این حساب چیزی حدود ۲۵ درصد خانواده‌های فقیر که صاحب اتومبیل و موتورسیکلت‌اند با افزایش قیمت سوخت به طور مستقیم تحت تاثیر قرار می‌گیرند، اما تاثیر افزایش قیمت سوخت محدود به رانندگان و موتورسواران نیست. افزایش قیمت بنزین با نسبتی روی هزینه‌های حمل و نقل تاثیر دارد.
آخرین گزارش تورمی مرکز آمار حکایت از آن دارد که سهم حمل و نقل از سبد کالای فقیرترین دهک خانوار کشور تقریبا ۴.۵ درصد است. اما ثروتمندترین دهک ۱۵ درصد سبد هزینه‌شان را صرف حمل و نقل می‌کنند. قاعدتا به افزایش سه برابری قیمت بنزین خانواده‌ها ناگزیرند این هزینه را از جایی جبران کنند، اما از کجا؟
بخش عمده (۴۲ درصد) سبد کالای خانواده‌های فقیر را غذا و مواد خوراکی تشکیل می‌دهد، اما تنوع سبد کالایی ثروتمندان به مراتب بیشتر است. اگر فرض کنیم که افزایش قیمت بنزین منجر به تورم نشود و درآمد خانوار ثابت بماند، خانواده‌های فقیر چاره‌ای جز کوچک کردن سفره غذای خود ندارند، در حالی که ثروتمندان می‌توانند این هزینه را از جای دیگری، مثلا تفریح یا مسکن یا تغییر الگوی رفت‌وآمد خود جبران کنند.
هزینه غیرمستقیم: افزایش قیمت بنزین روی سایر کالا و خدمات هم اثر خواهد گذاشت. سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان در سال ۹۳ برآورد کرده بود ۱۰ درصد افزایش قیمت بنزین اثر تورمی ۲ درصدی خواهد داشت. با این حساب تاثیر تورمی افزایش ۲۰۰ درصدی قیمت بنزین، حدود ۲۰ درصد خواهد بود.
البته برخی معتقدند این برآورد کمی بزرگ‌نمایی شده است. مثلا مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که پاییز پارسال منتشر کرد، برآورد کرده بود افزایش دو هزار تومانی قیمت بنزین اثر تورمی بین ۲ تا ۴ درصد دارد. محاسبات این مرکز بر اساس تاثیر افزایش قیمت بنزین بر سایر کالا و خدمات محاسبه شده و آثار روانی افزایش قیمت‌ها را در نظر نگرفته است. اما چه ۴ درصد چه ۲۰ درصد، هر محرکی در شرایط فعلی با تورم بالای ۴۰ درصد، بسیار خطرناک است و به احتمال زیاد نتیجه‌ای بیش از آنچه پیش‌بینی و محاسبه شده، به دنبال دارد.
از سوی دیگر افزایش تورم ، بسته به میزان آسیب‌پذیری و درجه تاب‌آوری تاثیر متفاوتی بر طبقات مختلف دارد. با شروع موج تورمی از بهار ۱۳۹۷ تا به امروز قدرت خرید همه اقشار جامعه کمتر شده است. اما با توجه به شکنندگی بودجه خانوار طبقات کم‌درامد و وابستگی سبد خانوار این گروه به غذا، تورم توانایی‌های زیستی فقرا را کم می‌کند. طبق آخرین آمار، نرخ تورم دهک درآمد اول در مهرماه ۹۸ ۴۱.۷ درصد محاسبه شده است. میزان تورم مواد غذایی هم ۵۶.۳ درصد محاسبه شده است. این اعداد اختلاف ناچیزی با تورم دهک دهم دارد و نشان می‌دهد اثر عددی تورم بین فقرا و ثروتمندان یکسان بوده است. در حالی که اثر تورم روی یک گروه به صورت کم شدن غذا و روی گروه دیگر در بدترین حالت به شکل تغییر ملایم سبک زندگی، خود را نشان خواهد داد.
تاثیر افزایش قیمت بنزین بر درآمدها
افزایش قیمت بنزین روی درآمد گروه‌های مختلف نیز تاثیر خواهد گذاشت. در واقع آنچه دست آخر روی اندازه سفره مردم تاثیر دارد، تفاوت میان افزایش هزینه‌ها و درآمدها است. در دو سال گذشته میزان افزایش هزینه‌ها به مراتب بیشتر از درآمد بوده است. این تاثیر در میان گروه‌های مختلف نیز متفاوت است. با توجه به اینکه بخش زیادی از فقرا را کارگران حقوق‌بگیر یا افراد بیکار تشکیل می‌دهند،
قیمت بنزین، لااقل تا ابتدای سال آینده تاثیری روی درآمد آنها نخواهد داشت. اما در عوض گروه‌های پردرآمد توانایی بیشتری برای تطبیق درآمد خود با شرایط جدید تورمی خواهند داشت.
فرض کنید در یک شرکت توزیع مواد غذایی، صاحب شرکت جزو دهک دهم و کارگران شرکت جزو دهک اول درآمدی قرار دارند. قاعدتا با افزایش هزینه بنزین شرکت تعرفه توزیع کالا را هم تغییر خواهد دارد و در پی این تغییر امکان تطبیق وضعیت کارفرما با شرایط جدید بیش از کارگران است. کارگرانی که دستمزد آنها بر اساس دستورالعمل‌های دولتی تامین می‌شوند، عملا تا پایان سال امیدی به افزایش درآمد نخواهند داشت، مگر آنکه وعده توزیع یارانه سوخت در میان گروه‌های کم‌درآمد در حد و اندازه‌ای باشد که جبران عقب‌ماندگی را بکند. تجربه نشان داده شتاب‌زدگی، بی‌برنامگی و سومدیریت در اجرای چنین برنامه‌ها، نهایتا به هرج و مرج و آشفتگی بیشتر منجر خواهد شد.
تاثیر افزایش قیمت بنزین در بلندمدت
سال‌ها است یارانه سوخت در ایران تبدیل به معضلی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شده است. به هر حال یک روز باید این نظام ناعادلانه که عملا به سود طبقات پردرآمد و به زیان کم‌درآمدها، تغییر کند. تجربه نشان داده این کار با تصمیم‌های آنی و شوک‌های قیمتی، آن هم در شرایط ناپایدار ناشدنی است. نه‌تنها بهبودی اتفاق نمی‌افتد، بلکه وضعیت بحرانی‌تر از قبل خواهد کرد.
تبعات جراحی‌های اقتصادی در شرایط پایدار و به صورت تدریجی به مراتب کمتر از اقدامات ضربتی آن هم مواقع بحرانی است، اما دولت فرصت ثبات نسبی سال‌های ۹۴ تا ۹۶ را از دست داده و در بحرانی‌ترین شرایط -از سر اجبار یا اختیار- نه آنکه قیمت بنزین را یک بار برای همیشه آزاد کند، بلکه دست به افزایش ۲۰۰ درصدی قیمت بنزین زده است.
دور نیست در کمتر از دو سه سال بنزین ۳ هزار تومانی هم خود تبدیل به معضل یارانه‌ای شود، همان‌طور که بنزین ۴۰۰ تومانی در فاصله کوتاهی خود یک مساله یارانه‌ای تمام‌عیار شد.
فرض محال، حتی اگر گمان کنیم افزایش قیمت بنزین به نفع فقرا است، با این شرایط دوباره ورق بر خواهد گشت و در زمان کوتاهی دوباره ثروتمندان سر سفره یارانه‌ها خواهند نشست و سهم فقرا را می‌بلعید. آن موقع دولت دیگری دوباره با همین بهانه قیمت بنزین را چند صد درصد دیگر افزایش خواهد داد و خواهد گفت: سهم ثروتمندان از یارانه‌ها چندین برابر فقرا است.
تا آن موقع فقط فقرا فقیرتر و گرسنه‌تر شده و زندگی بر آنها سخت‌تر خواهد شد.
مطالب مرتبط:
گزارش لحظه به لحظه شهروندخبرنگاران از اعتراضات پاییز ۹۸
فقرا یا ثروتمندان؛ افزایش قیمت بنزین به نفع و ضرر کدام است؟
آیا مصوبات «ستاد مقابله با شرارت» با مسئولیت آیت‌الله خامنه‌ای قانونی است؟
آیا گران کردن بنزین تنها راه درآمد دولت بود؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر