بسته‌های گوشت و مرغ روزبه‌روز لاغرتر می‌شوند؛ بحران ناامنی غذایی

«نادیا سماوات»، کارشناس صنایع غذایی و مادر دو کودک هشت‌ساله، در طول ماه‌های گذشته اقلام بسیاری را از زنجیره غذایی خانواده کوچکش حذف کرده و می‌گوید با بحرانی به نام «ناامنی غذایی» مواجه شده است.
نادیا به‌طور هفتگی بین ۶۵ تا ۷۰ ساعت در دو کارخانه تولید مواد غذایی کار می‌کند ولی با وجود سه شیفت کاری، در طول دو سال گذشته به‌تدریج شاهد تغییر سبک زندگی‌‌اش به شکل خاموش بوده و با هر تغییر سیاسی و اجتماعی، از تنوع غذایی که روی اجاقش بار می‌گذاشته، به‌تدریج کاسته شده است.
نادیا این روزها بیش از همیشه در تنگناست و پشت دوربین اسکایپ نگرانی و دل‌شوره‌اش به‌عنوان یک عضو طبقه میانی جامعه و یک زن سرپرست خانوار به‌خوبی مشهود است.
نادیا رو به دوربین می‌کند و می‌گوید: «به آبدارچی کارخانه فردیس فکر می‌کنم که صبح به صبح فاصله طولانی شهرک اندیشه تا کارخانه را سوار مینی‌بوس می‌شود. شش بچه قد و نیم قد و یک میلیون و دویست تومان درآمد دارد و اقبال آن را ندارد تا با حقوق و مزایا در دو جای متفاوت در این‌سو و آن‌سوی شهر کار کند. او هفته گذشته به من گفت آخرین باری که برای خانواده‌‌اش گوشت معمولی، نه آشغال گوشت خریده، عید نوروز گذشته بوده است.»
نادیا به‌تدریج به یک حذف گسترده در لیست هفتگی خریدهایش اقدام کرده: «با اولین قدم رستوران یا غذای فوری آخر ماه خط خورد. در این شرایط گرانی و کمبود مواد غذایی، بهتر است به غذای خانه بسنده کنیم. به‌تدریج ماهی و غذای دریایی را که مایحتاج گران‌تری بود هم حذف کردیم و بعد هم تنوع میوه‌هایی که در سبد معمول خانواده جا داشت به یک قلم محدود شد و درنهایت، کار به بسته‌های گوشت و شیر و تخم‌مرغ رسید.»
بسته لاغر و مختصر گوشت را می‌گیرد رو به دوربین و می‌گوید: «من یک مهندس این مملکت هستم و این بسته برای یک وعده غذایی من و بچه‌ها و مامان و باباست. فکر سرنوشت بقیه را بکنید.»
تیرماه سال جاری – ۱۳۹۸- سازمان ملل در مطلبی با عنوان «امنیت غذایی و تغذیه در جهان» اعلام کرد که نزدیک به یک میلیارد انسان کره زمین با مشکلات مرتبط با ارتزاق دست‌به‌گریبان‌اند و ۸۲۱ میلیون نفر سوتغذیه دارند که از این تعداد، چهار میلیونشان در ایران زیست می‌کنند و البته این اعداد و ارقام به سال گذشته برمی‌گردد که ایران، کمتر از امروز با بحران گرانی و تغذیه روبرو بود. بحرانی که روزبه‌روز با افزایش فشارهای ناشی از تحریم، مسیر صعودی به خود گرفته است.
«مریم بالاشیخ»، معلم یک روستای مرزی در استان سیستان و بلوچستان به ایران‌وایر می‌گوید این اواخر بچه‌های کلاسش کاملا بی‌حال‌اند. اغلبشان با کمبود مواد غذایی جدی مواجه‌اند. رنگ و روی غالبشان پریده و بی‌تحرک‌اند و در هر ساعتی از روز یک لقمه نان بیات تعارفشان بکنی گل از گلشان می‌شکفد: «هفته گذشته بعد از تمام شدن ساعت مدرسه، یکی از بچه‌های کلاس به نام مریم را که سه روز متفاوت غش کرده بود، به علت لکه‌هایی که روی ناخن‌هایش بود و بی‌حالی مفرط و چیزی که درد عضله‌ها و سوزن سوزن شدن نوک انگشت‌هایش می‌خواند، به بهداری شهرستان چند کیلومتری روستا بردم. چون خانواده‌‌اش توانایی مالی این کار را نداشتند. بعد از انجام آزمایش‌ها و معاینه دقیق، دکتر گفت دخترک به‌شدت دچار کاهش توده استخوانی و چیزی به نام «استخوان‌ خواری» شده است. پدیده‌ای که وقتی مواد لازم خصوصا کلسیم به بدن نمی‌رسد، بدن از ذخیره موجود در استخوان‌ها ارتزاق می‌کند. وقتی از او پرسیدند روزی چند لیوان شیر می‌خورد گفت آخرین باری که شیر خورده یادش نمی‌آید.»
«سهیلا مدنی»، کارشناس تغذیه ساکن ایران در گفت‌وگو با ایران‌وایر می‌گوید نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد قریب به شش میلیون ایرانی از عوارض پوکی استخوان رنجورند و عامل ابتلای اغلب این افراد، تغذیه نامناسب ناشی از فقر است: «نمی‌توانید حتی تصورش را بکنید که اختلال در زنجیره غذایی تا چه حد می‌تواند بر روند سلامت، شادابی، خلاقیت و یادگیری یک فرد، اثر نامطلوب بگذارد. موارد ناشی از اختلال و سوتغذیه در مادران باردار می‌تواند منجر به نقص عضو یا نارسایی جسمی کودک بشود. کودکانی که در این شرایط به دنیا می‌آیند غالبا به کم‌خونی یا وزن نامتعادل مبتلا هستند. با افزایش قیمت گوشت آحاد مردم اعم از کودک و بزرگ‌سال با کمبود پروتئین مواجه می‌شوند و کمبود پروتئین می‌تواند بافت‌های حیاتی بدن را به مخاطره بیندازد و حتی در عملکرد قلب اختلال ایجاد کرده و باعث کندی ضربان قلب بشود.»
به گفته این کارشناس، یکی از مهم‌ترین آثار سوتغذیه کودکان، کاهش روند یادگیری در اختلالاتی است که با رفع کمبود، اثراتش از بین نمی‌رود و می‌تواند بر رشد مغز و بهره هوشی اثر همیشگی بگذارد کما اینکه یکی از عوامل عقب‌ماندگی ذهنی در نوزادان، کمبود آهن و ید است.
او می‌گوید البته در این میان تاثیر سوتغذیه در افراد میانسال را از یاد نبریم «کاهش ذخیره پروتئین، احتمال ابتلا به بیماری‌های عفونی در افراد میانسال را به‌شدت افزایش می‌دهد.»
او می‌گوید اخیرا از یکی از همکارانش که در حال انجام یک پژوهش دانشگاهی در این مورد است شنیده که در طول دو سال گذشته آمار بیماری‌های کبدی به شکل قابل‌توجهی افزایش یافته است: «این موضوع می‌تواند ناشی از گران شدن گوشت و کمبود مصرف پروتئین باشد. کم‌خونی و آسیبی که به سیستم دفاعی و ایمنی بدن وارد می‌شود، ریزش مو، خستگی مفرط و درد مدام عضله‌ها هم ناشی از کمبود مصرف پروتئین‌اند.»
این کارشناس تا پیش از جریان تحریم به مراجعانش توصیه می‌کرده اگر به پروتئین حیوانی دسترسی ندارند به مصرف پروتئین گیاهی روی بیاورند: «متاسفانه این روزها مواد غذایی حاوی پروتئین گیاهی هم به‌شدت گران شده و از دسترس عمومی خارج است و مکمل‌ها هم که می‌توانند جایگزین مواد غذایی باشند به شکل حیرت‌آوری تقلبی و گران‌اند.»
«نوید مروج»، متخصص علوم ورزشی و تغذیه ساکن کانادا که بخشی از کارش داوری مسابقات فیتنس و بادی بیلدینگ است، ضمن تایید اظهارات سهیلا مدنی، می‌گوید شرایط تغذیه و مکمل‌های غذایی در ایران به‌مراتب بدتر از آن چیزی است که می‌شنویم.
به گفته او بحث مکمل‌ها در ایران قصه دردناکی دارد و از قدیم‌الایام سیستم نظارتی وزارت بهداشت بر موضوع واردات مکمل‌ها و ساپلیمنت‌های غذایی ناکارآمد بوده اما هرگز بازار ایران مانند امروز از مکمل‌های نامرغوب، تقلبی و حتی خطرناک اشباع نشده بوده است: «بازار مولتی‌ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی توسط یک عده سودجو اداره می‌شود. آن‌ها قوطی‌ها و بطری‌های مکمل را با طراحی دقیق و کاملا شبیه به نمونه اصلی از کشور چین وارد می‌کنند و بعد با یک بسته‌بندی گمراه‌کننده و شیک، با محتوای بی‌کیفیت و گاها خطرناک تقلبی یا درجه چندم انباشته کرده و به‌عنوان جنس اصل با قیمت بالا به دست مشتری می‌رسانند.»
او می‌گوید علیرغم برچسبی به نام برچسب شبنم که وزارت بهداشت برای کنترل این مکمل‌ها استفاده می‌کند یا «کد رهگیری» و خطوط تلفنی که برای گزارش‌دهی در این مورد توسط بخش دولتی در نظر گرفته شده، اما بازار ایران سرشار از مکمل‌های تقلبی و حتی نمونه تقلبی همین برچسب‌های دولتی است.

به گفته این کارشناس تغذیه، مکمل‌های تقلبی تاثیر فاجعه باری بر عملکرد کلیه و کبد دارند و بخشی از جامعه ورزشی و مردم عادی را تهدید می‌کنند: «ورزشکار حرفه‌‌ای نیازمند تغذیه مناسب است. فردی که به‌طور حرفه‌‌ای ورزش می‌کند ناچار است روزانه مثلا سیصد گرم پروتئین مصرف کند. با شرایط گرانی موجود کدام ورزشکار قادر است این رژیم غذایی را تامین کند؟ به همین دلیل هم ناچار به مکمل رو می‌آورد، مکمل‌هایی که واقعی نیستند و نه‌تنها جیبشان را تهی می‌کند بلکه ممکن است سلامتی آن‌ها را به مخاطره بیندازد.»
مروج می‌گوید گاهی شبکه‌های اجتماعی تصویر نادرستی در باب تغذیه عمومی مخابره می‌کند: «شما به گروه اقلیتی توجه نکنید که مدام در اینستاگرام تصاویرشان را در رستوران‌های گران‌قیمت و در حال خوردن انواع و اقسام غذاهای ایتالیایی و چینی و ژاپنی به نمایش می‌گذارند. این‌ها واقعیت جامعه ما نیستند. من با بخشی از جامعه ورزشی ایران در ارتباطم و به‌خوبی می‌بینم که ورزشکاران حرفه‌‌ای هم با مشکلات اساسی مواجه شده‌‌اند و به‌ناچار، مدل زندگی‌شان به‌کلی تغییر کرده و قادر به خرید مکمل‌ها یا مواد غذایی موردنیاز نیستند.»
به گفته این متخصص علوم تغذیه «خانواده‌‌ای کم‌درآمد با خرید مواد غذایی ارزان‌تر مثل نان یا سبزیجاتی که ارزش غذایی کمتری دارند رفع جوع و گرسنگی می‌کنند و معمولا از گروه پروتئین یا لبنیات غافل می‌مانند؛ یعنی به یک گروه مواد غذایی که قدرت خریدش را دارند توجه می‌کنند و سایر گروه‌های لازم مثل گوشت، میوه و لبنیات را نادیده می‌گیرند و همین امر معضل فقر غذایی را ایجاد می‌کند.»
مروج می‌گوید همه این‌ها بخش روی ماجراست و فاکتورهای دیگری هم پشت پرده هستند که مهم‌اند اما به‌ندرت دیده می‌شوند: «با گران شدن سموم کشاورزی، کودها، دانه‌های اولیه دامی، هورمون‌ها و آنتی‌بیوتیک‌های دامی و آنچه در بخش دامداری و کشاورزی استفاده می‌شود، راه برای ورود اقلام تقلبی یا بی‌کیفیتی که به شکل فاجعه باری نامرغوب هستند باز می‌شود و طبیعتا محصولات حاصل از این پروسه نامرغوب، بی‌ارزش و به لحاظ غذایی فقیرند. به این معنا که یک پروسه نامعیوب غذایی می‌تواند از چرخه یک کود تقلبی به افزایش سرطان، تغییر مسیر ژن‌ها و حتی کاهش هوش ذهنی و پوسیدگی دندان و استخوان برسد.»
مدیرکل دفتر تغذیه وزارت بهداشت نسبت به پدیده «ناامنی غذایی» در هشت استان کشور هشدار داده است.
آن‌ها می‌گویند خشک‌سالی، فقر، کم‌سوادی و کم‌آبی عامل این شرایط نامطلوب است. طبق آمار دولتی فقط در استان سیستان و بلوچستان قریب به ۱۲ هزار کودک به سوتغذیه مبتلا هستند و لاغری و کوتاهی قد در این استان‌ها به یک پدیده کاملا معمولی تبدیل شده است.
مطالب مرتبط:
پول نداریم، شرمنده‌ایم؛ زندگی دشوار کارگران روزمزد
نسبت فقر و امنیت ملی؛  تحقیقی که اعتراض‌های آبان را پیش‌بینی کرده بود
برداشت‌تان را از فقر و محرومیت تغییر دهید، اینجا بلوچستان است
روایت چند شهروند از زندگی بعد از گرانی بنزین؛ می‌ترسیم