میراث قاسم سلیمانی در عراق و سوریه

مرگ و خرابی و آوارگی و تشکیل نیرو‌های شبه‌نظامی موسوم به «بسیج مردمی» را باید مهم‌ترین میراث «قاسم سلیمانی» در سوریه و عراق دانست.

جنگ که در سوریه آغاز شد، پای نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی به‌خصوص نیروی «قدس» سپاه پاسداران در این کشور هم باز شد و سال ۱۳۹۱ منجر به تشکیل «نیروهای دفاع ملی» یا همان «بسیج مردمی» شد که ایده و اجرای آن را فرماندهان سپاه برعهده داشتند.

این نیرو‌های «مردمی» و «فاقد آموزش نظامی» را قرارگاه «امام حسین» وابسته به سپاه، به فرماندهی «حسین همدانی» و با همکاری نیرو‌های حز‌ب‌الله آموزش داد تا جایی که تعداد آن‌ها به گفته مقام‌های سپاه به ۷۰ هزار نفر هم رسید.

نیروی «قدس» سپاه پاسداران که قاسم سلیمانی فرماندهی آن را برعهده داشت در مدت کوتاهی توانست ۴۲ گروه و ۱۲۸ گردان در سوریه را به نفع «بشار اسد» در سوریه سازمان‌دهی کند.

گروهی از شیعیان ایران، افغانستان‌، پاکستان، عراق، سوریه و لبنان ازجمله نیرو‌های تشکیل‌دهنده این به‌اصطلاح «بسیج مردمی» بودند که بخشی از آن‌ها همچنان در سوریه حضور دارند.

از دل این نیرو‌ها بعدا به‌تدریج گروه‌های مسلحی بیرون آمد و اعلام موجودیت کرد که گستره فعالیت نظامی خود را بلاد اسلامی معرفی می‌‌کند.

این نیرو‌ها که تجربه جنگ در سوریه را داشتند، سال ۱۳۹۳ در پی حمله نیرو‌های «داعش» به عراق، راهی این کشور شدند تا در دو جبهه عراق و سوریه به نفع جمهوری اسلامی و البته دولت‌های مستقر در دو کشور جنگ را پی بگیرند.

تجهیزات، شمار نیرو‌ها و البته توان آن‌ها به‌اندازه‌ای نبود که بتوانند در دو جبهه به‌طور هم‌زمان جنگ را ادامه داده و مقابل پیشروی‌های داعش بایستند.

از همین رو بود که سال ۱۳۹۴ نیروی «قدس» سپاه پاسداران ایده راه‌اندازی «حشد الشعبی» یا همان «بسیج مردمی» در عراق را به اجرا درآورد.

این نیرو‌ها ابتدا با دستور «نوری مالکی»، نخست‌وزیر وقت عراق و سه ماه بعد با حمایت آیت‌الله «علی سیستانی» تشکیل و سازمان‌دهی شدند.

نیروهای «حشد الشعبی» شباهت زیادی به نیرو‌های بسیج در ایران دارند. درواقع شکل‌گیری گروه «حشدالشعبی» و «دفاع وطنی» الگوگیری از بسیج در جمهوری اسلامی بود.

گزارش‌های سال ۱۳۹۶ می‌گوید که «حشد الشعبی» متشکل از ۴۲ تیپ است؛ سازمان بدر، عصائب اهل الحق، کتائب حزب‌الله، حرکة النجباء، سرایا السلام و سرایا الجهاد ازجمله اعضای آن هستند.

مناطق عملیاتی این نیرو‌ها هم بغداد، بابل، دیالی، صلاح‌الدین، انبار، الکرمه از توابع شهر فلوجه در انبار گزارش شده که تعداد نیرو‌های «حشد الشعبی» در آن‌ها ۶۰ تا ۱۲۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود.

شکستن محاصره سامرا و آمرلی، آزادسازی جرف الصخر (که بعدها به جرف النصر شهرت یافت)، بیجی، جنوب موصل، فلوجه و مناطقی در استان صلاح‌الدین و الانبار. شرکت در عملیات مهمی ازجمله «لبیک یا رسول‌الله» ازجمله موفقیت‌های «حشد ‌الشعبی» در عراق معرفی شده است.

در حال حاضر این نیرو‌ها تحت وزارت داخله فعالیت می‌کنند. اگرچه حکومت عراق خود به این نیرو‌ها مشروعیت بخشیده‌، اما حضور این نیرو‌های قدرتمند شبه‌نظامی در عراق مورد مناقشه و بحث‌های مختلفی در سال‌های اخیر شده است.

تکوین «حشد‌الشعبی» با مشارکت شیعیان درواقع مهم‌ترین تحول سال‌‌های اخیر در عرصه سیاسی و امنیتی عراق است که نام نیروی «قدس» با آن پیوند خورده است.

این پیوند عمیق که خود را در سفر‌های مکرر قاسم سلیمانی به مناطق مختلف عراق و دیدار با فرماندهان ارشد «حشد الشعبی» نشان می‌داد، برای این نیرو البته دردسر‌های زیادی هم داشته است.

«حشد ‌الشعبی» در حال حاضر در عراق با چالش‌‌هایی از قبیل «نگرانی کُرد‌ها و اهل تسنن»، «تعارض‌های ساختاری»، «اختلاف‌‌های داخلی»، «مشکلات مالی» و «مبهم بودن» آینده‌اش دست‌وپنجه نرم می‌کند.

همین عوامل و زمینه‌ها هم در نهایت منجر به این شد که دهم تیر ۱۳۹۸ «عادل عبدالمهدی»، نخست‌وزیر عراق طی فرمانی ۱۰ بندی دستور‌هایی را درباره «حشد ‌الشعبی» عراق صادر کند.

در این دستور دولتی آمده نیرو‌های «حشد الشعبی» زیر نظر نیرو‌های مسلح خواهند بود و باید تحت‌عنوان نام‌های نظامی از قبیل لشکر، تیپ و گروهان فعالیت خود را پی بگیرند.

در بند سه این دستور‌العمل آمده که «این گروه‌ها، چه فردی و چه تشکیلاتی باید تمام ارتباطات سیاسی خود را قطع کنند» و مراکزی که نام «حشد الشعبی» داشته باشند بسته خواهد شد.

«حشد الشعبی» در همین ماه‌های اخیر با فشار‌های داخلی و خارجی مختلفی دست‌وپنجه نرم می‌‌کرد که مرگ قاسم سلیمانی و «ابومهدی مهندس» فرمانده میدانی آن، ضربه بزرگ دیگری بر پیکره این مجموعه بود.

به همان اندازه که جنگ سوریه و نیرو‌های «دفاع وطنی» با نام حسین همدانی گره خورده بود به همان اندازه هم نام «حشد الشعبی» با قاسم سلیمانی در عراق پیوند داشت.

همدانی مهر ۱۳۹۴ در حلب سوریه کشته شد و قاسم سلیمانی در دی‌ ۱۳۹۸ در بغداد؛ دو سرداری که نام آن‌ها با جنگ، کشتار و مبارزه گره خورده بود.

مطالب مرتبط:
کشته شدن قاسم سلیمانی؛ آیا افغانستان زمین جنگ نیابتی دیگری میان ایران و آمریکا خواهد بود؟
اسماعیل قاآنی، فرمانده جدید سپاه قدس کیست؟
اسماعیل قاآنی اکبرنژاد؛ فرمانده جدید سپاه قدس؛ سرداری که به ویترین آمد