بزرگترین تخلف جمهوری اسلامی در سرنگونی هواپیمای اوکراینی چیست؟

جمهوری اسلامی ایران تایید کرده است که ساعاتی پس از حمله موشکی به پایگاه هوایی آمریکا در عراق، هواپیمای مسافربری متعلق به خطوط اوکراین را  به اشتباه هدف حمله پدافندی قرار داده و با 167 مسافر و خدمه که به مرگ تمامی آنها منجر شده، سرنگون کرده است.

پس از سه روز انکار شلیک سامانه دفاعی سپاه به هواییمای مسافربری بر آسمان تهران، ستاد کل نیروهای مسلح با انتشار بیانیه ای تایید کرد که «مقصر سرنگونی» این هواپیما ناشی از «خطای انسانی» در سپاه پاسداران و به صورت «غیرعمد» بوده است.

«امیرعلی حاجی زاده» فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ایران پس از صدور این اطلاعیه در تلویزیون حکومتی ایران حاضر شده و گفته سامانه سپاه هواپیمای مسافربری را موشک کروز تشخیص داده و با شلیک موشکی کوچک آن را ساقط کرده است: «ما مقصر هستیم. هواپیما در مسیر خود بوده است. اگر گناهی بوده، عناصر ما خبط و خطا کردند و ما باید پاسخگو باشیم.»

تخلف اصلی در سرنگونی هواپیما کجا انجام شده است؟

مقام های ارشد حکومت جمهوری اسلامی که از روزها قبل تصمیم به حمله به پایگاه آمریکایی عین الاسد در عراق گرفته بودند و به گفته امیرعلی حاجی انتظار واکنش نظامی از سوی ایالات متحده هم داشته اند، می بایست آسمان کشور را به روی عبور و مرور هواپیماهای مسافربری مسدود می کردند.

فرمانده هوافضای سپاه گفته که این نیرو مسئول بستن آسمان کشور نبوده اما گفته مسدود نشدن آسمان ایران «بنابر دلایلی» بوده است. مهمترین دلیل خودداری از بستن آسمان ایران بر روی هواپیماهای مسافری، احتمالا جلوگیری از دادن علامت به آمریکا در آمادگی داشتن و انتظار برای پاسخ نظامی متقابل بوده است. این اقدام خلاف تعهدات بین المللی جمهوری اسلامی ایران در حفاظت از جان مسافران غیرنظامی است اما حتی پس از انجام عملیات موشکی سپاه هم حریم هوایی ایران به روی پرواز های بین المللی مسدود نشده است.

به گفته فرمانده هوافضای سپاه پس از حمله موشکی به پایگاه آمریکایی پروازهای نظامی در اطراف ایران شدت گرفته بود و حتی پدافند هوایی در انتظار ورود موشک های کروز و هواپیمای نظامی به حریم هوایی ایران بوده اما در این زمان هم از مجوز پرواز هواپیماهای مسافری لغو نشده و همچنان هواپییماهای غیرنظامی و تجاری در حال عبور و مرور در آسمان پرخطر ایران بوده اند.

به گفته این فرمانده ارشد سپاه، سطح هشدار و آماده باش سامانه های پدافندی که حفاظت از آسمان ایران را به عهده دارد «به بالاترین حد رسید بود» اما علیرغم چنین وضعیتی که بالقوه برای هواپیماهای غیرنظامی مرگبار است، مقام های ارشد نظامی باز هم از صدور دستور تخلیه آسمان و لغو مجوز پروازهای خروجی و ممانعت از ورود هواپیماها خودداری کرده اند.

چه کسی باید آسمان ایران را می بست؟

مسئولیت نظامی در این موارد به عهده ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران است. با توجه به اینکه اطلاعات مربوط به پدافند یکپارچه هوایی ایران در اختیار ستادکل قرار می گیرد، این ستاد اختیار و وظیفه دارد تا در چنین وضعیتی که خطر مرگبار جان مسافران غیرنظامی را تهدید می کند،  آسمان را به روی هواپیماهای غیرنظامی مسدود کند و از سازمان هواپیمایی کشوری بخواهد این دستور را فورا به اطلاع خطوط هوایی ورودی و خروجی بگذارد و اجرا کند. با توجه به اینکه فرمانده نیروی هوافضا سپاه گفته: «احتمال شلیک کروز و ورود هواپیماهای نظامی را داشتیم» باز گذاشتن حریم هوایی ایران به روی هواپیماهای مسافربری خلاف تعهدات بین المللی جمهوری اسلامی در تضمین و رعایت ایمنی مسافربری هوایی است.

مسئولیت فاجعه رخ داده با کیست؟

سرلشکر پاسدار «محمدحسین باقری» رییس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی است اما مطابق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مسئولیت فرماندهی کل قوای مسلح با آیت الله علی خامنه ای است که باید پاسخگوی عملکرد نیروهای تحت امر خود باشد. علی خامنه ای  صرفا با انتشار اطلاعیه‌ای سفارش به پیگیری کوتاهی و قصورها کرده و خواستار جلوگیری از تکرار چنین سانحه‌ای شده است.

مسئولیت جبران خسارات با کیست؟

به دلیل اینکه هواپیما مورد اصابت موشک پدافند سپاه پاسداران قرار گرفته است، جمهوری اسلامی ایران مسئول جبران خسارات هواپیما و غرامت بابت مسافران کشته شده است. در این مورد به دلیل حادثه ای که ناشی از اقدام نظامی ولو غیرعمد بوده، بیمه شرکت هوایی جبران خسارات را بر عهده نخواهد گرفت. احتمال دارد که به دلیل دوتابیعتی بودن برخی از مسافران هواپیمای سرنگون شده، جمهوری اسلامی یرای پرداخت دیه تصمیم به تبعیض به پرداخت میان این افراد و مسافران کشته شده بگیرد.

در این صورت خانواده کشته شدگان می توانند برای دریافت غرامت ناشی از فوت در کشورهای ایران، کانادا، اوکراین، سوئد، افغانستان، بریتانیا و آلمان به دادگاه های این کشورها مراجعه کنند.

آیا احتمال تعقیب قضایی مقصران سرنگونی هواپیما وجود دارد؟

در صورتی که جمهوری اسلامی ایران مقصران سرنگونی هواپیمای اوکراینی را تحت تعقب قرار دهد، محاکمه تحت «قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح» صورت خواهد کرد.

آیا احتمال پیامد بین‌المللی برای جمهوری اسلامی وجود دارد؟

در حال حاضر برخی از خطوط هوایی عمدتا غربی عبور و مرور هواپیماهای خود به ایران را متوقف کرده اند. برخی از شرکت‌های هوایی هم استفاده از آسمان ایران برای رسیدن به مقاصد را به حالت تعلیق درآورده اند. تصمیم گیری درباره ادامه این وضعیت، به جزئیات گزارش هیات تحقیق درباره میزان ایمنی و رعایت استاندارهای هوانوردی از سوی ایران و اصلاح مشکلات پدافند هوایی جمهوری اسلامی بستگی دارد که مقام های جمهوری اسلامی نقص در آن را تایید کرده اند.