از شایعه تا فاجعه کرونا میان پناه‌جویان در مرزهای مختلف

«می‌دانی اگر این‌جا کرونا بیاد یعنی چی؟ متوجه هستی چه فاجعه‌ای پیش می‌آید؟ بین بچه‌ها در جنگل قرص پخش کردند و گفتند مربوط به آلرژی است. ولی بیخود می‌گویند. با ماسک آمده بودند. به بعضی‌ها در داخل کمپ هم قرص دادند ولی به خیلی‌ها هم نه. تعداد زیادی هم پلیس از آتن آمده. نمی‌دانیم قضیه چیست. ولی اگر کرونا باشد، یعنی یک کشتار بزرگ.»

این‌ها  بخشی از حرف‌های یکی از پناه‌جویان ایرانی در جزیره لس‌بوس یونان است. جزیره‌ای که بیشترین جمعیت پناه‌جویان را در خود جای داده است. کمپ موریا که به شکل رسمی بیش از ۲۰هزار نفر در آن، بدون امکانات پزشکی، درمانی و بهداشتی زندگی می‌کنند و هر چند روز هم قایق‌های مهاجران به ساحل آن می‌رسند. بدون آن‌که کنترل بهداشتی وجود داشته باشد و تستی از آن‌ها گرفته شود. البته این صرفا یک مرز آبی است که پناه‌جویان از ترکیه به سمت آن می‌روند، مرزهای دیگر هم هست؛ از ایران به ترکیه، از یونان به ایتالیا و دیگر کشورهای اروپایی که حالا، در وضعیت هشدار نسبت به شیوع ویروس کرونا هستند.

در ماه فوریه، وقتی ویروس کرونا به کشورهای اتحادیه اروپا رسید، امور پناهجویان سازمان ملل متحد خواستار «اقدامات اضطراری» برای بهبود شرایط کمپ‌های پناهندگان در یونان شد؛ به دلیل ازدحام بیش از حد و خطر شیوع بیماری‌ها. البته هنوز به شکل رسمی درباره ابتلای پناهجویان به این ویروس خبری درج نشده است. اما به نظر می‌رسد که این نگرانی هر لحظه قوت بیشتری می‌گیرد. خصوصا که در یونان، سه مورد مشکوک به ویروس کرونا در بیمارستان بستری شدند و البته نتیجه آزمایش هر سه نفر، منفی بود.

اما یونان به عنوان کشوری که با موج پناه‌جویان مواجه است و حتی آماری از تعداد آن‌ها ندارد، به خاطر نداشتن برنامه‌ای مشخص در خصوص پناه‌جویان و امکان ابتلای آن‌ها به این ویروس، مورد انتقادهای بسیاری است. هم از جانب شهروندان و هم از جانب احزاب سیاسی مخالف دولت فعلی. دولت فعلی که سال اول است روی کار آمده، سیاست‌هایی ضد مهاجرت دارد و از سوی دولت قبلی، با رویکردی متفاوت، مورد حمله قرار گرفته است.

در هفته‌های گذشته اعتراض‌های بسیاری از سوی شهروندان یونان خصوصا در جزیره‌هایی مثل لس‌بوس و ساموس صورت گرفت و و تظاهرات‌هایی هم برگزار شد. هر دو طرف تظاهرکننده‌هایی داشتند. هم آن‌ها که خواستار رسیدگی به امور پناهجویان در راستای راندن‌شان از جزیره‌ها بودند و چه آن‌هایی که به نفع پناهجویان مقابل تصمیم دولت در ایجاد بازداشت‌گاه هستند. دولت جدید از زمان روی کار آمدن گفته است که در نظر دارد کمپ‌های پناهجویی را در جزایر تعطیل کرده و به جای آن‌، کمپ‌هایی بسته یا به عبارت دیگر، بازداشت‌گاه ایجاد کند. حالا با افزایش نگرانی‌ها پیرامون ویروس کرونا، دولت هم مدام می‌گوید که این اقدامات برای کنترل سلامت عمومی می‌تواند مفید باشد. تظاهرات‌های مخالفان بازداشت‌گاه در اخرین روزهای ماه فوریه با رویایی پلیس این کشور، به خشونت و پرتاب گازهای اشک‌آور هم منتهی شد.

«استلیوس پتساس» سخن‌گوی دولت در همین رابطه می‌گوید: «مشخص است که مواردی مانند ویروس کرونا را در مراکز بسته با سرعتی موثر می‌توان بررسی کرد و نه در مراکزی باز و آنارشیک.»‌

در مقابل، دولت قبلی یعنی حزب سیاسی «سیریزا» معتقد است که پیوند دادن ایجاد بازداشتگاه برای پناهجویان با نگرانی‌ها پیرامون شیوع ویروس کرونا باعث ایجاد خشونت خواهد شد. این حزب سیاسی دولت را مورد انتقاد قرار داده است که هیچ آمادگی و برنامه‌ای برای پناه‌جویان و مهاجران در کمپ‌های پرازدحام ندارد: «دولت برای مواجهه با هرج و مرج‌ ایجاد شده، بدون هیچ برنامه‌ای صرفا علیه شهروندان جزایر هم از خشونت استفاده می‌کند.»

ترس و نگرانی میان پناه‌جویان ایرانی هم به گوش می‌رسد. چه آن‌هایی که در جزیره‌ لس‌بوس زندگی می‌کنند و چه آن‌هایی که در آتن به سر می‌برند؛ همچنین شهرها و کمپ‌های دیگر.

زنی ایرانی که در کمپ پناهجویان «موریا» در جزیره لس‌بوس زندگی می‌کند، می‌گوید که از مسوولان کمپ پیگیری کرده است اما به او گفته‌اند که هیچ مورد ابتلا به ویروس کرونا مشاهده نشده است. اما او هم تایید می‌کند که در روزهای گذشته، عده‌ای با پوشش ماسک به پناه‌جویانی که اطراف کمپ زندگی می‌کنند، داروهای داده‌اند. اما هیچ‌کدام نمی‌دانند واقعیت این داروها چیست. در حالی‌که، خصوصا به خاطر فصل سرما، بیماری‌هایی مثل سرماخوردگی و آنفولانزا میان پناهجویان به شدت شیوع دارد و اگر در میان چادرها قدم بزنیم، از هر گوشه‌ای صدای سرفه‌ای به گوش می‌رسد.

اما هیچ‌کس نمی‌داند واقعا در میان پناه‌جویان آیا کسی به این ویروس مبتلا است یا خیر. مرگ و میر در این دنیا عادی است. دارو نیست. بهداشت وجود ندارد. چه برسد به شست‌وشوی دست‌ها، هر بیست دقیقه یا وجود مایع ضدعفونی‌کننده. ویروس کرونا حالا در جبهه‌ای مقابل آن‌ها ایستاده و تنها ترس است که میان‌شان بیشتر می‌شود.

در ترکیه اما شرایط متفاوت است. از کمپ‌های پرازدحام برای پناه‌جویان و مهاجران غیر از در مرزها خبری نیست. پناه‌جویان در شهرهای مختلف که از سوی سازمان ملل و اداره مهاجرت برای‌شان در نظر گرفته شده است، پراکنده‌اند. اما هم‌مرزی با ایران که حالا به مرکز صادرکننده ویروس کرونا تبدیل شده، نگرانی‌های بسیاری به همراه دارد. یکی از پناه‌جویان ساکن شهر «وان» هم‌مرز با ایران می‌گوید: «ما این‌جا حبس شده‌ایم و حالا کرونا هم هست. قبل از این‌که ترکیه کنترل مرزها را بیشتر کند، هر روز صدها ایرانی به این شهر می‌آمدند. هیچ کنترلی هم نیست.»

در روزهای گذشته پنج مورد که سه شهروند ترکیه و دو شهروند ایرانی بودند، در بیمارستان مرکزی شهر «وان» بستری شدند اما نتیجه آزمایش هر پنج نفر منفی بود. دولت ترکیه اعلام کرد که مرزهایش را با ایران بسته است و گفته می‌شود نیروهای مرزی دو کشور افزایش داشته‌اند. اما ۲۵ فوریه، با وجودی که ترکیه اعلام کرده بود مرزهای هوایی و زمینی‌اش را بسته است، هواپیمایی از ایران به مقصد استانبول در حرکت بود اما مسافری ایرانی مشکوک به ابتلا به ویروس کرونا تشخیص داده شد و هواپیما در آنکارا فرود آمد. دوازده مسافر دیگر هم تب داشتند.

همچنین در خبرهای مربوط به ترکیه آمده است که از ورود چندین مسافر ایرانی به ترکیه که مشکوک به ابتلا به ویروس کرونا بودند، جلوگیری شده است.

به نظر می‌رسید که با بسته شدن مرزهای ترکیه و ایران و همچنین افزایش نیروهای مرزی، بازار قاچاق‌چیان انسان داغ‌تر شود. اما یکی از این افراد خبر داد که با چندبرابر شدن این نیروها، و همچنین احتمال ایجاد درگیری و شلیک مستقیم، بسیاری از قاچاق‌برها، جابه‌جایی مسافران را به تعویق انداخته‌اند. از سوی دیگر، در روستاهای مرزی ترکیه چند متر برف روی زمین نشسته است و برای همین عبور قاچاقی، خطرناک است.

شنیده‌ها و شایعه‌ها هم در دنیای پناهجویی به قوت خود باقی است. اخباری منحصر به آن‌ها وجود ندارد. شنیده‌هایی هست که گوش به گوش نقل می‌شود. از بازداشت چندین پناهجو و مهاجر مبتلا به کرونا در مرزها، تا انتقال مهاجران و پناهجویان مبتلا از کمپ‌ها به بیمارستان‌ها. اما هیچ‌کدام از این شنیده‌ها را نمی‌توان تایید کرد.

در عین‌حال، نگرانی دیگری هم درباره پناه‌جویان و مهاجران غیرقانونی وجود دارد. با توجه به مدت زمان پنهان ماندن فعالیت این ویروس در مبتلایان، بسیاری ممکن است که در جریان ناقل بودن خویش نباشند و از کشوری به کشوری دیگر غیرقانونی در حرکت باشند. خصوصا در اتحادیه اروپا. در روزهای گذشته تعداد مبتلایان به ویروس کرونا در کشور ایتالیا بالا رفته است. مسیر بسیاری از پناهجویان و مسافران نیز برای رسیدن به اروپای غربی از ایتالیا می‌گذرد. چه آن‌هایی که با کشتی از بندرهای غربی یونان خود را به ایتالیا می‌رسانند و چه آن‌هایی که پیاده و با گذشتن از منطقه بالکان و پشت‌سر گذاشتن کرواسی، قدم به خاک این کشور گذاشته‌اند.

مقصد بعدی فرانسه است که در ۲۶ فوریه اعلام شد سه مورد جدید ابتلا به ویروس کرونا در این کشور پدید آمده است. یکی از مبتلایان جان خود را از دست داد. فردی که به تازگی از ایتالیا به فرانسه آمده بود. در عین‌حال، در همین مسیر فرانسه به بریتانیا، هزاران پناه‌جوی الجزایری هستند که بنا به اخبار منتشر شده، وضعیت شیوع ویروس کرونا در این کشور هم به مرحله هشدار رسیده است. برای همین فرانسه نیز در آماده‌باش به سر می‌برد و برنامه‌های تلویزیونی و آموزشی خود را به مساله ویروس کرونا اختصاص داده است. اگرچه هیچ خبری درباره کمپ‌های پناهجویان و همچنین جنگل‌های شمال فرانسه در مرز با بریتانیا وجود ندارد. برخی از پناهجویان که در جنگل‌ها زندگی می‌کنند و همچنان در تلاش هستنند که خود را به بریتانیا برسانند اما می‌گویند نه تنها کسی به سراغ آن‌ها نرفته است، بلکه امکان مراجعه به مراکز درمانی را هم ندارند.

بسیاری از آن‌ها افرادی هستند که غیرقانونی در فرانسه زندگی می‌کنند و بدون داشتن مدارک، خیال می‌کنند که مراجعه به مراکز درمانی ممکن است به بازداشت یا اجبار آن‌ها به اعلام پناهندگی در این کشور منتهی شوند. این گروه از پناه‌جویان و مهاجران ممکن است در کشورهای دیگر اتحادیه اروپا اثرانگشت داشته باشند و به محض بازداشت، به همان کشور برگردانده شوند. این اقدام از نظر حقوقی تحت قانون «دوبلین» صورت می‌گیرد که پناه‌جویان بایستی به اولین کشور امنی که می‌رسند درخواست پناهندگی بدهند و اگر خلاف این عمل کنند، به همان کشور بازگردانده می‌شوند.

برای همین مهاجران و پناهجویان که ممکن است خودشان مبتلا یا ناقل این ویروس باشند، نه امکانات پزشکی دارند و نه حتی اگر غیرقانونی در کشوری باشند، حاضر به مراجعه به پزشک هستند.

در گروه‌ها و کانال‌های پناهجویان اما بحث‌ها حول مسایل دیگری در جریان است. گاه بحث‌ها به سیاست و طنز کشیده می‌شود و گاه ابراز خوشحالی از این‌که بستن مرزها باعث می‌شود که جلوی گسترش ویروس کرونا گرفته شود. البته شایعاتی هم مثل همیشه در جریان است. مثلا متنی که مدام دست به دست می‌شود حاکی از هوش بریتانیا در خروج از اتحادیه اروپا تحت عنوان «برگزیت» است. به این معنا که انگار با قرارداد «برگزیت» ویروس کرونا هم امکان رسیدن به این کشور را ندارد. در حالی‌که به نظر می‌رسد همه جهان درگیر این ویروس خواهند شد که نه مرز می‌شناسد و نه جنسیت و نه نژاد.

بسیاری هم نگران ویزاهای خود هستند. سوال‌های بسیاری مطرح شده است که با وجود بسته شدن مرزها و شیوع ویروس کرونا در ایران، چقدر امکان لغو ویزاها یا پروازهایی وجود دارد که مسافران ایرانی به قصد ترک کشورشان تهیه کرده‌اند. بسیاری از این ویزاها به شکل غیرقانونی تهیه می‌شود. یعنی توسط دلالان یا آژانس‌های مسافرتی و هواپیمایی در داخل ایران.

سرپرست یکی از همین آژانس‌های مسافرتی در تهران که دستی هم در تهیه ویزاهای قاچاقی دارد، می‌گوید که به خاطر کاهش مسافران ناچار شده‌اند که دفاتر را حداقل برای یک هفته آینده، تعطیل کنند. اما تصریح می‌کند که بازار فروش ویزا همچنان داغ است. خصوصا که به گفته‌ او در هفته‌های اخیر، ویزای ایتالیا هم راحت‌تر اخذ و هم ارزان‌تر فروخته می‌شود: «ایتالیا تضمینی هم کار می‌کنیم. حتی اگر پرونده منفی شود، تمام پول را پس می‌دهیم. فقط ۱۰۰ میلیون تومان برای ویزای یک‌ ماهه.» قیمت ویزای قاچاقی ایتالیا تا پیش از این، دست‌کم ۱۴۰ تا ۱۵۰ میلیون تومان بود.

در هر صورت، اگر به دنیای پر ازدحام و آواره پناه‌جویی و مهاجرت غیرقانونی نیم‌نگاهی بیاندازیم، میلیون‌ها انسان که ممکن است خودشان به این ویروس آلوده شده باشند، بدون هیچ امکاناتی به سر می‌برند و حالا در نقش ناقل، این ویروس را منتقل کنند. حتی ممکن است که جان خود را از دست بدهند، بدون آن‌که خبری از هویت و دلیل مرگ‌شان منتشر شود. به نظر می‌رسد جامعه جهانی و امور جهانی سازمان ملل پیش از هر فاجعه‌ای، بایستی به فکر این ده‌ها میلیون انسان آواره هم باشد.

***

شما هم می‌توانید خاطرات، مشاهدات و تجربیات خود از قاچاق انسان، پناهندگی و مهاجرت به اشتراک بگذارید. اگر از مسئولان دولتی یا افراد حقیقی و حقوقی که حق شما را ضایع کرده‌اند و یا مرتکب خلاف شده‌اند شکایت دارید، لطفاً شکایت‌های خود را با بخش حقوقی ایران وایر با این ایمیل به اشتراک بگذارید: [email protected]

مطالب مرتبط:

ابتلای پناه‌جویان به ایدز برای رهایی از جزیره‌ لس‌بوس یونان