بعد از یک هفته که مرزهای ترکیه به سمت اتحادیه اروپا به روی پناهجویان باز شد، ترکیه و روسیه به توافق رسیدند که در شهر «ادلب» آتش‌بس اعلام کنند. قرار است این توافق از نیمه‌شب پنجم مارچ اجرایی شود. اما هنوز معلوم نیست چه سرنوشتی در انتظار پناهجویان در مرز زمینی میان دو کشور است؛ اگرچه یونان خبر داده است پناه‌جویانی را که به جزیره‌ها و خشکی این کشور رسیده‌اند، به کشورهایشان باز خواهد گرداند.
***
بعدازظهر پنجم مارچ۲۰۲۰، «رجب طیب اردوغان»، رییس‌جمهوری ترکیه با «ولادیمیر پوتین»، رییس‌جمهوری روسیه ملاقات داشت. او پیش از ملاقات گفت که می‌داند همه دنیا منتظر نتیجه این مذاکرات خواهند بود. البته مساله فقط درگیری‌های نظامی در «ادلب» سوریه نبود بلکه ده‌ها هزار انسان در این یک هفته آواره شدند و میان دو مرز ترکیه و یونان، سرگردان ماندند.
بعد از این دیدار، اعلام شد که از نیمه‌شب آتش‌بس برقرار خواهد شد. هم‌چنین تصمیم گرفتند که ضمن به راه انداختن گشت‌های مشترک، مسیری امن در یکی از جاده‌های کلیدی ادلب ایجاد کنند.
اما برخی منابع ترک خبر دادهاند که اردوغان در ملاقات با پوتین گفته است که هیچ تغییری در سیاست باز بودن مرزها نخواهد داشت. به گفته این منابع، مذاکرات با روسیه ربطی به وضعیت پناهجویان ندارد و هیچ تصمیمی به عقب برنمی‌گردد.
شب ۲۷ فوریه بود که حمله‌ای هوایی از سوی نیروهای سوریه با پشتیبانی روسیه در شهر ادلب اتفاق افتاد و دست‌کم ۳۳ سرباز ترک جان خود را از دست دادند. همین اتفاق باعث شد که ترکیه مرزها را بر روی پناهجویان باز کند و خبر دهد که دیگر قادر به پذیرایی از پناهجویان و مهاجران نیست. بنا به تخمین سازمان ملل متحد، دست‌کم ۱۳ هزار نفر پشت مرز زمینی ترکیه و یونان گرفتار ماندند. یونان مرزی باز نکرد و به تعبیر اتحادیه اروپا، «سپر» شد مقابل پناهجویان و تصمیم یک‌طرفه اردوغان. در این میان، تعدادی از پناهجویان زخمی شدند و دست‌کم دو نفر جان خود را از دست دادند. البته مقامات یونانی این مساله را تکذیب کرده‌اند.
پناهجویان و مهاجرانی که در پی دستور اردوغان به سمت مرز به راه افتاده بودند، انگار که میان دو دیوار مانده باشند. دورتادور آن‌ها حصار کشیده شد و یونان با گاز اشک‌آور، نارنجک‌های صوتی و باطوم جلوی عبور پناهجویان را گرفت. سران اتحادیه اروپا با هلی‌کوپتر وضعیت مرز را نظاره کردند و در نهایت تصمیم گرفته شد به یونان ۷۰۰ میلیون یورو برای محافظت از مرزهای اتحادیه اروپا، کمک مالی ارایه شود؛ مساله‌ای که انگار در طرف مقابل، خشم ترکیه را در برداشت.
اردوغان در پاسخ این تصمیم اتحادیه اروپا گفت: «۱۰ سال می‌شود که ترکیه میزبان چهار میلیون سوری است. آیا تا به حال چنین پشتیبانی به ما ارایه داده‌اید؟ آن‌ها به سادگی می‌توانند تصمیم بگیرند.»
اما چشم‌ها هم‌چنان به توافق ترکیه و روسیه بود. پیش از دیدار اردوغان و پوتین، وزیر کشور ترکیه گفته بود که اگر حمله‌ها به ادلب متوقف نشوند، جلوی موج سه میلیون و نیم پناه‌جوی سوری را به سمت اروپا نخواهد گرفت.
حالا که ترکیه و روسیه به توافق رسیده‌اند و پوتین بابت کشته شدن سربازان ترک ابراز تاسف کرد و گفت که نمی‌دانستند سربازان ترک در آن منطقه حضور دارند، معلوم نیست چه بر سر پناهجویان در مرز میان ترکیه و یونان خواهد آمد؛ به ویژه که رسانه‌های ترکیه مدام از ادامه روند باز بودن مرزها می‌گویند.
مهاجران اما میان دو کشور، با کندن درخت‌های اطراف‌شان، در سرمای زمستان خود را گرم می‌کنند، برای ساعت‌ها در صف غذا می‌ایستند و هم‌چنان امیدوار هستند که درهای اتحادیه اروپا به روی آن‌ها گشوده شود. خبرهایی مبنی بر حمایت نهادهای حقوق بشری از پناهجویان میان آن‌ها جریان دارد و به امیدواری‌شان دامن می‌زند. اتحادیه اروپا اما با ابراز هم‌دردی با یونان و بلغارستان، اعلام کرد که اجازه نخواهد داد هیچ مهاجری به شکل غیرقانونی از مرزهای این اتحادیه عبور کند.
به گفته منابع دولتی یونان، نیروهای مرزی روز چهارم مارچ جلوی ورود هفت هزار پناه‌جو را به خاک یونان گرفته‌اند. هم‌چنین خبر دادهاند که از ۲۹ فوریه از ورود ۳۴هزار و ۷۷۸ نفر جلوگیری کرده‌اند. دست‌کم ۲۴۴ مهاجر هم که توانسته بودند به خاک یونان وارد شوند، بازداشت شده‌اند.
وزیر مهاجرت یونان اعلام کرده است که هر مهاجر و پناه‌جویی که بعد از اول مارچ وارد خاک این کشور شده است، به شهر شمالی «سرس» (Serres) منتقل و به کشور خود بازگردانده می‌شود: «هدف ما بازگرداندن آن‌ها به کشورهایشان است.»
دولت هم‌چنین خبر داده است پناهجویان و مهاجرانی که از پیش در جزیره‌های یونان در کمپ‌های پرازدحام مانده بودند، در روزهای آینده به «آتن»، پایتخت این کشور منتقل خواهند شد. از سوی دیگر، بنا به تصمیم یونان، این کشور تا یک ماه هیچ درخواست پناهندگی را نخواهد پذیرفت؛ تصمیمی که مورد انتقاد سازمان‌های حقوق بشری و به ویژه سازمان ملل قرار گرفته است.
در همین خصوص، رییس فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ بعد از بازدید از مرز زمینی میان دو کشور گفت: «بسیار غم‌انگیز است که ما باز هم شاهد آن هستیم که با انسان‌ها مثل سلاح سیاسی رفتار می‌شود. این قابل قبول نیست.»
آژانس مهاجران سازمان ملل هم به هر دو کشور هشدار داد که با پناهجویان با احترام برخورد و حقوق آن‌ها را رعایت کنند. در بیانیه‌ای که این آژانس صادر کرده، آمده است: «بایستی تعهدات حقوقی بین‌المللی رعایت شود؛ به ویژه برای آن‌هایی که ممکن است نیاز به حمایت بین‌المللی داشته باشند.»
در عین‌حال، این سوال وجود دارد که اگر یونان می‌تواند قوانین بین‌المللی را نقض کند، چه تضمینی وجود دارد که کشورهای دیگر هم دست به اقداماتی این‌چنینی نزنند؟
یونان و اتحادیه اروپا، ترکیه را متهم کرده‌اند که از پناهجویان سوء استفاده کرده است تا بتواند کمک‌های مالی بیشتری بگیرد یا از حمایت اتحادیه اروپا در درگیری‌های سوریه برخوردار شود. ترکیه در حال حاضر پذیرای دست‌کم سه میلیون و ۶۰۰هزار پناه‌جوی سوری است و به نظر می‌رسد با افزایش درگیری‌ها در سوریه، شمار بیشتری آواره و به سمت ترکیه رهسپار شوند. بنا به تخمین سازمان ملل، در ماه‌های اخیر دست‌کم یک میلیون سوری از ادلب سوریه آواره شده و به سمت مرزهای ترکیه پناه آورده‌اند.
در شرایطی که ترکیه گفته است توانایی نگه‌داری از پناهجویان را ندارد و مرزها را بر روی آن‌ها نخواهد بست، حالا به توافقی با روسیه دست پیدا کرده است که می‌تواند بر سرنوشت پناه‌جویانی که آواره‌تر از قبل شده‌اند، تاثیر بگذارد. البته ترکیه همان کشوری است که کمتر از یک سال پیش، دست‌کم هزار پناه‌جو را صرفا به ایران بازگرداند؛ آن‌هم بعد از شایعه‌ای که در شبکه‌های اجتماعی میان مهاجران پیچیده بود مبنی بر باز بودن مرزهای ترکیه و اتحادیه اروپا.
در پنجم آوریل سال گذشته چنین شایعه‌ای نشر پیدا کرد. دو ماه قبل از تعیین موعد پنجم آوریل، اردوغان در سخنانی گفته بود که اگر اتحادیه اروپا بر توافقات خود پایبند نباشد، مرزها را بر روی پناهجویان باز می‌کند؛ تهدیدی که پیش از آن هم بارها تکرار شده بود. بر همین اساس، پنجم آوریل هزاران پناه‌جو در یونان و نزدیکی مرز «مقدونیه» تجمع کردند و منتظر ماندند که بتوانند از سد پلیس این کشور بگذرند. اما در ترکیه، مهاجران حتی نتوانستند در محل تعیین شده که نزدیک شهر «ادرنه» بود، تجمع کنند.
به روایت رسانه‌های ترکیه در همان زمان، نزدیک به هزار پناه‌جوی ایرانی بازداشت و به کمپ دیپورت منتقل و بیشتر آن‌ها هم به ایران بازگردانده شدند.
حالا کمتر از یک سال از آن تاریخ گذشته است. در این مدت، حمله‌های روسیه به شهر ادلب شدت گرفت و یک میلیون انسان بی‌خانمان شدند. در ماه اکتبر سال گذشته هم ترکیه خبر داد که می‌خواهد «منطقه امن» برای پناهجویان در شمال سوریه بسازد که مورد توافق امریکا هم بود. نوار مرزی که ساکنان آن کُردهایی بودند که پس از حمله‌های ترکیه به آن مناطق، آواره شدند.
ترکیه در پی افزایش درگیری‌ها در سوریه و نگرانی بابت از دست رفتن ادلب و حاکمیت تام دولت سوریه بر این کشور، حالا برگ برنده خود را زمین زد اما اتحادیه اروپا به گفته رییس کمیسیون این اتحادیه، تن به این «باج‌خواهی» نداد.
در این میان، ده‌ها هزار پناه‌جو لب مرز هستند و یک هفته شده است که در بی‌امکانات‌ترین شرایط زندگی می‌کنند. به گفته پناهجویان ایرانی در لب مرز، انگار دیگر درختی هم برای قطع کردن و آتش زدن نمانده است. دور آن‌ها حصار کشیده شده‌اند و پلیس ترکیه اجازه بازگشت‌شان را به شهرهای دیگر نمی‌دهد.
شما هم می‌توانید خاطرات، مشاهدات و تجربیات خود از قاچاق انسان، پناهندگی و مهاجرت به اشتراک بگذارید. اگر از مسئولان دولتی یا افراد حقیقی و حقوقی که حق شما را ضایع کرده‌اند و یا مرتکب خلاف شده‌اند شکایت دارید، لطفاً شکایت‌های خود را با بخش حقوقی ایران وایر با این ایمیل به اشتراک بگذارید: [email protected]
مطالب مرتبط:
تجدید عهد ترکیه با اتحادیه اروپا بر سر پناهجویان؛ یونان ترکیه را متهم کرد
کمپین توییتری پناهجویان ایرانی در ترکیه: تکلیف ما را روشن کنید
تصمیمات جدید درباره پناهجویان؛ توپ بازی میان ترکیه، یونان و اتحادیه اروپا
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر