روایت یک غسال از کرونا: از وقتی کرونا آمده هم از مرگ می‌ترسم هم از مرده

مراسم تدفین قربانیان ویروس کرونا از روزهای اول شیوع این بیماری در ایران موضوع بحث­‌های بسیاری بود. درحالی‌که طبق پروتکل جهانی، قربانیان بیماری­‌های ویروسی واگیردار باید بدون انجام شستشو و در کاورهای مخصوص، در قبرهای عمیق دفن شوند و مراسم تدفین آن‌ها عمومی نباشد، برخی مراجع تقلید در ایران راضی به دفن اجساد بدون انجام غسل نشد‌ه‌اند. اجساد در غسالخانه­‌ها شسته می­‌شوند و تصاویر زیادی از مراسم تدفین عمومی قربانیان این ویروس منتشر شده‌است.

 درباره مراسم مذهبی تدفین قربانیان کرونا با یک غسال گفت‌وگو کرده­‌ایم، کسی که این روزها از مرگ می­‌ترسد.

***

«۱۴ سال است که مرده‌های مردم را مثل برگ گل شسته‌ام و تحویلشان داده‌ام. نه از مردن می‌ترسیدم و نه از مرده. حالا ولی هر مرده‌ای که می‌آورند یک‌بار اشهدم را می‌خوانم. مدام می‌خواهم کارم را زودتر تمام کنم. خدا مرا ببخشد ولی ما هم آدمیم. این مرض همه را از هم ترسانده است.»

این بخشی از گفته‌های «محمود» است. مرد ۳۹ ساله‌ای که در یکی از شهرهای ایران که این روزها با کرونا درگیر است، در غسال‌خانه کار می‌کند. او از ۱۴ سال قبل به این کار مشغول شده است. می‌گوید شغلش را خیلی تصادفی انتخاب کرده است: «عموی جوانی داشتم که دو سه سال از من بزرگ‌تر بود. در یک تصادف کشته شد و من به خاطر علاقه‌ام به او گفتم کار شستنش را خودم می‌کنم. بعدازآن مرگ پیش چشمم بی‌رنگ شد. نترسیدم. بیکار بودم. گفتم اینجا اگر کسی را برای شستن مرده‌ها بخواهید من هستم. گفتند بیا.»

محمود می‌گوید از وقتی ویروس کرونا شیوع پیدا کرده کارشان خیلی زیاد شده است؛ اما این زیاد شدن کار نیست که آن‌ها را مضطرب کرده، اضطراب بیمار شدن خودشان به‌واسطه تماس با جان‌باختگان بر اثر کروناست که آرامش را از آن‌ها گرفته: «هیچ‌کس حواسش به ما نیست. همه می‌گویند پزشکان و پرستاران لباس و تجهیزات ندارند. ما هم نداریم. من با پول خودم رفتم چکمه لاستیکی بلند خریدم که تا زانویم را بپوشاند. به ما فقط ماسک دادند. در محیط مرطوبی که ما هستیم ماسکی که داده‌اند به هیچ دردی نمی‌خورد. خدا می‌داند ماسک فیلتردار که ضد آب باشد را از جیبم خریدم.»

«ایرج حریرچی»، معاون وزارت بهداشت ایران، پیش از آنکه خودش به کرونا مبتلا شود در آخرین نشست مطبوعاتی خود گفته بود متوفیان در ایران «عینا با پروتکل سازمان جهانی بهداشت دفن ‌می‌شوند که در آن جنس تابوت، چگونگی شستشو، موادی که باید روی جسد ریخته شود، عمق دفن و خاک دور قبر مشخص شده است.»

«غلامحسین محمدی»، رئیس مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری تهران اما این اظهارات را رد کرده و گفته بود که رویه مرسوم درباره تدفین برای جان‌باختگان کرونا رعایت نمی‎شود و به نظر می‌رسد دفن جان‌باختگان کرونا در تمام کشور به‌صورت یکسان صورت نمی‌گیرد. «محمد پذیرا»، دبیر ستاد پیشگیری از بیماری کرونا در حوزه معاونت خدمات شهری شهرداری مشهد در گفتگو با ایرنا گفته می‌گوید: «هم امکان شستشوی جسد وجود دارد هم خانواده با شرایطی می‌تواند جسد را ببینند.»

محمود در مورد اینکه آیا پروتکل ادعا شده از سوی مقامات وزارت بهداشت در محل کار او رعایت می‌شود یا نه می‌گوید: «از وقتی مسئله علنی شد و همه خبردار شدند اجساد را در کیسه‌های مخصوص با ماشین جداگانه می‌آورند. حمل‌کننده‌ها و کسانی که قرار است مراسم تدفین انجام دهند لباس مخصوص دارند. ولی اینکه میت شسته نشود یا کسی در خاک‌سپاری نباشد و این‌ها در شهر ما که رعایت نشد. فقط محل شستشو را از بقیه اموات جدا کردند. دو روز اول هم وسایل ضدعفونی آوردند گفتند محل شستشو و ابزارها و وسایلمان را ضدعفونی کنیم. بعدش هم کلا فراموشش کردند. این اواخر هم اجازه نمی‌دهند بستگان متوفی بیایند نزدیک و اطراف محل دفن را از یک فاصله‌ای جدا می‌کنند.»

او می‌گوید یکی از دلایلی که این پروتکل به‌درستی و آن‌طور که باید اجرا نمی‌شود فتوای مجتهدان است: «مجتهدها گفته‌اند شستشو باید حتما انجام شود. اگر خیلی خطرناک است تیمم شود. یک نفر نیست بگوید چه فرقی می‌کند آقایان؟ وقتی باید کاور باز شود و ما با بدن میت مستقیم در تماس باشیم فرقی در شستن و تیمم نیست. باز شستشو را می‌شود با دستکش انجام داد. تیمم که باید دست را به خاک و بعد به بدن میت بزنیم. خطرش بیشتر است.»

اشاره او به نظرات مختلف مراجع تقلید درباره شستشوی اجساد افراد فوت‌شده براثر کرونا است. آن‌ها در پاسخ‌ به پرسش‌های مرتبط با این موضوع پاسخ‌های متفاوتی داده‌اند. آیت‌الله «یوسف صانعی» دراین‌باره گفته است اگر امکان سرایت بیماری وجود داشته باشد، می‌توان از مراسم مذهبی شستشوی جسد با آب یا «غسل میت» خودداری کرد. این در حالی است که آیت‌الله «علی خامنه‌‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی و آیت‌الله «موسی شبیری زنجانی» (از مراجع تقلید شیعیان در شهر قم که در روزهای ابتدای شیوع کرونا، خبر فوت مسئول دفترش براثر ابتلا به این بیماری در رسانه‌ها منتشر شد و گفته شد محل زندگی او و خانواده‌اش قرنطینه شده است.) اعلام کرده‌اند که لازم است اجساد، با رعایت موازین بهداشتی، با آب غسل میت داده شوند. آن‌ها همچنین گفته‌اند اگر این کار خطر داشته باشد و ظن انتقال ویروس به دیگران بالا باشد می‌شود جسد به‌جای غسل میت، «تیمم» داده شود. «تیمم» یکی از آداب شرعی مسلمانان است که در هنگام نبودن و یا مضر بودن آب برای پاکی به کار می­رود و در اصطلاح پاک کردن با خاک است.

محمود از نگرانی‌های همکارانش و تغییر رفتار آن‌ها با همدیگر اندوهگین است. از اینکه نمی‌دانند بیمارانی که بر اثر کرونا جان‌باخته‌اند ممکن است قبل از علنی شدن خبر هم در غسال‌خانه توسط آن‌ها شستشو داده شده باشند: «خیلی می‌شنوم که می‌گویند کرونا از قبل‌تر در ایران کسانی را بیمار کرده بود. دیروز همکار جوانترم که یک پسر ۲۵ ساله است و ۳ سال قبل این کار را در کنار خود من یاد گرفته از ترس هیچ کاری نمی‌توانست بکند. می‌گفت از دکترها شنیده که اجساد می‌توانند ناقل ویروس باشد. همکار دیگرم نزدیک بازنشستگی است. مدام می‌گوید کاش این سال آخری از کرونا نمیرم. جو خیلی بدی است. ما که سفره‌مان باهم یکی بود و مثل پدر و پسر در کنار هم کار می‌کردیم حالا از هم فراری هستیم و از همدیگر می‌ترسیم»

به نظر می‌رسد نگرانی محمود و همکارانش چندان هم بی‌دلیل نیست. برخی کاربران در فضای مجازی از انتقال برخی جان‌باختگان کرونا در روزهای پیش از اپیدمی بدون رعایت هیچ پروتکل خاصی خبر می‌دهند. یکی از آن‌ها در توییتر نوشته است: «یکی از دوستامون، خانمی بود که ده روز می‌بردنش دکتر، تشخیص دکتر عفونت ریه بوده! حالا که مرده معلوم شده #کرونا داشته! اما همچنان پزشک جواز فوت عفونت ریه داده! متوجهید چه فاجعه‌ای داره رخ می‌ده؟ اون خانواده، دکتر، غسال و حتی خاک بهشت‌زهرا همه آلوده شده!»

«بهنام قلی‌پور»، روزنامه‌نگار ساکن پراگ هم در اکانت شخصی توییترش با انتشار تصویری از خاک‌سپاری آیت‌الله «محسن حبیبی»، تولیت مدرسه علمیه آیت‌الله مجتهدی در حرم شاه‌عبدالعظیم حسنی در تهران نوشت: «نحوه دفن مقام‌ها و روحانیون جان‌باخته مبتلا به ویروس #کرونا، نه‌تنها بهداشتی نیست که بلکه عامل ابتلای دیگران است. زور کسی در قم نمی‌رسد که این‌چنین اقدام خطرناکی را متوقف کند.»

محمود می‌گوید قبلا وقتی خانواده داغداری به غسالخانه می‌آمدند آن‌ها تلاش می‌کردند در کمال احترام مراسم تطهیر متوفی را انجام بدهند حالا اما همه کارها را سریع انجام می‌دهند: «من خودم هم می‌ترسم. از مردن خودم می‌ترسم چون دو بچه دارم. همسرم دیابت دارد و مادر سالمندم هم با ما زندگی می‌کنند و چشم امیدشان به من است. از این هم می‌ترسم که آن‌ها را آلوده کنم و از دستم بروند. الان دو هفته است کارم که تمام می‌شود بااینکه سعی می‌کنم همه نکات بهداشتی را هم موقع خروج از محل کارم هم موقع ورود به خانه رعایت کنم اما وقتی یک نفر در خانه تک سرفه‌ای می‌کند من چشمم سیاهی می‌رود. نمی‌دانید چه استرسی می‌کشم.»

او از نگاهش به زندگی می‌گوید: «من در زندگی همیشه شاکر بوده‌ام. غسال بودن هم یک شغلی است مثل همه مشاغل دیگر. در این سال‌ها هیچ‌وقت از کسی پنهان نکرده‌ام چه‌کاره‌ام. به بچه‌ام هم از بچگی گفتم نباید به خاطر شغل من خجالت بکشد. حالا ولی خودم به همه حرف‌های خودم شک کرده‌ام. دلم نمی‌خواهد با کسی رفت‌وآمد کنم. نمی‌خواهم حتی با کسی حرف بزنم.»