«خبر خوب». این واژه این روزها نه‌فقط در ایران که در سراسر دنیا کمیاب است، واژه‌ای که همه مردم دنیا، چه‌بسا بیش از همه ایرانیان به آن نیاز دارند. رئیس‌کل بانک مرکزی ایران مدعی است، «یک خبر خوب از عملکرد اقتصادی کشور در ۹ ماهه سال ۹۸» دارد. او مدعی است ایران در پاییز امسال به‌طور کامل از رکود خارج شده و رشد اقتصادی در همه بخش‌ها، با نفت و بی‌نفت مثبت شده است.
اما آیا واقعا این‌طور است؟ آیا اقتصاد ایران از رکود خارج شده؟ اگر حرف رئیس بانک مرکزی درست باشد، آيا واقعا این خبر را می‌توان در شرایط کنونی خبری خوب و امیدوارکننده به حساب آورد؟
گزارش حساب‌های ملی و آمار رشد اقتصادی، مهم‌ترین شاخص اقتصاد کلان در هر کشوری است، گزارشی که تقریبا در همه جای دنیا در موعد مشخص در سایت‌های رسمی دولت‌ها منتشر می‌شود، اما در ایران بیش از یک سال است که روزنامه‌نگاران و کارشناسان مجبورند حساب کاربری آقای رئیس‌کل را در اینستاگرام دنبال کنند، بلکه متوجه شوند اوضاع اقتصاد ایران از چه قرار است.
البته مرکز آمار هم گزارش‌های خود را منتشر می‌کند، اما اختلاف قابل‌توجه میان این دو مرجع آماری و البته تردیدهایی که نسبت به دقت گزارش‌های مرکز آمار وجود دارد، سبب شده، پست‌های اینستاگرامی آقای رئیس‌کل، با اینکه چیزی جز چند عدد کلی در آن‌ها نیست، در حد یک گزارش رسمی اهمیت پیدا کند.
آمار رئیس بانک مرکزی چیست؟
«عبدالناصر همتی»، بعدازظهر شنبه ۲۴ اسفند، در اینستاگرام نوشت: «در این ایام مبارزه نفس‌گیر با ویروس کرونا و لحظاتی که همه ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی زندگی مردم تحت‌الشعاع آن قرار گرفته است لازم می‌دانم یک خبر خوب از عملکرد اقتصادی کشور در ۹ ماهه سال ۱۳۹۸ را ارائه کنم. عملکرد اقتصادی نشان می‌دهد کشورمان با وجود فشار حداکثری و تحریم‌های همه‌جانبه، در چارچوب استراتژی رونق تولید که توسط رهبر معظم انقلاب برای سال ۱۳۹۸ ترسیم شده بود توانسته است به نتایج خوبی برسد.»
حالا ببینیم در گیرودار بحران کرونا این «خبر خوب» که در چارچوب طرح رهبر ایران برای رونق تولید در اقتصاد محقق شده چیست:
«در فصل سوم سال ۱۳۹۸ رشد اقتصادی غیرنفتی ۳.۳ درصد و رشد اقتصادی با نفت در این فصل ۱.۲ درصد بوده است. بخش‌های کشاورزی، صنعت و معدن و خدمات به ترتیب با ۷.۸، ۷ و ۱.۲ درصد رشد مثبت در فصل سوم، این رشد را رقم زده‌اند؛ بنابراین درنتیجه عملکرد بخش‌های مختلف اقتصاد، رشد اقتصادی غیرنفتی کل ۹ ماهه معادل ۱.۳ درصد شده است.»
آمار رئیس‌کل چقدر با آمار مرکز آمار اختلاف دارد؟
پیش از هر چیز باید این اعداد و ارقام را با گزارش مرکز آمار ایران که یک ماه پیش منتشرشده مقایسه کنیم. اعداد و ارقام این گزارش به‌کلی متفاوت از ادعای رئیس‌کل بانک مرکزی است.
در گزارش مرکز آمار که ۲۳ بهمن منتشرشده، نرخ رشد اقتصادی ایران تا پایان پاییز با نفت منفی ۷.۶ درصد و بدون نفت صفر محاسبه شده است.
اختلاف میان دو آمار بسیار قابل‌توجه است. رشد اقتصاد غیرنفتی بانک مرکزی ۱.۳ واحد درصد بیشتر از مرکز آمار است، در گزارش مرکز آمار رشد اقتصادی فصلی نیامده، اما رشد اقتصادی ۹ ماهه کل حدود منفی ۸ درصد محاسبه شده است. برعکس در گزارش رئیس بانک مرکزی رشد اقتصادی کل ۹ ماهه با احتساب نفت ذکر نشده، اما به نظر می‌رسد اختلاف میان آمارها آن‌قدر زیاد است که آدم به دیده تردید به هر دو مرجع نگاه کند.
آیا اقتصاد ایران از رکود خارج شده است؟
صرف‌نظر از این اختلاف آماری، بیایید فرض کنیم آمارهای رسمی در ایران درست است. حالا سوال این است که آیا اتفاق مثبتی رخ داده است؟ خیر.
اولا رشد اقتصادی ۱.۲ درصدی غیرنفتی در مقیاس اقتصاد پرنوسان ایران با رکود انباشته اصلا عدد قابل‌ذکری نیست.
سال گذشته بانک مرکزی آمار ۹ ماه نخست را اعلام نکرد، اما مرکز آمار نرخ رشد اقتصادی ۹ ماهه نخست سال ۱۳۹۷ را منفی ۳.۸ درصد اعلام کرده بود. با احتساب رشد منفی ۷.۶ درصدی ۹ ماهه امسال میزان عقب‌ماندگی اقتصاد ایران به نسبت دو سال پیش حدود ۱۲ درصد است.
هرگونه ادعای خروج از رکود در شرایط کنونی، غیرواقعی و اغراق‌شده و گمراه‌کننده است.
آیا تغییر و تحولی در اقتصاد ایران به وجود آمده است؟
نکته ابهام‌برانگیز دیگر در صحبت‌های عبدالناصر همتی، این است که چه اتفاقی در اقتصاد ایران رخ‌داده که رشد اقتصادی کل با احتساب نفت مثبت شده است. آن‌طور که پیدا است میزان تولید و صادرات نفت ایران در ۹ ماه نخست امسال کمتر از سال پیش بوده است. شاید بتوان ادعای رشد اقتصادی بخش‌های غیرنفتی را به این دلیل که راستی‌آزمایی آن دشوار و تقریبا غیرممکن است، با چشم بسته باور کرد، اما ادعای رشد اقتصادی با نفت با واقعیت جور درنمی‌آید.
سهم مستقیم نفت از تولید ناخالص داخلی ایران در شرایط عادی حدود ۲۵ درصد است، طبق آمار اوپک میزان تولید نفت ایران میانگین تولید نفت ایران در سه ماهه چهارم ۲۰۱۹ به‌طور متوسط ۲ میلیون و ۱۱۳ هزار بشکه در روز بوده است، درحالی‌که یک سال قبل در سه ماهه چهارم سال ۲۰۱۸ سطح تولید نفت ایران حدود ۳ میلیون بشکه در روز بوده است. این یعنی تولید نفت ایران حدود ۳۰ درصد کاهش یافته است. این میزان کاهش تولید نفت به معنی رشد منفی ۸ درصد است؛ یعنی برای جبران آن باید بخش غیرنفتی ایرانم حداقل ۸ درصد رشد کند که حتی در آمار رئیس‌کل چنین رقمی نیست.
پس چگونه چنین چیزی ممکن است؟ جواب این سوال معلوم نیست و عبدالناصر همتی و کارشناسان بانک مرکزی باید جواب قانع‌کننده‌ای برای این تناقض آماری داشته باشند.
آیا آینده اقتصاد ایران امیدوارکننده است؟
صرف‌نظر از همه ابهام‌ها فرض کنیم تمام آمارها درست است و نشانه‌های خروج از رکود اقتصاد ایران در پایان پاییز امسال پدیدار شده است؛ اما چه فایده که کرونا نه‌فقط روی اقتصاد ایران که روی اقتصاد تمام دنیا آوار شده است.
این روزها پایه‌های اقتصادهای پیشرفته و پایدار دنیا هم با شیوع کرونا به لرزه درآمده، چه برسد به ایران که بدون کرونا هم امید چندانی به بهبود آن نبود.
در گیرودار چنین بحران بزرگی که پیش‌درآمد یک سقوط جهانی است، معمولا کمتر مدیری اعتبار خود را خرج یک گزارش فصلی می‌کند و با خوشحالی رشد اقتصادی یک درصدی را «خبر خوب» معرفی می‌کند.
این خبر خوب، برای مردمی بحران‌زده مانند مردم ایران، حکم طعنه و کنایه دارد؛ مردمی که از یک‌سو با بیم جان با کرونا دست‌وپنجه نرم می‌کنند و از سوی دیگر روزگارشان را با نگرانی از تبعات اقتصادی این ویروس جهانگیر می‌گذرانند؛ مردمی که بزرگ‌ترین بحران اقتصادی تاریخ معاصر را در این چند ساله از سر گذرانده‌اند، با هزار و یک بحران سیاسی، اجتماعی و زیست‌محیطی دست‌به‌گریبان بوده‌اند و حالا بلای کرونا به جانشان افتاده است.
مطالب مرتبط:
رئیس جدید بانک مرکزی؛ معتمدی که خط قرمزها را می‌شناسد
مرکز پژوهش‌های مجلس: اغتشاش‌های آماری در ایران تشدید شده است
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر