در اوایل فوریه ۲۰۲۰ (بهمن ۱۳۹۸)، یک روزنامه نیم قطع و مصور بریتانیایی مقاله‌‌ای با این ادعا منتشر کرد که یک معلم انگلیسی مبتلابه کووید-۱۹ با نوشیدن ویسکی و عسل درمان شده است.
کاربران شبکه‌های اجتماعی این داستان را در سطح وسیع و به‌صورت هیجانی پخش کردند. هم‌زمان، توصیه به استفاده گسترده از ضدعفونی‌کننده‌های الکلی به‌عنوان روشی برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا، باعث شد این باور در مردم ایجاد شود که نوشیدن الکل‌های با درصد بالای اتانول می‌تواند به مصونیت آن‌ها از بیماری کمک کند. در ایران، جایی که مصرف الکل برای مسلمانان غیرقانونی است، نتایج فاجعه‌بار بود. بیش از هزار نفر بلافاصله پس از نوشیدن متانول تهیه‌شده از بازار سیاه، بیمار شدند. صدها نفر براساس مسمومیت جان خود را از دست دادند و یا کور شدند. رسانه‌های دولتی این عمل را به‌صورت علنی تقبیح کردند. ولی براساس گفته‌های یک دکتر ایرانی، این وضعیت را بدتر کرد. او به ایران‌وایر گفت: «دولت تلاش کرد این موضوع (نوشیدن الکل برای درمان کووید-۱۹) را متوقف کند ولی مردم به دولت اعتماد ندارند.»
کمیته امور خارجه مجلس عوام انگلستان، در تاریخ ۶ آوریل (۱۸فروردین۱۳۹۹)، یک گزارش شماتت‌بار خطاب به سه کشور چین، روسیه و ایران منتشر و آن‌ها را به پخش اطلاعات دروغ در مورد ریشه‌ها و شیوع ویروس جدید کرونا متهم کرد. نمایندگان مجلس بریتانیا منعقد کردند که: «اطلاعات نادرست در مورد کووید-۱۹ تاکنون هزینه‌های جانی بسیاری ایجاد کرده است.» آن‌ها اضافه کردند: «شرایط فعلی -که سازمان جهانی بهداشت هم‌اکنون آن را «اینفودمیک» (انبوهی از اطلاعات که حل مشکل را سخت‌تر می‌کند) می‌نامد تبدیل به یک مساله کلان به لحاظ تاثیرگذاری بر سلامت عمومی شده است.»
همچنین در گزارش ویژه‌‌ای که در اواخر مارس (فروردین ۱۳۹۹) منتشر شد، سرویس اقدامات خارجی اتحادیه اروپا (EU/EAS) بر وجود یک روند نگران‌کننده از انتشار اطلاعات غلط مرتبط به ویروس کرونا (به‌صورت آنلاین و آفلاین) تاکید کرد. این گزارش اطلاعات غلط را به‌صورت «تولید و/یا پخش بین‌المللی محتوای کذب که به دلایل سیاسی و اقتصادی منتشر می‌شود» تعریف کرده است.
هیچ بحرانی در خلا رخ نمی‌دهد و هیچ همه‌گیری جهانی حاکم نمی‌شود مگر در دنیایی که بسیار در معرض پیام‌های متناقض در شبکه‌های اجتماعی، تلویزیون و اینترنت است؛ به‌عبارتی‌دیگر، در جهانی که نسبت به اطلاعات غلط بسیار آسیب‌پذیر است. در این وضعیت تب آلود، چقدر داده‌های مخرب و روایت‌های دروغ می‌تواند بر سلامت عمومی به‌صورت جدی تاثیر بگذارد؟
ویروس کرونا در چین: فاجعه بهداشت عمومی یا کمپین روابط عمومی تک‌وجهی؟
اولین مرگ ناشی از کووید-۱۹، بیماری‌‌ای که توسط ویروس جدید کرونا SARS-COV-2 ایجاد شد، در یازده ژانویه ۲۰۲۰ (۲۱دی۱۳۹۸) در چین ثبت شد؛ اما ویروس کرونا خیلی زود از چین فراتر رفت و دو ماه بعد، در ۱۲ مارس (۲۲اسفند۱۳۹۸)، سازمان جهانی بهداشت شیوع ویروس کرونا را به‌عنوان یک همه‌گیری جهانی به رسمیت شناخت.
این در حالی است در چهارده ژانویه (۲۴دی۱۳۹۸) سازمان جهانی بهداشت در حساب توییتری خود نوشت: «تحقیقات اولیه انجام‌شده توسط مقامات چین هیچ مدرک روشنی دال بر انتقال انسان-به-انسان ویروس کرونای جدید شناسایی‌شده در ووهان چین، نیافته است.»
دو هفته بعد، زمانی که تعداد موارد ابتلا در خارج از چین نسبتا کم بود، دکتر «تدروس ادهانوم»، دبیرکل سازمان جهانی بهداشت واکنش چینی‌ها به شیوع (این بیماری) را ستود و گفت از تلاش‌های متخصصان بهداشت چینی متشکر است.
او اضافه کرد: «هیچ دلیلی برای انجام اقداماتی که به‌صورت غیرضروری با سفرها و تجارت بین‌المللی تداخل دارد نیست. سازمان بهداشت جهانی توصیه‌‌ای در مورد محدود کردن تجارت و سفرها ندارد.»
سازمان جهانی بهداشت بر داده‌ها و اطلاعاتی که توسط کشورهای عضوش فراهم می‌شود متکی است و این اظهارات شوربختانه نارس از کار درآمد. در زمان نوشتن این مقاله، ۱. ۴ میلیون نفر مبتلابه ویروس کرونا در سراسر دنیا شناسایی شدند و بیش از ۸۰ هزار نفر بر اثر ابتلا به این ویروس که دو برابر مسری‌تر و ده برابر کشنده‌تر از آنفولانزای فصلی است، جان خود را ازدست‌داده‌اند.
کمیته امور خارجه پارلمان بریتانیا همچنین گفت: «از همان ابتدا چین به دنبال نامفهوم کردن داده‌ها بوده است. گمراه کردن عامدانه سازمان بهداشت جهانی و دانشمندان در بقیه کشورها باعث ابهام‌آمیز شدن تحلیل‌ها در مراحل بحرانی اولیه همه‌گیری جهانی شده است.»
دولت چین اصرار دارد که تمام داده‌هایی که به سازمان جهانی بهداشت گزارش می‌شود دقیق است. دکتر الین شو فنج، یک اپیدمیولوژیست متولد چین در دانشگاه آکسفورد می‌گوید: «بدون شواهد روشن، این ادعای پارلمان انگلستان خود می‌تواند مبتنی بر «انگیزه سیاسی» باشد گزارش‌های داده‌شده به مقدار زیادی بر منابع موجود تکیه دارد.»
هرچند تمام طبقه‌بندی‌های ازقلم‌افتاده بحرانی هستند. در گزارشی به تاریخ ۱۲ مارس (۲۲اسفند۱۳۹۸)، نشریه‌‌ای تحت‌عنوان South China Morning Post مستقر در هنگ‌کنگ، اعلام کرد براساس اطلاعات طبقه‌بندی‌شده چینی، درمجموع ۴۲ هزار نفر با علایم ویروس کرونا تا آخر ماه فوریه شناسایی شدند که مشمول شمارش رسمی مبتلایان به ویروس کرونا که بعدتر در عدد ۸۰ هزار متوقف شد، نبودند.
در یک بررسی مرتبط، گروهی از متخصصین در چین، ایالت متحده، انگلستان و هنگ‌کنگ تخمین زدند که این موارد پنهان‌شده، منبع آلوده شدن برای ۷۹ درصد از موارد مستند شده قبل از قرنطینه شدن ووهان در ۲۳ ژانویه (۳بهمن۱۳۹۸) بوده است. آن‌ها می‌گویند: «این موارد ثبت‌نشده از بیماری، می‌تواند باعث شود که بخش بسیار بزرگ‌تری از جمعیت در معرض ویروس قرار بگیرند»
در همین دوره، ارتشی از ربات‌های آنلاین با سرمنشا از چین، برای واکنش به این ویروس و گسترش پیام‌های هدفمند در مورد واکنش چین به این مشکل، صف‌آرایی کردند. تحقیقات توسط موسسه ProPublica، این موضوع را آشکار کرد که هزاران اکانت جعلی و ربوده‌شده در توییتر در حال ستایش واکنش حزب کمونیست چین به این بحران و در برخی موارد، انتشار اطلاعات دروغ در مورد منشا این ویروس هستند.
سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا تحت‌تاثیر این روایت‌سازی‌ها این‌گونه واکنش نشان داد: «چین و به‌خصوص شی جین پینگ (رییس جمهوری خلق چین) اقدامات تحسین‌برانگیزی در ارتباط با ویروس کرونا انجام داده است. منشا این ویروس در چین نبود. غرب این ویروس را ابزاری قرار داد تا به چین آسیب برساند.» و همچنین در جایی دیگر اظهار داشت: «چین آمده است تا اتحادیه اروپا را نجات دهد درحالی‌که بروکسل (مقر اتحادیه اروپا) کشورهای عضو را به حال خود رها کرده است.»
در گزارشی تکمیلی به تاریخ اول آوریل، سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا اضافه کرد که چنین اطلاعات کذبی موجب دامن زدن به بی‌اعتمادی به سیستم‌های بهداشت و دستورالعمل‌های رسمی در کشورها می‌شود و «پیامدهای مضر بالقوه برای سلامت عمومی» دارد؛ و همچنین در کشورهای آفریقایی، اقدامات استراتژیک چین برای مشکل یابی و تحلیل نیازها پیرامون خدمات پشتیبانی باعث ایجاد چالش‌های اعتباری برای دیگر اهداکنندگان کمک شد. به این معنی که تامین کمک‌های حیاتی در مناطقی که در حال حاضر بیشترین نیاز به آن را دارند، ممکن است مسدود شده باشد.
ایران: خیلی کم، خیلی دیر
از آغاز شیوع ویروس کرونا در ایران، مقامات این کشور در تلاش هستند تا میزان خطر ویروس را کم‌اهمیت جلوه دهند و هم‌زمان در مورد ظرفیت سیستم سلامت برای مقابله با آن اغراق نمایند.
شواهد نشان می‌دهد موارد اولیه ابتلا در ژانویه به مقامات اطلاع داده شد ولی تا هفته‌های بعد به‌صورت عمومی تایید نشد. هم‌زمان مقامات ایرانی تا ۱۹ فوریه (۳۰بهمن۱۳۹۸) به انکار مرگ‌ومیر ناشی از ابتلا به ویروس کووید-۱۹ تا دو روز قبل از انتخابات مجلس در ایران ادامه دادند. در ۲۱ مارچ (۲فروردین۱۳۹۹)، وزارت بهداشت اعلام کرد که درمجموع ۲۰۶۱۰ نفر مبتلا و ۱۵۵۶ مورد مرگ در سراسر کشور ثبت شده است.
دکتر آرش اعلایی، پزشک پژوهشگر در حوزه ایدز/اچ آی وی ساکن امریکا، به ایران‌وایر گفت که ارزیابی تاثیر عدم اطلاع‌رسانی اولیه بر سلامت عمومی در ایران دشوار است. ولی او اشاره می‌کند بنابر اعلان هلال‌احمر ایران، در تعطیلات نوروز اواخر ماه مارس بیش از ۸ میلیون نفر همچنان برای جشن سال نوی ایرانی به سراسر کشور سفر کردند.
او می‌گوید: «دولت تلاش کرد تا از میزان اهمیت ویروس بکاهد. نظر آن‌ها اکنون عوض شده است ولی مردم به آن‌ها اعتماد ندارند. وقتی دولت ارقام دقیق را اعلام نمی‌کند، مردم آن‌طور که باید نسبت به این موضوع حساسیت و دغدغه ندارند و به خیابان‌ها می‌روند، درحالی‌که اگر (از واقعیت‌ها) مطلع باشند، شاید بهتر از خودشان مراقبت و محافظت کنند.» و یا همان‌طور که دکتر آرش اعلایی و برادرش دکتر کامیار اعلایی اشاره می‌کنند مردم ممکن است (به دلیل عدم آگاهی از اطلاعات موثق) به درمان‌های تایید نشده و خطرناک تبلیغ‌شده در اینترنت روی بیاورند. برادران اعلایی، زمانی که روی برنامه‌های پیشگیری از گسترش ایدز در ایران کار می‌کردند، بازداشت شدند و از تیر ۱۳۸۷ تا شهریور ۱۳۹۰ در زندان اوین محبوس بودند.
دکتر کامیار اعلایی که هم‌اکنون ساکن نیویورک است، معتقد است تصمیم شوکه‌کننده رژیم در ۲۴ مارس (۵ فروردین) مبنی بر اخراج هیئتی از پزشکان بدون مرز و جلوگیری از تاسیس یک بیمارستان صحرایی در اصفهان، می‌تواند تلاشی برای ممانعت از جمع‌آوری داده‌های مناسب و حقیقی (مستقل از آمار دولتی) تلقی شود. روز بعد، وزارت بهداشت کمک‌های اهدایی پزشکان بدون مرز را پذیرفت ولی هیچ اشاره‌‌ای به نه پرسنل این سازمان (که از ایران اخراج شدند) نداشت.
دکتر کامیار اعلایی می‌گوید: «این پزشکان ممکن بود درک بهتری از تعداد مرگ‌ومیر و موارد ابتلا کسب کنند، چیزی که دولت (ایران) آن را نمی‌خواهد. استاندار اصفهان آن‌ها را دعوت کرده بود، ولی بعضی احتمالا بر این اساس که ممکن است گزارش‌های پزشکان بدون مرز دقیق و واقعی باشند، در این موضوع مداخله کردند. چراکه یک سرشماری دقیق در اصفهان از تعداد مبتلایان می‌توانست به آمار بقیه نقاط ایران قابل‌تعمیم باشد.»
در آن زمان، تندروهای پیرو آیت‌الله خامنهای، در نوشته‌های خود در شبکه‌های اجتماعی و مطبوعات ایران، سازمان پزشکان بدون مرز و کارکنان آن را به جاسوسی برای دولت فرانسه متهم کردند. این اقدامات در پی اظهارنظر عمومی توسط خامنهای و احمدی‌نژاد، رییس‌جمهور سابق ایران، جهت ترویج این تئوری توطئه بود که ویروس (کرونا) یک سلاح بیولوژیکی ساخت امریکاست.
برای کشورهایی که تصمیم می‌گیرند به دلایل سیاسی کمک‌های خارجی را رد کنند، مخاطرات زیادی وجود دارد. مدل‌سازی کارشناسانه از دنیا، نرخ آلودگی و مرگ‌ومیر در ایران را بسیار بالاتر از میزانی که تاکنون منتشرشده، پیش‌بینی کرده است. در یک پروژه ایرانی، نرخ واگیری بیماری سی درصد و یا میزان ابتلا ۲۵ میلیون نفر فرض شده است. میزان مرگ‌ومیر در این سناریو می‌تواند بین ۱۲۵ تا ۲۵۰ هزار نفر باشد. البته این میزان از مرگ مشروط بر این است که در موقعیت‌های بحرانی، ظرفیت تخت‌های آی‌سی‌یو تا سه برابر افزایش‌یافته و به تعداد پرسنل آموزش‌دیده ۶۰ هزار نفر اضافه شده باشد. در غیر این صورت، نویسنده پیش‌بینی می‌کند که نزدیک به ۷۵۰ هزار نفر از ایرانیان جان خود را ازدست‌داده‌اند.
«کاوه خوشنود»، استاد اپیدمیولوژی در دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه ییل به ایران‌وایر گفت: «آن‌ها باید برای اظهارنظر کارشناسان بهداشت بستری فراهم کنند. ما هیچ کشوری را نمی‌شناسیم به‌صورت کامل برای این بحران از قبل آماده بوده باشد. ایرادی ندارد که بگویید شما کاملا با کمبود منابع و آمادگی مواجهید. مهم این است که مطمئن شوید که این اپیدمی به‌صورت یک مسئله بهداشت عمومی دیده شود، نه یک موضوع سیاسی. در حال حاضر مردم براساس اطلاعات غلط، تصمیمات ضعیف و نادرستی می‌گیرند که به قیمت جان آن‌ها تمام می‌شود.»
پرفسور خوشنود می‌گوید این تئوری‌های توطئه می‌تواند درنهایت بحران جدیدی برای بهداشت عمومی به وجود آورد، مثلا اگر آن‌ها مردم را به سمت بی‌اعتمادی به واکسن احتمالی ساخته‌شده در خارج رهنمود کنند.
او می‌گوید: «تردید در مورد استعمال واکسن یکی از ۱۰ چالش مهم سلامت برای سازمان بهداشت جهانی است. داده‌ها نشان می‌دهد که اطلاعات غلط در مورد واکسیناسیون عواقب وخیمی را در پی داشته است. ما نیاز داریم تمهیدات لازم برای واکسیناسیون، اطلاعات موردنیاز و حقیقت را برای زمانی که واکسن در دسترس خواهد بود، آماده کنیم و با فشار افکار عمومی عقب‌نشینی نکنیم.»
روسیه: اطلاعات غلط، سفیدنمایی داده‌ها و بازداشت‌ها
مابین ۲۲ ژانویه تا ۱ آوریل (۲بهمن۱۳۹۸ تا ۱۳فروردین۱۳۹۹)، تیم نظارتی سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا، ۱۵۰ پلتفرم رسانهای حامی حکومت روسیه که اطلاعات غلط در مورد ویروس کرونا با هدف تاثیر بر مخاطبات داخلی و خارجی انتشار می‌دادن را کشف و ثبت کرد. رسانه‌های مانند RT، اسپوتنیک و دیالوگ اخباری به زبان‌های روسی، انگلیسی، اسپانیایی، عربی، ایتالیایی و دیگر زبان‌ها نشر می‌دهند و مدعی هستند که ویروس کرونا یک سلاح بیولوژیک ساخته‌شده در امریکا و یا آزمایشگاه‌های محرمانه غرب است، کووید-۱۹ فریب و یک سرماخوردگی ساده است، ازدواج گی‌ها باعث ایجاد ویروس کرونا شده است و یک صورت فلکی برای داروی معجزه‌آسا آن وجود دارد – از سرم سالین تا عصاره درخت سرو سیبریایی – می‌تواند برای درمان کووید-۱۹ مورد استفاده قرار گیرد.
محققین مدعی هستند که این پیام‌ها «براساس استراتژی به‌خوبی تثبیت‌شده کرملین در استفاده از اطلاعات غلط برای تقویت اختلافات، افشاندن بذر بی‌اعتمادی و هرج‌ومرج و تشدید وضعیت‌ها و شرایط بحرانی در نگرانی عمومی» شکل گرفته است.
این پیام‌ها همان‌طور که باعث فرسایش اعتماد عمومی به سیستم‌های بهداشت می‌شود و مردم را تشویق می‌کند تا از توصیه‌های دارویی پیروی نکنند، خطرات ناشی از ویروس کرونا را نیز کم‌رنگ جلوه می‌دهد. یک نشریه الکترونیکی وابسته به کرملین نوشت: «وقتی این ترس و نگرانی‌ها تمام شود، کووید-۱۹ تعداد کمتری از یک آنفولانزای معمولی مردم را خواهد کشت.» این در حالی است که رسانه‌های دیگر ادعا می‌کنند کمپانی‌های چندملیتی دارو در مقیاس‌ها اغراق می‌کنند تا میزان فروش را بالا ببرند.
«فیلیپ ریکر»، معاون وزیر امور خارجه امریکا در امور اروپا و اوراسیا، در تاریخ ۲۲ فوریه (۳اسفند۱۳۹۸) به خبرگزاری فرانسه گفت: «بازیگران بدخواه روسی تصمیم گرفته‌‌اند تا با انتشار اطلاعات غلط، امنیت عمومی را با انحراف از پاسخ جهانی بهداشت، تهدید کنند.»
در زمان نوشتن این مطلب، روسیه ۸، ۶۷۲ مورد ابتلا و ۶۳ مورد مرگ را در این کشور اعلام کرده است. اما به‌طور هم‌زمان یک پژوهش کوچک تایید شده توسط تاتیانا گولیکووا، معاون نخست‌وزیر روسیه پیش‌بینی کرد که پنج درصد از روس‌ها امکان دارد با و یا بدن علائم به کووید-۱۹ مبتلا باشند.
دکتر «جورج باندی»، یک پزشک روسی ساکن واشنگتن که در سال ۲۰۱۴ از امریکا درخواست پناهندگی کرده است به ایران‌وایر می‌گوید: «تا جایی که من می‌دانم، آزمایش‌های مخصوص به کووید-۱۹ در بسیاری از مناطق روسیه، خارج از شهرهای بزرگ انجام نشده است. روند ثبت آمارهای بهداشت عمومی مانع از ثبت داده‌های به‌دست‌آمده جدید از روش‌های تست تایید نشده رسمی (روسی و یا خارجی) می‌شود.»
او اضافه می‌کند: «من پاسخی به این سوال ندارم که آیا وزارت بهداشت روسیه برای جلوگیری از وحشت مردم مشغول دست‌کاری اطلاعات بهداشت عمومی است و یا اینکه وضعیت اپیدمیولوژیکی تحت کنترل است.»
در تاریخ سوم آوریل، اعلام شد که آناستاژیا واسیلیوا، رییس اتحادیه پزشکان روسیه، پس از دروغ خواندن آمار و ارقام ارائه‌شده توسط چهره‌های رسمی از موارد ابتلا و مرگ‌ومیر در این کشور، توسط مسوولین بازداشت شد. او در حالی دستگیر شد که مشغول تلاش برای رساندن تجهیزات حفاظتی به بیمارستانی در نوگراد بود. این بازداشت به دنبال مورد دیگری از بازداشت یک اکتیویست به نام ویچسلیف ایگورف اتفاق افتاد که در تلاش برای سازمان‌دهی جمع‌آوری کمک جهت خرید ماسک برای پزشکان در یک بیمارستان در کلمنا بود.
ناتالیا زویاگینا، مدیر سازمان عفو بین‌الملل روسیه می‌گوید: «این بسیار گیج‌کننده است که مقامات روسیه این‌طور نشان می‌دهند که از انتقاد بیش از همه‌گیری مرگبار کووید-۱۹ واهمه دارند. آن‌ها درصدد این هستند تا متخصصان بهداشتی را در مورد نقص‌های سیستم بهداشت عمومی افشاگری می‌کنند، مجازات نمایند.»
یوگینیه چیری کوا، یک فعال مردمی روسی که در حال حاضر ساکن استونی است به ایران‌وایر می‌گوید: «گزارش‌هایی در تلویزیون روسیه به سبک و سیاق دوران اتحادیه جماهیر شوروی، از بیمارستان‌های عالی و مجهز به تمام امکانات لازم برای ویروس کرونا خبر می‌دهد در حالی در بسیاری از بیمارستان‌ها کمبود تجهیزات حفاظتی برای کادر وجود دارد. هم‌زمان مقامات روسیه تلاش می‌کنند تا اکتیویست‌هایی را که در مورد وضعیت اسفناک سیستم مراقبت‌های بهداشتی واقعیت را بازگو کنند، خفه کنند.»
مطالب مرتبط:
سرکوب رسانه‌ها در برابر کرونا؛ چرنوبیل ۲۰۲۰
شیوع کرونا؛ فقدان رسانه‌های آزاد و پنهان‌کاری مسوولان
گزارشگران بدون مرز سرکوب روزنامه‌نگاران ایرانی را به دلیل اطلاع‌رسانی از کرونا محکوم کرد
منع اطلاع‌رسانی درباره کرونا؛ تخلف آشکار دولت
تهدید به مرگ و احضار به دادگاه یک پزشک به خاطر اطلاع‌رسانی درباره کرونا
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر