۱۰۰ روز از ساعت شش و ۱۸ دقیقه صبح تهران در روز ۱۸ دی ۱۳۹۸ می‌گذرد؛ لحظه‌ای که پرواز «پی‌اس ۷۵۲» تهران-کی‌اف همراه با ۱۷۶ سرنشین، با دو موشک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بر فراز تهران سرنگون شد.
مقام‌های جمهوری اسلامی ایران تا سه روز بعد، ساقط کردن هواپیما را تکذیب و دلیل آن را نقص فنی خواندند. سرانجام با پی‌گیری دولت اوکراین و نیز نخست‌وزیر کانادا که اتباع ایرانی‌الاصل آن در این هواپیما کشته شده بودند، نظامیان جمهوری اسلامی ایران تقصیر خود در شلیک پدافند هوایی سپاه به هواپیما را پذیرفتند و واقعه را «خطای انسانی غیرعمد» عنوان کردند.
تا به این‌جا، جمهوری اسلامی قصور خود در اجرای مقررات بین‌المللی هوایی و رقم زدن یکی از بزرگ‌ترین فجایع هوایی را پذیرفته است. تاکنون نیروی نظامی هیچ کشوری در تاریخ، هواپیمای حامل اتباع خود را بر فراز خاک خودی سرنگون نکرده است.
نظام حاکم بر ایران مسوولیت ساقط کردن این هواپیما را پس از سه روز انکار پذیرفت که این اقدام به معنی پذیرش عواقب بین‌المللی سرنگونی هواپیما است. این عقوبت، پرداخت پول هواپیما به اوکراین و دادن خسارات و غرامت به بازماندگان حادثه و تعقیب مقصران این فاجعه در محاکم داخل ایران است.
مقام‌های ایرانی گفته‌اند اپراتور شلیک کننده به هواپیما دستگیر شده و تحت تعقیب قضایی قرار گرفته و پرداخت خسارات و غرامت را هم رد نکرده است. با این همه، هنوز پس از گذشت ۱۰۰ روز از سرنگونی هواپیما، اطلاعات دو جعبه سیاه آن بازیابی نشده‌اند و جمهوری اسلامی ایران هم از تحویل آن به کشوری که بتواند این اطلاعات را استخراج کند، خودداری کرده است.
«محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران پیش از تصمیم نظام به تحویل دادن جعبه‌های سیاه، گفته بود که این کشور امکان بازخوانی اطلاعات را ندارد اما آن را تحویل کشور دیگری هم نخواهد داد. هواپیما دو جعبه سیاه دارد که یکی اطلاعات عملکرد هواپیما را ذخیره می‌کند و دیگری مکالمات خلبان و گروه پروازی را.
سوال این‌جا است که چه حقیقت ناگفته دیگری وجود دارد که بالاتر از شلیک موشک پدافند سپاه به هواپیما است و از دید جمهوری اسلامی ایران بهتر است پنهان بماند؟
خودداری از تحویل جعبه‌های سیاه ابتدا اصرار ایران برای دست‌یابی به اطلاعات آن‌ها عنوان می‌شد اما اکنون مقام‌های جمهوری اسلامی ایران شیوع ویروس کرونا را مانع فرستادن این جعبه‌ها به خارج از کشور عنوان می‌کنند.
تا پیش از این تصور می‌شد که محتمل‌ترین دلیل ساقط کردن هواپیما در آسمان تهران می‌توانست اشتباه سامانه پدافندی سپاه بوده باشد که اپراتور آن، هواپیما را موشک «کروز» امریکا تشخیص داده بود و با بی پاسخ گذاشتن تردید اپراتور در هدف قرار دادن یا ندادن آن، او در معرض تصمیم‌گیری فردی قرار گرفته و عاقبت دو موشک به سوی هواپیما شلیک کرده است.
اصرار جمهوری اسلامی ایران در نگه داشتن جعبه‌های سیاه، این تردید را به وجود آورده که علت شلیک، واقعا خطای انسانی غیرعمد نبوده بلکه نوعی «عمد سیستماتیک» در کار بوده است.
اینک فرضیه‌های تازه‌ای درباره فاجعه و نسبت دادن شلیک دو موشک به هواپیما و فروکاستن آن به خطای یک اپراتور که پشت پدافند هوایی قرار داشته است و قربانی کردن آن فرد در برابر سلسله‌ای از اشتباهات ساختاری وجود دارد.
هواپیمای ساقط شده یک پرواز برنامه‌ریزی شده بود که دست کم هفته‌ای سه بار در مسیر تهران-کی‌اف حرکت می‌کرد. شماره سریال هواپیما و مشخصات پروازی آن بی‌تردید در سامانه پدافند هوایی ایران ثبت است و آن را هرگونه تعرض مصون می‌کرد. در غیر این صورت، هواپیما که ساعاتی پیش از سرنگونی وارد آسمان ایران شده بود، قادر به ورود به حریم هوایی جمهوری اسلامی نمی‌بود.
سرتیپ پاسدار «امیرعلی حاجی‌زاده»، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران در زمان توضیح چگونگی ساقط کردن هواپیما توسط نیروهای تحت امرش گفته بود که اپراتور با سامانه یکپارچه پدافندی تماس گرفته بود تا درباره شلیک به پرنده‌ای که در آسمان است، تصمیم‌گیری کند اما به دلیل شلوغی خطوط، قادر به مکالمه نشده و تصمیم به شلیک گرفته بود.
پذیرش این که واقعا چنین وضعیتی در روز سرنگونی هواپیما رخ داده یا نه، نیازمند انتشار جزییاتی است که دسترسی به آن برای افکار عمومی و حتی متخصصان تاکنون وجود نداشته است. اما پرسش‌های جدی وجود دارد که روایت رسمی جمهوری اسلامی ایران را سست می‌کند.
پرسش اول این است که چرا بر خلاف مقررات هوانوردی «ایکائو» و «کنوانسیون شیکاگو»، در زمانی که جمهوری اسلامی ایران به گفته فرمانده هوافضای سپاه، انتظار حمله هوایی امریکا را داشته که خطر بالقوه مرگبار برای هواپیمای غیرنظامی است، آسمان ایران را به روی عبور و مرور هواپیماهای مسافری مسدود نکرده یا دست کم به شرکت هوایی درباره این خطر هشدار نداده است تا خود آن‌ها درباره رویارویی با این خطر تصمیم‌گیری کنند؟
احتمالا پاسخ مقام‌های تصمیم‌گیر این است که جمهوری اسلامی ایران نمی‌خواسته است با بستن فضای کشور و اعلام وضعیت غیرعادی به خطوط هوایی، به ایالات متحده برای حمله به ایران علامت بدهد و وضعیت را برای حمله احتمالی مهیا کند و نوعی مشوق برای امریکا فراهم کرده باشد.
پرسش دوم این است که با توجه به این که فرمانده هوافضای سپاه می‌گوید با پیشنهاد بستن فضای کشور مخالفت شد، دلیل این مخالفت مرگبار چه بوده است؟
پاسخ بسیار محتمل این است که جمهوری اسلامی ایران می‌خواسته با ادامه عادی پروازهای مسافری بر فراز آسمان کشور، مانع انسانی برای حمله احتمالی ایالات متحده به وجود آورد و با بالا بردن تهدید حیات مسافران هوایی، امریکا را از حمله موشکی به ایران منصرف کند یا دست کم ریسک انسانی حمله هوایی به ایران را به میزان قابل توجهی برای ایالات متحده افزایش دهد.
در صورتی که اطلاعات موجود در جعبه‌های سیاه، این دو فرضیه را قطعی یا محتمل کنند، عواقب بسیار جدی‌تری از پرداخت خسارات هواپیما و غرامت به خانواده‌های بازماندگان در انتظار جمهوری اسلامی ایران است و موضوع از حوزه مسوولیت بین‌المللی دولت به موضوع کیفری و جنایی تغییر پیدا می‌کند و احتمال تعقیب قضایی افراد مظنون در فاجعه قوت می‌گیرد.
مشابه این وضعیت احتمالی درباره «بویینگ ۷۷۷» هواپیمایی مالزی روی داد که روز۱۷ ژوییه سال ۲۰۱۴ از آمستردام در هلند راهی کوالالامپور در مالزی بود و بر فراز اوکراین سرنگون شد. این حمله مرگبار به روسیه نسبت داده شده است. پنج سال پس از ساقط شدن این هواپیما، سه شهروند روس و یک شهروند اوکراینی متهم شدند که با انتقال موشکی به مناطق شرقی اوکراین، در ساقط کردن این هواپیما و کشتن همه ۲۹۸ مسافر و خدمه آن نقش داشته‌اند. چهار متهم اصلی آن در حال حاضر به طور غیابی در حال محاکمه در هلند هستند.
در پرونده مشابه دیگری، اتباع لیبی و دولت این کشور در زمان رهبری «معمر قذافی»، به بمب‌گذاری در یک هواپیمای امریکایی و انفجار آن در آذر سال ۱۳۶۷ بر فراز دهکده‌ای در اسکاتلند به نام «لاکربی» متهم شدند. فرضیه اثبات نشده‌ای درباره انجام این حمله به نیابت از جمهوری اسلامی ایران به تلافی ساقط کردن هواپیمای مسافربری ایران از سوی امریکا بر فراز خلیج فارس وجود دارد. لیبی پس از تحمل سال‌ها فشار تحریم و تعقیب قضایی شهروندانش، سرانجام مسوولیت انفجار این هواپیما را برعهده گرفت.
پی‌گیری پرونده فجایع هوایی زمان‌بر است اما اگر احتمال عمدی بودن این فجایع در کار باشد، تاکنون گذر زمان هم باعث فراموشی و رفع تکلیف و مسوولیت متهمان نشده است.
مطالب مرتبط:
چرا ظریف درباره جعبه سیاه به تئوری توطئه روی آورده است؟
ایران پس از بحران کرونا جعبه سیاه را به اوکراین تحویل خواهد داد
ادامه تحقیقات اوکراین درباره سقوط؛ کاسه صبر رییس‌جمهور لبریز شده است
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر