یک منبع مطلع سازمان بهداشت جهانی «WHO» به ایران‌وایر می‌گوید: «به اعتقاد کارشناسان سازمان بهداشت جهانی تعداد قربانیان کرونا در ایران حداقل بیست هزار نفر است.» به گفته این منبع، حکومت ایران با دخالت سپاه و از راه‌های مختلف توانسته‌اند تعداد قربانیان را بسیار پایین‌تر از آمار واقعی اعلام کند. آن‌ها معتقدند ایران آمار مبتلایان و قربانیان بیماری کووید ۱۹ به‌صورت پراکنده و ناقص ارائه می‌دهد. این فرد مطلع می‌گوید: «این در حالی است ایران یکی از بهترین سیستم‌های اطلاع‌رسانی بهداشتی در منطقه را دارد و اگر مقامات ایرانی تمایل داشته باشند می‌توانند آماری دقیق ارائه کنند.»
در درستی آمارهای رسمی ارایه‌شده از سوی حکومت‌های غیردمکراتیکی همچون ایران، تردید‌های زیادی وجود دارد. آمارهایی که در فقدان رسانه‌های آزاد، نبود آزادی بیان و غیاب جامعه مدنی قدرتمند؛ با هدف مهندسی افکار عمومی و ارایه تصویری دستکاری‌شده و تا حد ممکن مطلوب از واقعیت ارایه می‌شود و نسبت چندانی با واقعیت ندارد؛ اما در اغلب جوامع با حکومت‌های غیردمکراتیک ازجمله ایران، شکاف‌های درونی قدرت و حدی از مقاومت در جامعه مدنی راه‌هایی برای رمزگشایی از واقعیت انکارشده به دست می‌دهد.
***
از اوایل بهمن ۱۳۹۸ یعنی دو هفته پس از اعلام رسمی شناسایی ویروس جدید کرونا در چین، موضع‌گیری‌های رسمی مقامات ایرانی درباره ویروس جدید شروع شد. مواضعی که همه حاکی از آمادگی کامل ایران برای روبرو شدن با ویروس جدید در ایران بود. در مقابل، برخی شواهد حاکی از آن بود که این آمادگی واقعا وجود ندارد و انکار خبرهای دال بر رسیدن ویروس به ایران هم مبتنی بر واقعیت نیست.
شیوه اطلاع‌رسانی رسمی درباره ویروس کرونا در ایران در ۳ ماه گذشته را می‌توان به دو دوره کلی تقسیم کرد. دوره کوتاه نخست، انکار کامل و پنهان‌کاری حداکثری بود که با اولین اظهارنظر رسمی در ۲ بهمن شروع شد و تا ۲۹ بهمن ادامه یافت و دوره دوم، مهندسی آمار مبتلایان و مرگومیر که از ۳۰ بهمن با اعلام تایید مرگ دو بیمار براثر ابتلا آغاز شد و تا امروز ادامه دارد.
دوره انکار کامل و پنهان‌کاری حداکثری
در این دوره، از یک‌سو شنیده‌هایی از رسیدن ویروس کرونا به ایران در فضای مجازی و رسانه‌ها منتشر شد و از سوی دیگر، مسئولان دولتی و به‌خصوص مقامات وزارت بهداشت خبرها در این مورد را به‌طورکلی انکار می‌کردند.
۱۰ بهمن، خبری از بستری شدن ۲ زن چینی توریست مشکوک به کرونا در یکی از بیمارستان‌های تبریز منتشر شد. ۳ روز بعد هم خبری در مورد شناسایی یک بیمار دیگر چینی مبتلا به کرونا در یکی از هتل‌های تهران منتشر شد و در نمونه آخر، روزنامه ایران خبر مرگ زنی مشکوک به ابتلا به ویروس کرونا در تهران را منتشر کرد.
در مقابل، در این دوره ۲۸ روزه، مقامات وزارت بهداشت و سایر مقامات دولتی دست‌کم در ۲۹ گفتگوی رسانه‌ای، همه خبرها درباره مشاهده ویروس در ایران را تکذیب کردند. در این مقطع، وزارت بهداشت تاکید می‌کرد اعتماد مردم به حوزه سلامت را با مصلحت‌اندیشی معاوضه نمی‌کند و درباره احتمال رسیدن ویروس کرونا به ایران دروغ نمی‌گوید.
این زنجیره تکذیب با صحبت‌های رییس اداره مراقبت از بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت در ۲ بهمن شروع شد و با سخنان مدیر روابط عمومی وزارت بهداشت در روز ۲۹ بهمن تمام شد. سخنان جهانپور عجیب بود چون در همان ساعاتی که نتیجه تست مثبت دو بیمار فوت‌شده در قم از سوی وزارت متبوع او به بستگان فوت‌شده‌ها اعلام شد، جهانپور می‌گفت: «دلم از کرونا خیلی پر است، ما ۴۵ روز است می‌گوییم کرونا ندیده‌ایم ولی عده‌ای می‌گویند دیده‌ایم ... کم مانده است دبیر‌کل سازمان ملل بیاید بگوید در ایران کرونا ندیده‌ایم.»
دوره مهندسی آمار مبتلایان و مرگومیر
از ۳۰ بهمن، روش اطلاع‌رسانی مقامات وزارت بهداشت درباره ویروس کرونا در ایران تغییر کرد، اما به نظر می‌رسد افشاگری دکتر «محمد مولایی» که برادرش براثر ابتلا به کرونا درگذشته بود، آن‌ها را غافلگیر کرده بود و برای این تغییر آماده نبودند. عدم آمادگی که در روزهای نخست باعث شد تفاوت بین آمار وزارت و آمار استان‌ها کاملا آشکار باشد و درنتیجه این تفاوت آشکار وزارت بهداشت به دانشگاه‌های علوم پزشکی دستور داد از انتشار مستقل آمار مبتلایان و مرگومیر ناشی از آن خودداری کنند. اگرچه معاون اول وزیر بهداشت، خیلی بعدتر دلیل این دستور را «جلوگیری از موج سفرهای احتمالی به مناطق با شیوع کمتر بیماری و گسترش ابتلا به آن» اعلام کرد.
اما این دستور نه موجب شد همه استان‌ها ارایه آمار مستقل را بلافاصله متوقف کنند، آمارهایی که در مواردی به‌تمامی اعتبار آمارهای رسمی را زیر سوال می‌بردند و نه موجب شد اعتماد به آمار رسمی بازگردد. نماینده‌های مجلس ازجمله کسانی بودند که آمار رسمی را زیر سوال بردند و در روزی که برابر با آمار رسمی تنها ۶۲ مبتلای قطعی شناسایی شده و ۱۲ نفر در کل کشور فوت کرده بودند، نماینده قم از حداقل ۵۰ مرگ و دست‌کم ۲۵۰ مبتلا فقط در قم خبر داد.
وزارت بهداشت مدعی بود آمار رسمی درست است و منتقدان و رسانه‌های به گفته آنان معاند، مرگومیر براثر سندرم‌های حاد تنفسی را هم مرگ براثر کرونا عنوان می‌کنند و «شفافیت ایران در انتشار اطلاعات آن‌ها را آچمز کرده است.»
اما منتقدان آمارهای رسمی می‌گویند حتی براساس گفته مقامات بهداشتی، تعداد تست‌های انجام‌شده برای تشخیص مبتلایان قطعی، تناسبی با میزان افراد دارای علایم ندارد. نتایج تست‌ها هم براساس گفته مقامات بهداشتی ایران چندان قابل اعتماد نیست و نتیجه سی‌تی‌اسکن ریه مبتلایان که پزشکان براساس آن تشخیص کووید-۱۹ می‌دهند و دستور بستری یا قرنطینه بیماران را صادر می‌کنند در آمار رسمی لحاظ نمی‌شود.
منتقدان ازجمله به صحبت‌های دکتر «رضا ملک‌زاده»، از معاونان وزارت بهداشت استناد می‌کنند که تایید کرد تست تشخیصی کرونا در برخی موارد بیماری را نشان نمی‌دهد و راه تشخیصی بهتر کووید-۱۹ سی‌تی‌اسکن ریه است. ستاد عملیات مدیریت بیماری کرونای تهران هم از بیمارستان‌ها خواست برای صدور گواهی فوت با عنوان ابتلا به کرونا، نتایج سی‌تی‌اسکن کفایت می‌کند و منتظر نتیجه مثبت تست کرونا نمانند.
اما این بخشنامه هم در عمل جدی گرفته نشد. در یکی از بدبینانه‌ترین برآوردها گفته‌شده که چون دولت پذیرفته است تا ۹۰ درصد هزینه درمان مبتلایان به ویروس کرونا را با همراهی بیمه پرداخت کند، در مواردی علت مرگ بیماران به‌جای کووید-۱۹، عارضه حاد تنفسی نوشته می‌شود تا هزینه‌های درمانی را خانواده پرداخت کنند.
به‌این‌ترتیب، بخشی از مبتلایان و قربانیان در دسته‌بندی «سندرم‌های حاد تنفسی» دسته‌بندی‌شده و از آمار کرونا بیرون می‌افتند؛ یعنی کسانی که به گفته یک نماینده مجلس، «آمار وحشتناک قبرستان‌ها» و به گفته یک نماینده دیگر مجلس، «تلنبار شدن اجسادشان در قم» خبر از مرگ آن‌ها براثر کرونا می‌دهد. در مقابل، مقامات دولتی بر «صداقت»ی تاکید می‌کنند که به گفته خودشان «از بدیهیات دولت ایران» است.
اما صحبت‌های مقامات سازمان بهداشت جهانی از ایران هم درنهایت موجب تایید سخنان منتقدانی شد که منکر درستی آمار رسمی از اعلام مبتلایان بودند. یک هفته پس از موضع‌گیری، یک عضو کمیته ملی کرونای ایران هم تایید کرد آماری که وزارت بهداشت اعلام می‌کند جزیی از کل بیماری است و فقط شامل کسانی است که تست اخذشده از آن‌ها مثبت شده است.
اما زیر سوال بردن آمارهای رسمی، به‌تدریج به سازمان نظام پزشکی و شورای شهر تهران هم رسید. رییس شورای عالی سازمان نظام پزشکی از رییس‌جمهور خواست آمار مبتلایان و مرگومیر، «شفاف و صادقانه و به تفکیک شهر و استان» اعلام شود. بی‌اعتنایی وزارت بهداشت به این درخواست موجب شد این بار «محمدرضا ظفرقندی»، رییس سازمان نظام پزشکی درستی آمار اعلامی را زیر سوال ببرد: «آمار ابتلای به بیماری کووید ۱۹ قطعاً بیشتر از آماری است که توسط همکاران ما در وزارت بهداشت ارایه می‌شود.»
بعدتر، «ناهید خداکرمی»، عضو شورای شهر تهران که عضو شورای عالی سازمان نظام پزشکی هم هست گفت روزانه بین ۷۰ تا کمی بالاتر از ۱۰۰ نفر در تهران براثر کرونا فوت می‌کنند و علت تفاوت بین آمار رسمی و واقعی را هم ثبت برخی از مرگ‌های ناشی از کووید-۱۹ با عنوان مرگ در اثر سندرم تنفسی حاد عنوان کرد. اما اصرار شورای شهر بر ارایه آمار متفاوت از آمار رسمی، ستاد ملی کرونا را به واکنش واداشت و در نامه‌ای از شورا خواستند به اعلام آمار و تردید در درستی آمار رسمی خاتم دهند.
مقامات وزارت بهداشت اما در این مدت همچنان به ارایه آمار رسمی مهندسی‌شده ادامه دادند. رقم‌هایی که ظاهرا نسبت به آمار جهانی پایین‌تر بود در حدی که ایران را در میان ۱۶ کشور با ابتلای بالای ۱۰ هزار نفر دارای کمترین نرخ مرگومیر نشان می‌دهد. در مقابل سازمان نظام پزشکی همچنان معتقد بود مرگومیر بیماران در ایران نسبت به استانداردهای جهانی بیشتر است. «مصطفی معین»، رییس مرکز تحقیقات ایمونولوژی و آسم و آلرژی و ریاست شورای عالی نظام پزشکی کشور در یک گفت‌وگو بالا بودن میزان مرگومیر در ایران را ناشی از ضعف و ناکارآمدی دولت دانسته است.
نظرسنجی‌ها هم نشان می‌دهند مردم هم با گذشت دو ماه از اعلام رسیدن ویروس کرونا به ایران، به آمارهای رسمی اعتماد ندارند. اما دستگاه بهداشتی ایران به‌جای حرکت به‌سوی شفافیت، با افزودن دستگاه امنیتی بسیج و سپاه به فرآیند صدور گواهی فوت بیماران، فضا را بیش‌ازپیش امنیتی کرد.
در همین شرایط و ۵۰ روز پس از شناسایی ویروس جدید در ایران، یکی از مسئولان شهرداری تهران تایید کرد که در یک قطعه جدید بهشت‌زهرا، ۱۰ هزار قبر جدید برای جان‌باختگان مبتلا به کرونا آماده شده است. یک منبع مطلع به ایران‌وایر می‌گوید براساس آمار سازمان بهشت‌زهرا ۳۲۰۰ عدد از قبرها تا ۴ اردیبهشت پر شده است هرچند تعداد فوتی‌های کرونا در تهران بیش از ۴ هزار نفر است اما برخی از درگذشته‌ها برای خاک‌سپاری به شهرهای محل تولد آن‌ها منتقل شده‌اند.
در همین حال، پیش‌تر یک مقام وزارت بهداشت تایید کرده بود بالاترین میزان ابتلا، بستری و مریض‌های بدحال کرونا مربوط به استان تهران است و با چنین آماری، میزان مرگومیر ناشی از آن هم بالا خواهد بود و از این‌ور باید انتظار داشت رقم کل مبتلایان و مرگومیر بسیار بیشتر از آمار رسمی باشد که تا ۴ اردیبهشت کمی بیش از ۵ هزار نفر اعلام شده بود.
مرکز پژوهش‌های مجلس هم در گزارشی، تعداد جان‌باختگان ویروس کرونا در ایران را حدود ۲ برابر و تعداد مبتلایان را ۱۰ برابر آمار وزارت بهداشت برآورد کرد که براساس آمار رسمی ۶ اردیبهشت (تعداد مبتلایان ۹۰ هزار نفر و تعداد فوتی‌ها ۵۶۵۰) این رقم باید حدود ۹۰۰ هزار نفر مبتلا و بیش از ۱۰ هزار نفر فوتی باشد.
یک منبع مطلع به ایران‌وایر می‌گوید آمار محرمانه داخلی وزارت بهداشت مربوط به ۲ اردیبهشت، رقمی بسیار بالاتر از این را نشان می‌دهد. به گفته این منبع مطلع براساس این آمار تا ۲ اردیبهشت درمجموع موارد مرگ مشکوک به ابتلا و ابتلای قطعی بیش از ۱۶ هزار نفر بوده است: «تا روز دوم اردیبهشت ٧٠٤١ مورد از قربانیان تست کرونایشان مثبت بوده اما طبق آمار محرمانه ٩٣٦٨ نیز علایم داشته‌اند و مشکوک به کرونا بوده‌اند.»
این آمارها و اصرار نهادهای رسمی خارج از بدنه دولت بر نادرستی آمار رسمی ارایه‌شده و تداوم بی‌اعتمادی مردم به آمار رسمی، هرچند تاثیری بر شیوه مهندسی آمار اعلام وزارت بهداشت نگذاشت، اما موجب شد مسئولان وزارت بهداشت خودشان هم بر نادرست بودن آمار خودشان اذعان کنند. در پرده آخر، «علیرضا رییسی»، یکی از معاونان وزارت بهداشت در گفتگویی اعلام کرد با توجه به محدودیت تعداد تست، به‌طورقطع آمار واقعی مبتلایان و مرگومیر ناشی از کرونا در ایران بیش از آمار رسمی اعلام شده است.
اما حتی پس از این اظهارنظر رسمی هم، آمار رسمی مهندسی‌شده وزارت بهداشت، با همان روال پیشین، همچنان هرروز در نشست خبری دو بعدازظهر سخنگوی این وزارتخانه اعلام می‌شود.
اینجا هرکسی کار خودش را می‌کند، کار یکی تکرار دروغ‌هایی است که خودش هم باور ندارد و کار دیگری شنیدن دروغ‌هایی است که گفته‌اند باید باور کند.
مطالب مرتبط:
مقابله با ویروس کرونا در ایران؛ یک مشت دروغ
کرونا در ایران؛ از انکار گسترده تا گورهای دسته‌جمعی در قم
شیوع کرونا و نمایش پیکر فرسوده نظام جمهوری اسلامی
دروغ های حکومتیِ پایان ۹۸ (بخش ششم): «چطور بگوییم در ایران کرونا نداریم؟»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر