مجازات مردگان؛ محمد ثلاث و دادگاهی که دو سال پس از اعدام او برگزار شد

سحرگاه دوشنبه ۲۸خرداد۱۳۹۷، «محمدرضا ثلاث»، درویش گنابادی در زندان رجایی‌شهر اعدام شد و برگ آخر زندگی‌اش رقم خورد. برگ آخری که تا دیروز تصور می‌شد به معنای بسته شدن پرونده قضایی اتهامات درویش ثلاث بود، چراکه تا پیش‌ازاین قاعده حقوقی این بود که مرده‌ها را نمی‌توان محاکمه کرد. اکنون به نظر می‌رسد این گزاره دیگر معتبر نیست، چون با برگزاری دادگاه دوباره محمد ثلاث نزدیک به دو سال پس از اعدامش، آشکار شد اگر دستگاه قضایی جمهوری اسلامی اراده کند، مرده‌ها را هم می‌توان محاکمه کرد.

محمد ثلاث به راندن اتوبوسی متهم شد که ۳۰بهمن۱۳۹۶ در درگیری معروف به گلستان هفتم پاسداران تهران به میان ماموران پلیس راند و سه نفر از آن‌ها را کشته و چند نفر را زخمی کرد. گفته شده است زخمی‌های حادثه برای پرداخت خسارت و دریافت دیه از محمد ثلاث شکایت کرده‌اند و به گفته «زینب طاهری»، وکیل آقای ثلاث، دادگاه رسیدگی به این شکایت، شنبه ۲۷اردیبهشت۱۳۹۹ تشکیل شد. در «غیاب ناگزیر» متهمی که دستگاه قضایی با عجله، دادگاهی، محکوم و اعدام کرد، وکیل او گفته است با توجه به عدم توان مالی «موکل و خانواده او» برای پرداخت دیه، در صورت رای دادگاه به نفع شاکیان، «دیه آن‌ها از صندوق دیه بیت‌المال پرداخت می‌شود».

اما مروری کوتاه به آنچه از روز دوشنبه ۳۰بهمن۱۳۹۶، روز بازداشت محمد ثلاث تا ۲۸خرداد۱۳۹۷، روز اعدام این درویش، بر او گذشته است آشکار می‌کند دادگاهی کردن درویش ثلاث پس از مرگ او، اگرچه بسیار عجیب و غیرمعمول است اما ادامه طبیعی سیر پرونده مردی است که بی‌آ‌نکه بداند، برای کشته شدن انتخاب شده بود.

غروب دوشنبه ۳۰بهمن۱۳۹۶، محمد ثلاث نخستین نامی بود که خبر ضرب‌وشتم شدید و بازداشتش از جمع دراویش تجمع‌کننده در گلستان هفتم به روزنامه‌نگاران رسید. خبر بازداشت ثلاث از سوی ماموران را، درحالی‌که به‌شدت مجروح شده بود، نخستین بار یکی از دراویش، ساعت ۶:۴۷ غروب، در توییتر منتشر کرد. به گفته این درویش، او همان لحظه از بازداشت ثلاث مطلع نشده است اما وقتی خبرش به او رسیده است، آن را توییت کرده است. ۱۳ دقیقه بعد، یعنی ساعت ۷ غروب، کانال مجذوبان نور هم خبر بازداشت محمد ثلاث را تایید و منتشر کرد.

به‌این‌ترتیب و با توجه به خبر منتشرشده در توییتر، می‌توان گفت محمد ثلاث پیش از ساعت۶:۳۰ غروب ۳۰ بهمن از سوی ماموران انتظامی بازداشت شده است. ناگفته نماند که آقای ثلاث خودش هم ۲ خرداد از طریق فایل صوتی، ضمن ارائه شرحی از آنچه بر سر او آورده بودند تاکید داشت زمانی که بازداشت شده، هوا روشن بوده است.

در تصویری هم که از کیفرخواست محمد ثلاث در فضای مجازی منتشر شده است ساعت حرکت اتوبوس به سمت ماموران، ۶ غروب، «ساعت ۱۸:۰۰» ذکر شده است که هوا هنوز روشن است. اما ساعت ذکرشده در حکم با توجه به شواهد موجود نادرست است و به نظر هم می‌رسد عمدا نادرست قید شده تا با ساعت واقعی بازداشت محمد ثلاث هماهنگ شود.

به‌طورکلی در روز آخر بهمن در تهران، ساعت ۷ غروب، تاریکی هوا شروع می‌شود. در ویدیویی هم که از لحظه حرکت اتوبوس و زیر گرفتن ماموران در گلستان هفتم منتشر شده است، هوا کاملا تاریک است. به‌این‌ترتیب، ویدیویی که حرکت اتوبوس را ثبت کرده است بعد از ساعت ۷ شب ۳۰ بهمن ضبط شده است.

با توجه به اینکه می‌دانیم بازداشت محمد ثلاث با توجه به زمان اعلام بازداشت او در توییتر و تاکید خودش، قطعا در روشنی روز و قبل از ساعت ۶:۳۰ غروب صورت گرفته است، طبیعتا محمد ثلاث نمی‌توانسته راننده آن اتوبوسی باشد که بعد از بازداشت او، ساعت ۷ شب و در تاریکی شب ماموران پلیس را زیر گرفته است.

اما این تنها شاهدی نیست که نشان می‌دهد محمد ثلاث بی‌گناه بود، بی‌گناهی که بر خلاف باور قلبی آقای ثلاث، سرش هم بالای دار رفت. اتوبوسی که حمله با آن انجام شده با توجه به ویدیوهایی که از لحظه حمله منتشر شده است و همچنین ویدیویی که همان روز در فضای مجازی از اتوبوس تیرباران‌شده منتشر شد، یک اتوبوس مرسدس بنز ایران‌خودرو مستعمل است که شماره پلاک آن در کیفرخواست ۶۷۹ع۸۷ ایران ۶۸ ذکر شده است.

این در حالی است که اتوبوسی که محمد ثلاث با آن رانندگی می‌کرده، در اختیار او بوده است و مدت‌ها هم در یکی از خیابان‌های گلستان هفتم پارک شده بود و محمد ثلاث شب‌ها در آن می‌خوابید یک اتوبوس اسکانیا مونتاژ ایران، شهاب، بود و شماره پلاک آن هم با شماره پلاک ذکرشده در کیفرخواست تفاوت دارد.

علاوه بر این، در فیلمی که از اتوبوس تیرباران‌شده منتشر شده، آشکار است که اتوبوس هدف تیراندازی شدید قرار گرفته است و اگر محمد ثلاث راننده این اتوبوس بود یا کشته می‌شد یا دست‌کم در اثر اصابت گلوله‌های جنگی و ساچمه‌ای، سروصورتش باید نشان جراحت ناشی از گلوله را با خود داشت که این‌طور نبود.

زینب طاهری، وکیل محمد ثلاث علاوه بر این‌ها، به موارد دیگری هم که حاکی از روند غیرقانونی طی شده در پرونده ثلاث است در دادخواست اعاده دادرسی اشاره کرده است. برای نمونه، به نوشته خانم طاهری، از بخش‌های مختلف داخل اتوبوس مهاجم مثل فرمان، دنده، سوئیچ و سایر قطعاتی که هویت راننده را اثبات کند انگشت‌نگاری نشده است و بازسازی صحنه جرم به شکلی مضحک و بدون حضور متهم و وکیل او در محل آگاهی تهران انجام شده است و نه در محل وقوع جرم.

در نقطه مقابل این شواهد، همان شب درگیری‌ها اعترافاتی ویدیویی از محمد ثلاث پخش شد که در آن، او درحالی‌که روی تخت بیمارستان بود و سروصورتش در اثر کتک ماموران شکسته و باندپیچی شده بود، می‌پذیرفت که او ماموران پلیس را با اتوبوس زیر گرفته است؛ اما این ویدیو دستکاری شده بود و در همان شروعش، جایی که ثلاث در مورد شروع سرکوب‌ها می‌گوید ۳ جا ویدیو تقطیع شده است و در ادامه به کمک ویدیوهای دیگر که روی صحبت‌های او پخش می‌شود این تقطیع به ۷ مورد می‌رسد. این ویدیو البته نشان می‌داد سیستم اعتراف‌گیری جمهوری اسلامی پیشرفت کرده و به تخت بیمارستان رسیده است. اما درهرحال پس از پخش این اعترافات، با سرعت زیاد، مراحل دادگاهی محمد ثلاث شروع شد.

محمد ثلاث در یک هفته دادگاهی، محاکمه و به اعدام محکوم شد. اول اسفند ۱۳۹۶، ثلاث به دادگاه منتقل و تفهیم اتهام شد. ۲۰ اسفند با حضور وکیل تسخیری، جلسه نخست دادگاه برگزار شد و ثلاث در عین پذیرفتن اتهامات، عمدی بودن آن‌ها را رد کرد. ۲۱ اسفند جلسه دوم دادگاه برگزار شد و ۲۷ اسفند هم جلسه پایانی دادگاه با حضور وکیل تعیینی برگزار شد که در آن ثلاث همه اتهام‌ها را رد کرد و تاکید کرد اعترافاتش ناشی از شکنجه در آگاهی بوده است. ۲۸ اسفند، حکم اعدام محمد ثلاث صادر شد و ۴ اردیبهشت حکم اعدام او تائید شد. ۸ خرداد اعلام شد درخواست اعاده دادرسی محمد ثلاث پذیرفته شده و به شعبه ۳۵ دیوان عالی کشور ارسال شده است. زینب طاهری بعدا اعلام کرد این درخواست هم در شعبه ۳۵ دیوان عالی رد شده است.

نکته قابل‌توجه این‌که تقریبا در تمام گزارش‌هایی که از سه جلسه دادگاه محمد ثلاث در رسانه‌های داخلی منتشر شد و در مصاحبه مقامات دولتی، انتظامی و قضایی، هنگام اشاره به محمد ثلاث، از او نه به‌عنوان متهم به قتل که به‌عنوان قاتل یاد می‌شد؛ یعنی حتی پیش از صدور حکم و اثبات قاتل بودن ثلاث، دستگاه رسانه‌ای و مقامات جمهوری اسلامی او را قاتل می‌دانستند.

بعد از صدور حکم، محمد ثلاث که گویی از شوک آنچه بر سر او آمده بود خارج شده است، اظهارات خود را در دادگاه نفی کرد و روایتی تازه از شب ۳۰ بهمن و آنچه بر سر او آمده بود به دست داد. محمد ثلاث تاکید کرد در جریان بازداشت به‌شدت کتک خورده و از ناحیه جمجمه در هفده نقطه دچار شکستگی شده و وقتی نیمه‌شب در بیمارستان چشم باز کرده، فردی که بعدها فهمیده بازپرس است به او که حالت طبیعی نداشته گفت است «تو سه نفر را کشته‌ای و با اتوبوس زیر گرفتی» و او جواب داده که چیزی به یاد نمی‌آورد اما اگر آن‌ها می‌گویند کشته‌ است حتما کشته شده‌اند. ثلاث همچنین گفته بود چون در جلسه دوم دادگاه خلاف خواسته آن‌ها گفته «چیزی یادش نمی‌آید»، بعد از دادگاه زیر ضربات کتک انگشت دستش را شکسته‌اند.

اما نه آن صحبت‌ها، نه شواهد متعدد و نه فایل صوتی که بعدا وکیل محمد ثلاث منتشر کرد مانع اعدام او نشد. محمد ثلاث البته به شیوه تقریبا غیرمعمولی هم اعدام شد. «بهروز جاوید تهرانی»، فعال حقوق‌بشر، به نقل از زندانیان و ماموران زندانی رجایی‌شهر خبر داد که اعدام محمد نه در حیاط بهداری و محلی که چوبه‌های اعدام قرار دارد که در سوله زندان رجایی‌شهر اجرا شد: «چهار روز تو سلول بود. امروز ساعت دو بردن برای اعدام. با لبخند سلول رو تا چوبه اعدام طی کرد و تو لحظه اعدام این شعرو خوند. سیصد گل سرخ یک گل نصرانی ما را ز سر بریده می‌ترسانی. گر ما ز سر بریده می‌ترسیدیم در محفل عاشقان نمی‌رقصیدیم. او را با جرثقیل یه کم کشیدنش بالا و بعد باقری، مسئول گارد، زیر پاشو زد ... دو بردنش و چهار اعدامش کردن.»

یک روز پس از اجرای حکم اعدام محمد ثلاث، زینب طاهری، وکیل مدافع او نیز پس از آن‌که اعلام کرد اسنادی دارد که نشان می‌دهد موکلش بی‌گناه اعدام‌شده و این مدارک را منتشر می‌کند. از سوی قوه قضاییه به دروغ‌گویی متهم شد و به دلیل آنچه نشر اکاذیب، تبلیغ علیه نظام و تشویش اذهان عمومی خوانده‌شده به‌حکم شعبه دوم دادسرای فرهنگ و رسانه بازداشت شد. خانم طاهری ۱۷مرداد۱۳۹۷، در گفت‌وگو با ایرنا گفت که دو هفته پیش از آن از زندان آزاد شده‌ است. تسنیم همان زمان مدعی شده بود پرونده خانم طاهری به شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب به ریاست قاضی «احمدزاده» ارجاع شده است و او با قید وثیقه آزاد شده است.

اکنون و نزدیک به دو سال پس از اجرای حکم اعدام محمد ثلاث، پرونده‌ای با شکایت هفت نفر از مصدومان گلستان هفتم تحت‌عنوان «ضرب‌وجرح عمدی از طریق حمله با اتوبوس» و پرداخت دیه مطرح شده است. هرچند به گفته زینب طاهری، دادسرا از جهت جنبه عمومی جرم ایراد ضرب‌وجرح عمدی از طریق حمله با اتوبوس و تخریب، علیه محمد ثلاث هم اعلام‌جرم کرده بود. نتیجه دادگاه هرچه باشد برای کسانی که جلسات علنی دادگاه محمد ثلاث را تعقیب کرده‌اند بیش از هر چیز یادآور این جملات محمد ثلاث در دادگاه است:

قاضی دادگاه: «شما گفتید دوست دارید اعدام شوید، چرا؟» محمد ثلاث: «به خاطر اینکه سیر شده‌ام از نکبت، از شکنجه، از دست‌هایمان که بسته بود ... از بس کتک خوردیم سیر شده‌ایم آقا ...»

 

مطالب مرتبط:

آن سوی خبر؛ ابهامات پرونده محمد ثلاث از نگاه وکلا

پرونده محمد ثلاث؛ انکار، ابهام و اعدام

محمد ثلاث اعدام شد

لغو مراسم سالگرد اعدام محمد ثلاث توسط وزارت اطلاعات

آغاز محاکمه ۹ درویش گنابادی در تهران

سالگرد سرکوب خونین دراویش گنابادی

جنبش دراویش گنابادی در میانه‌ی راه